دکتر سلطانعلی محبوب و سوره رازقی
نمایه گلسیمی
نمایه گلسیمی عبارت است از درصد نسبت سطح زیر منحنی افزایش قند خون برای 25 گرم کربوهیدرات غذای آزمایشی به سطح زیر منحنی افزایش قند خون برای 25 گرم کربوهیدرات غذای استاندارد. غذای استاندارد در افراد سالم گلوکز و در افراد دیابتی نان سفید است. نمایه گلسیمی راهی برای طبقه بندی مواد غذایی کربوهیدرات دار بر اساس افزایش قند خون پس از مصرف می‌باشد. غذاها را بر اساس سرعت تبدیل آنها به قند در بدن تقسیم بندی می‌کنند. نمایه گلسیمی غذاهایی که در بدن دیرتر به قند تبدیل می‌شوند - مثل دانه کامل غلات، حبوبات و به‌ویژه لوبیا – پایین‌تر است.
بار گلسیمی
بار گلسیمی کل محتوای کربوهیدرات غذا را نشان می‌دهد و از حاصلضرب محتوای کربوهیدرات غذا در نمایه گلسیمی تقسیم بر 100 به‌دست می‌آید. هر واحد بار گلسیمی معادل میزان اثری است که 1 گرم گلوکز خالص بر قند خون می‌گذارد. به این ترتیب بار گلسیمی مقدار و نوع کربوهیدرات غذا را نشان می‌دهد. یک ماده غذایی ممکن است با وجود داشتن نمایه گلسیمی بالا به علت محتوای کم کربوهیدرات، اثر منفی بر قند خون نداشته باشد. برای مثال:
- نمایه گلیسمی (GI) گلوکز 100 است پس بار گلیسمی (GL) 100 گرم گلوکز 100 خواهد بود.
-GI هویج 92 است که بسیار بالا به نظر می‌رسد. ولی هر 100گرم هویج تنها حاوی 2/5گرم کربوهیدرات است. بنابراین GL 100 گرم هویج 3/4 خواهد بود.
- GI برنج سفید 51 و محتوای کربوهیدرات 100 گرم آن 28 گرم است پس GL 100 گرم برنج سفید 14/3 خواهد بود.
از این رو اگر بخواهید تنها با تکیه بر GI یک ماده غذایی را انتخاب کنید، احتمالا به سراغ هویج نخواهید رفت؛ ولی با در نظر گرفتنGL ، هویج یک گزینه خوب خواهد بود.
مزایای استفاده از نمایه و بار گلسیمی
- بهبود نسبی علائم سندرم متابولیک
- کمک به کنترل گلوکز خون
- کمک به زود تر سیر شدن و حفظ سیری برای مدت طولانی‌تر
- حفظ سطح خونی گلوکز و انسولین در سطحی پایدار و ثابت
- کاهش خطر بیماری‌های قلبی- عروقی و دیابت
- کاهش سطح تری‌گلیسرید و فاکتورهای التهابی
- کاهش ذخایر خطرناک چربی
- کنترل علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (Polycyctic ovary syndrome)
- بهبود سطح انرژی
- تنظیم خلق و خو
- کمک به حفظ حرکات طبیعی روده
تاثیر مصرف غذاهای با نمایه گلسیمی بالا بر متابولیسم
افزایش سریع قند خون پس از دریافت غذا با نمایه گلسیمی بالا ،منجر به افزایش شدید و سریع انسولین و متعاقب آن کاهش قند خون می‌شود. کاهش گلوکز دریافتی مغز با تحریک مرکز گرسنگی و افزایش تمایل فرد به دریافت مجدد غذا همراه است. در صورتی که افراد مقاوم به انسولین و کم تحرک از رژیم حاوی مواد غذایی با نمایه گلسیمی بالا پیروی کنند، چاق می‌شوند و چاقی موجب مقاومت بیشتر به انسولین شده و چرخه معیوب تکرار می‌شود. رژیم حاوی مواد غذایی با نمایه گلسیمی بالا و کم تحرکی با پیشرفت سندرم متابولیک همراه است. مقاومت به انسولین مانع از ورود گلوکز به سلول‌ها برای تامین انرژی و هدایت آن به بافت چربی و ذخیره شدن به صورت چربی می‌شود.
از طرف دیگر افزایش گلوکز و سطح انسولین خون با افزایش سطح تری‌گلیسرید و CRP نیز همراه است (شاخص التهاب)، در حالی که سطح HDL و آنتی‌اکسیدان‌ها از قبیل لیکوپن و ویتامین E که برای مقابله با التهاب و آسیب سلولی لازمند، کاهش می‌یابد. از این‌رو خطر ابتلا به سندرم متابولیک با مصرف مواد غذایی با نمایه گلسیمی بالا افزایش می‌یابد و احتمال بروز دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی – عروقی دو برابر می‌شود.
تاثیر مصرف مواد غذایی با نمایه گلسیمی پایین بر متابولیسم
پس از مصرف مواد غذایی با نمایه کلسیمی‌پایین قند خون به کندی افزایش می‌یابد و حفظ انسولین در سطح پایین و پایدار حفظ شده و فرد دیرتر گرسنه می‌شود.
حتی در افرادی که مقاوم به انسولین هستند، سطح قند خون ثابت می‌ماند و راحت‌تر کنترل می‌شود. تمام گیرنده‌های سلولی انسولین اشغال نشده، گلوکز به عنوان سوخت وارد سلول گشته و به صورت چربی ذخیره نخواهد شد. از غذاها با نمایه گلسیمی پایین حبوبات و نان‌های سنتی و از غذاهای با نمایه گلسیمی بالا، سیب‌زمینی آب‌پز، هویج و باقلا سبز بدون پوست را می‌توان نام برد.
