بلوغ دختران و دوران قاعدگی

دکتر محبوبه سادات حسینی

عادت ماهیانه چیست؟

به خونریزی‌ قاعدگی در فواصل زمانی مشخص، «دوره‌های قاعدگی» می‌گویند. از زمان شروع خونریزی قاعدگی تا شروع خونریزی دوره‌ بعد یک دوره، «عادت ماهیانه» است. شروع عادت ماهیانه‌ بین سنین 9-16 سالگی و سن متوسط شروع عادت ماهیانه 13 سالگی است. تأخیر بیش از 16 سال باید توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد. حدود 2 - 5/2 سال بعد از شروع رشد سینه‌، دختران اولین قاعدگی   خود را تجربه می‌کنند.

چگونه و چرا عادت ماهیانه اتفاق می‌افتد؟

تخمدان‌ها اندام‌های جنسی زنانه هستند و یکی از هورمون‌های بدن به نام استروژن را تولید می‌کنند. استروژن بر بسیاری از اندام‌ها تأثیر می‌گذارد و برای مغز بازخورد می‌فرستد تا بین هورمون‌هایی که در بدن در حال گردش هستند، تعادل برقرار شود. تخمدان‌ها محل تولید تخمک‌ها هستند، که یکی دیگر از عناصر مهم زنانه می‌باشند. این تخمک‌ها در پی تحریک هورمون‌های تولید شده از تخمدان شروع به رشد می‌کنند و از تخمدان‌ها آزاد می‌شوند. به این روند تخمک‌گذاری یا اوولاسیون می‌گویند. دوره‌ ماهیانه از نخستین روز ترشحات عادت ماهیانه حساب می‌شود و تا نخستین روز ترشحات عادت ماهیانه بعدی ادامه می‌یابد.

نظم دوره‌ی ماهیانه

عادت ماهیانه هر 28-35 روز یک‌بار و به طور متوسط ماهی یک‌بار اتفاق می‌افتد. در دو تا سه سال اول، قاعدگی‌ها نامنظم بوده و به تدریج منظم می‌شوند. یعنی امکان دارد دختری چند ماه پشت سر هم عادت ماهیانه نشود یا هر دو هفته یکبار بشود، (هر چند مورد اخیر کمتر اتفاق می‌افتد). دوره ماهیانه معمولاً بعد از دو تا سه سال منظم می‌شود  و می‌توان زمان آن را پیش‌بینی کرد. بهتر است خانم‌ها تاریخ شروع هر قاعدگی را در تقویم یادداشت کنند.

طول مدت یک قاعدگی طبیعی

طول مدت هر دوره قاعدگی (از اولین روز خونریزی قاعدگی تا شروع خونریزی دوره بعد ) از 21 تا 35 روز است، که طبیعی تلقی می‌شود. معمولاً فاصله دو قاعدگی 28 روز است. نکته مهم در خونریزی‌های زیاد، کاهش آهن خون و لزوم جبران آن است که باید به آن توجه داشت.

عوامل مؤثر بر طول مدت دوره قاعدگی: فشارهای روحی، فعالیت فیزیکی شدید، بیماری طولانی مدت، مصرف برخی از داروها، رژیم‌های شدید غذایی
 این عوامل ممکن است در فواصل قاعدگی و میزان خونریزی ناشی از آن تأثیر داشته باشند و گاهی منجر به قطع قاعدگی ‌شوند. اگر اختلاف بین دوره‌های قاعدگی بیش از 10 روز شود، غیر طبیعی است (مثلاً در یک بار 24 روزه و در دوره دیگر 35 روزه شود) و باید مورد بررسی قرار گیرد. 

مقدار و طول مدت خونریزی قاعدگی طبیعی: ترشحات عادت ماهیانه می‌تواند از 2-3 روز تا 7 روز طول بکشد،  اما متوسط آن 3-5 روز است. در حالت طبیعی مقدار خونریزی قاعدگی در هر دوره به طور متوسط 30 تا 50 سی سی و حداکثر 80 سی سی است (تقریبا نصف لیوان).

 چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

 فاصله بین دو قاعدگی بیش از 35 روز و یا کمتر از 21 روز باشد، طول مدت خونریزی قاعدگی بیشتر از هشت روز و یا کمتر از سه روز باشد، خونریزی قاعدگی خفیف، جزئی و معمولاً در حد لکه‌بینی باشد، خونریزی یا لکه‌بینی در میان دوره قاعدگی وجود داشته باشد، اختلاف بین دوره‌های قاعدگی(از شروع یک قاعدگی تا شروع قاعدگی بعدی) بسیار متغیر و نامنظم و بیش از ده روز باشد، خونریزی شدید که منجر به کم‌خونی یا کاهش فشار خون شود و یا خون به صورت لخته دفع شود، قاعدگی دیرتر از 16 سال و زودتر از 8 سال اتفاق بیفتد، صفات ثانویه جنسی (رشد سینه‌ها و رویش موی زیر بغل) تا 14 سال بروز نکند.

 مشکلات پیش از قاعدگی

گاهی دختران تغییرات بدنی یا روحی خاصی قبل و نزدیک زمان قاعدگی خود احساس می‌کنند. در حالت طبیعی حدود 75-90 درصد دختران و زنان قبل از خونریزی ماهیانه و در شروع آن دچار مشکلات جسمی و روانی متعددی می‌شوند که معمولاً خفیف و جزئی هستند. به این اختلالات تنش‌های قبل از قاعدگی گفته می‌شود. این اختلالات ممکن است به صورت ذیل بروز کند:

کج خلقی، ضعف و خستگی، نفخ شکم، افزایش یا کاهش میل جنسی، میل شدید به مصرف برخی از مواد غذایی (شیرینی)، یبوست، سردرد، افسردگی، میل به گریه‌کردن، اختلالات خواب، جوش صورت، دل‌پیچه، دردناک شدن سینه‌ها و غیره.

 تسکین درد پیش از قاعدگی

1. کاهش مصرف مواد غذایی که حاوی قند یا شکر به مقدار زیاد هستند و به جای آن استفاده بیشتر از نان، سیب‌زمینی، خرما و حبوبات 

2. کاهش مصرف چربی‌های حیوانی و گوشت قرمز و جایگزینی آن با روغن‌های گیاهی و گوشت سفید (مرغ و ماهی) 

3. مصرف کم‌تر نوشابه‌های کافئین‌دار نظیر قهوه و چای 

4. کاهش مصرف نمک تا حد ممکن

خصوصیات درد قاعدگی

خصوصیات درد قاعدگی طبیعی:  این درد‌ها تقریباً همیشه طی یک تا دو سال اول اولین خونریزی قاعدگی، شروع می‌شود.  درد چند ساعت قبل و یا هم‌زمان با شروع خونریزی قاعدگی ایجاد شده و بیش از سه روز ادامه نمی‌یابد.  درد در زیر دل (بالای شرمگاهی)، در خط وسط بوده و شدت آن کم یا زیاد می‌شود و به اصطلاح به صورت قولنجی است. گاهی این درد به پشت، باسن و حتی کشاله‌ران کشیده می‌شود.