با مصالح بومی اقلیم های مختلف ایران آشنا شویم!

مواد و مصالح: انتخاب مصالح ساختمانی مناسب ارتباطی تنگاتنگ با طراحی ساختمان دارد. در دنیای امروز توجه به استفاده از مصالح بومی، یکی از دغدغه های اهالی معماری و ساختمان سازی است. برای ساخت و ساز موثر با مصالح بومی باید به اصول طراحی بومی اندیشید و از آن در طراحی بناهای جدید بهره برد. در این مطلب از چیدانه قصد داریم همراه با شما با بررسی سه دسته اصلی تقسیم بندی اقلیمی در ایران ببینیم که کدام مصالح بوم آورد، مناسب مناطق مختلف در ایران می باشد.

تقسیمات اقلیمی در ایران

• اقلیم معتدل ومرطوب (سواحل جنوبی دریای خزر)
• اقلیم سرد ( کوهستان های غربی )
• اقلیم گرم وخشک ( فلات مرکزی)
• اقلیم گرم ومرطوب ( سواحل جنوبی)

اقلیم معتدل ومرطوب

سواحل دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت همراه است. شهر های رشت، بندر انزلی، بابلسر و گرگان در این منطقه قرار دارند.

مطلب پیشنهادی: چوب مایع، مصالحی نو در صنعت ساختمان و دکوراسیون

سهراب رفعت

مصالح بومی در ساختمان های مناطق معتدل و مرطوب

بیشتر ساختمان ها با مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی بنا شدند و در صورت استفاده از مصالح ساختمانی سنگین، ضخامت آنها در حداقل میزان ممکن حفظ شده می شود. زمانی که نوسان دمای روزانه هوا کم است، ذخیره حرارت هیچ اهمیتی ندارد و علاوه بر این، مصالح ساختمانی سنگین تا حدود زیادی تاثیر تهویه و کوران را که یکی از ضروریات در این منطقه است کاهش می دهند. به دلیل وجود پوشش گیاهی مناسب و فراوانی چوب در این منطقه، این عنصر یکی از مصالح پر مصرف در این منطقه است. 
همانطور که در تصویر می بینید. 5 ویلای رویایی در دهکده خانوادگی خلیلی در مازندران با توجه به ویژگی های اقلیمی منطقه طراحی و اجرا شده است. 

اقلیم گرم وخشک

اقلیم گرم و خشک که بیشتر مناطق نیمه استوایی را شامل می شود. به دلیل وزش باد داری هوای بسیار خشک و تابش مستقیم آفتاب در این مناطق بسیار شدید است. آسمان این مناطق در بیشتر مواقع سال بدون ابر است ولی معمولا بعد از ظهر ها در اثر گرم شدن و حرکت لایه های هوای نزدیک به زمین، مه و طوفان گرد و غبار پدید می آید. رطوبت کم و نبودن ابر در آسمان باعث می شود دامنه تغییرات دمای هوا در این مناطق بسیار زیاد شود. زمستان های سخت و سرد و تابستان های گرم و خشک است. اقلیم گرم و خشک خود به دلیل تنوع آب و هوایی به دو دسته بیابانی و نیمه بیابانی تقسیم می شود. تهران، مشهد، اصفهان و شیراز از جمله مناطق نیمه بیابانی و شهر هایی چون زاهدان و یزد از جمله مناطق بیابانی محسوب می شوند. چیدانه در مطالب گذشته خود با شما از معماری ایرانی و طراحی داخلی امروزی در اقلیم گرم و خشک صحبت کرده است.

مصالح بومی در ساختمان های مناطق گرم و خشک

ساختمان ها در این منطقه با مصالحی از جمله آجر، خشت و گل که ظرفیت حرارتی زیادی دارند بنا می شوند. به دلیل اختلاف دمای شب روز این مصالح با ذخیره گرما در طول روز، در هنگام سردی هوای شبانه آن را به محیط منتقل می کنند. به دلیل کمبود پوشش گیاهی و در نتیجه کمبود چوب در این منطقه، سقف ساختمان ها به شکل خرپشته، تاق یا گنبد و بدون هیچ اسکلتی از خشت خام و گل ساخته شده است. البته در مناطق نیمه بیابانی به اعتدال نسبی هوا و وجود چوب نسبتا کافی، بیشتر بام ها از چوب و به شکل مسطح ساخته شده است. 
خانه شماره هفت نمونه ای امروزی از معماری در این اقلیم است که تصویر آن را در بالا می بینید.

اقلیم سرد و کوهستانی

کوهستان های غربی که دامنه های غربی رشته کوه های مرکزی ایران را شامل می شوند. گرمای شدید دره ها در فصل تابستان زیاد و در فصل زمستان بسیار کم است. زمستان های طولانی، سرد وسخت بوده، چندین ماه از سال زمین پوشیده از یخ است. میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است. فصل بهار کوتاه است و زمستان و تابستان را از هم جدا می کند. شهرهای تبریز، ارومیه، سنندج و همدان در این اقلیم قرار دارند.

خانه ای چرخان در خیابان دروس تهران نمونه پروژه ای از اهالی فن چیدانه است که در طراحی آن نوآوری هایی با توجه به اقلیم منطقه صورت گرفته است.

مصالح بومی در ساختمان های مناطق سرد و کوهستانی

در طراحی معماری و استفاده از مصالح به طور عمده در مناطق سرد و کوهستانی از اصولی شبیه به اصول مناطق گرم و خشک استفاده می شود با این تفاوت که در مناطق سرد منابع ایجاد حرارت در داخل ساختمان است. بنابراین استفاده از مصالحی با ظرفیت و عایق حرارتی امری معمول و منطقی است. تنها تفاوت بین معماری این مناطق و مناطق گرم وخشک، تمایل و ضرورت استفاده از حرارت ناشی از تابش آفتاب در داخل ساختمان در فصل زمستان است ولی در هر صورت برای استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب پوشش مصالح سطوح خارجی به رنگ تیره انتخاب می شوند. سنگ یکی از گزینه های مناسب برای ساخت و ساز در این مناطق است. به دلیل این که ساخت و ساز ها بیشتر در کوهپایه صورت می گیرد معادن سنگ نیز نزدیک به این مناطق خواهد بود. 
طراحی باشکوه آرامگاه ابن سینا یکی از نمونه های موفق معماری در این اقلیم است.

اقلیم گرم و مرطوب

سواحل جنوبی ایران که بوسیله ی رشته کوه های زاگرس از فلات مرکزی جدا شده اند، تابستان های بسیار گرم و مرطوب و زمستان های معتدل است. در این اقلیم رطوبت هوا در تمام فصل های سال زیاد است و به همین دلیل، اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز و در فصل های مختلف کم است. این مناطق، تفاوت دمای هوای سطح خشکی و سطح دریا باعث بوجود آمدن نسیم های دریا و خشکی می شود. شدت تابش آفتاب زیاد است. شهر های بندر عباس، جاسک ، آبادان و اهواز، از جمله شهر های این اقلیم است. به طور کلی، میزان بارندگی در سواحل خلیج فارس بیشتر منظم تر است. در حالی که سواحل دریای عمان که تحت تاثیر باد های موسمی اقیانوس هند قرار دارد، دارای باران های نا منظم و خشک سالی های فراوان است.

مطلب پیشنهادی: 7 نوع سنگ با زیبایی ماندگار برای کف، دیوار و سطح کانتر حمام شما

مصالح بومی مناطق گرم و مرطوب

مانند اصول مطرح شده برای مناطق معتدل و مرطوب است. در مناطق گرم و مرطوب، استفاده از مصالحی که دارای جرم حرارتی کمی هستند و رنگ روشنی دارند بهتر است. زیرا از لحاظ اقلیمی، مشکل اساسی گرمای بیش از حد است و ذخیره نمودن حرارت روز برای شب صحیح نمی باشد. به همین دلیل چوب بهترین نوع مصالح در این مناطق است، زیرا چوب حرارت را به کندی انتقال می دهد و حرارت کسب شده در طی روز، بر روی سطح چوب باقی می ماند و با وزش نسیم نسبتا خنک در شب، چوب حرارت خود را از دست می دهد. ولی در این سواحل مشاهده می شود که از چوب فقط برای بام و درب و پنجره استفاده می شود و بدنه ی ساختمان با مصالح بنایی که دارای جرم حرارتی بسیار زیاد است، اجرا می شود. به دلیل این که در سواحل جنوبی پوشش گیاهی بسیار اندک و چوب درختان برای کارهای ساختمانی کم می باشد. بنابراین اهالی مجبور به استفاده از مصالح بنائی که به وفور وجود دارد، می باشند. در کنار هورها و مرداب های کنار رودخانه ها و دریاها و در مناطقی که نی وجود دارد، اغلب خانه ها با حصیر ساخته می شود و افراد تنگ دست در این سرپناه ها زندگی می کنند. 
مجتمع مسکونی سحر در کیش، معماری هماهنگ با ساحل و اقلیم را به نمایش می گذارد.

مطالب بیشتر: خنک کننده مناسب با توجه به اقلیم منزل شما
لذت زندگی در باغ های گرمسیری بالی
معماری ساختمان در مناطق گرمسیر همسو با طبیعت!
ویلای فردوس، طراحی مناسب برای سواحل مازندران

گردآوری شده در تحریریه چیدانه