اختلال ادراری در بیماری ام‌اس

دکترحمید رضا اکبری گیلانی؛ متخصص ارولوژی

علائم ادراری فرد مبتلا به MS
بیش از نیمی‌‌از مبتلایان به بیماری MS، علائم ادراری دارند. همانگونه که ذکر شد به دلیل ایجاد پلاک فاقد میلین در قسمت‌هایی از سیستم عصبی مرکزی که در کنترل و تخلیه مناسب ادرار نقش دارند این علائم ایجاد می‌‌شود.بسته به نحوه پراکندگی پلاک‌ها بیماران علائم ادراری متفاوتی خواهند داشت و به طور کلی در سه دسته قرار می‌‌گیرند.
دسته1: بیش فعالی مثانه: به علت افزایش فعالیت عضله جدار مثانه(عضله دتروسور) و انقباض ناگهانی و غیر ارادی آن، احساس فوریت به فرد دست می‌‌دهد. برای جلوگیری از بی‌اختیاری ادرار، تکرر ادرار ایجاد می‌‌شود و فرد مرتب و پشت سر هم اقدام به تخلیه مثانه می‌‌کند. گاهی نیز کنترل ادرار به علت انقباض ناگهانی و شدید دتروسور ممکن نبوده و فرد دچار بی‌اختیاری ادرار می‌‌گردد.
دسته2: شل شدن بیش از حد مثانه: در تعدادی از بیماران، عضله دتروسور انقباض طبیعی خود را از دست داده و قدرت تخلیه مثانه در هنگام پر شدن ادرار را ندارد و احتباس یا بند آمدن ادرار ایجاد می‌‌شود.

دسته3: شل شدن عضله اسفنکتر مجرای ادرار: در این دسته از مبتلایان به MS، شل شدن بیش از حد عضله اسفنکتر مجرای ادرار (در حالت نرمال این عضله در هنگام تخلیه ادرار و با اراده فرد شل می‌‌شود) منجر به ناتوانی درجمع گشتن ادرار در مثانه و بی اختیاری ادرار می‌‌شود.

تشخیص

لازم به یادآوری است که این علائم تنها در مبتلایان به MS دیده نمی‌‌شود و بیماری‌های شایع‌تری مثل عفونت‌های ادراری، تنگی مجرای ادراری، مثانه عصبی  هستند که علائمی‌‌مشابه ایجاد می‌‌کنند. همچنین تعدادی از بیماران تلفیقی از علائم ادراری مختلف از دسته‌های فوق را نشان می‌‌دهند. به عنوان مثال بیش‌فعالی مثانه و ضعف اسفنکتری (دسته‌های 1 و 3) را با هم دارند. تشخیص دقیق این موارد با انجام نوار مثانه داده می‌‌شود.

نوار مثانه
گرفتن نوار مثانه در اتاقی که فرد احساس راحتی کند و اضطراب نداشته باشد انجام می‌‌گیرد. ابتدا بیمار در ظرف مخصوصی ادرار می‌‌کند و دستگاه سرعت و حجم ادرار کردن را اندازه می‌‌گیرد. سپس سوند باریکی در مجرای ادراری گذاشته می‌‌شود که باقیمانده ادرار را اندازه گیری و تخلیه می‌‌کند. سپس از طریق این سوند باریک، مثانه به آرامی ‌‌با سرم پر می‌‌شود. از بیمار خواسته می‌‌شود که اولین احساس نیاز به تخلیه ادرار را اعلام کند. دستگاه در این زمان فشار داخل مثانه را ثبت می‌‌کند. پر شدن مثانه ادامه می‌‌یابد تا زمانی که فرد نیاز شدید به تخلیه ادرار پیدا می‌‌کند.

در این هنگام از بیمار خواسته می‌‌شود که در لگن مخصوص دستگاه نوار مثانه ادرار کند. باریک بودن سوند امکان ادرار کردن از کنار سوند را به فرد می‌‌دهد. دستگاه فشار داخل مثانه حین ادرار کردن را ثبت می‌‌کند. همزمان سوند باریک دیگری که در مقعد قرار دارد فشار داخل شکم را اندازه می‌‌گیرد و برچسب مخصوصی که به جلوی مقعد وصل می‌‌شود انقباض عضلات لگنی را نشان می‌‌دهد. در نهایت سوند به آرامی ‌‌توسط خود دستگاه و در حالی‌که فشار نواحی مختلف مجرای ادرار را  اندازه می‌‌گیرد خارج می‌‌شود.

درمان علائم ادراری مبتلایان به MS
در بیماران دسته اول(مبتلا به بیش فعالی مثانه) داروهای تولترودین، اکسی بوتینین، پروپانتلین، سولیفناسین و غیره که توسط پزشک تجویز می‌‌شود به بهبود علائم کمک می‌‌کند. همچنین به این بیماران توصیه می‌‌شود:

1. مایعات فراوان بنوشند. 2. بعد از تخلیه ادرار، در مقابل احساس کاذب داشتن ادرار مقاومت کنند و به دستشویی بر نگردند.  3. از استرس تا حد‌امکان اجتناب کنند. 4. فعالیت فیزیکی مناسب داشته باشند. درصورتی که علائم ادراری و بیش فعالی مثانه بیش از حد بوده و به درمان‌های دارویی فوق پاسخ ندهد، اعمال جراحی  برای کاهش فشار داخل مثانه قابل انجام خواهد بود.
بیماران مبتلا به شلی بیش از حد مثانه (دسته دوم) نیاز به تخلیه ادرار از طریق سوند دارند. به‌طور کلی دو نوع سوند ادراری قابل استفاده است:
1. سوند ادراری موقت (نلاتون) که از راه مجرای ادرار توسط خود فرد و یا فرد دیگری وارد مثانه شده و بعد از تخلیه مثانه خارج می‌‌گردد. این عمل باید در طی 24 ساعت شبانه روز چندین بار انجام شود ولی مزیت آن نسبت به سوند دائم این است که فرد در فاصله چند ساعته تا پر شدن مثانه، سوند نخواهد داشت.  2. سوند ادراری دائم(فولی) که برای چندین هفته در مثانه باقی مانده و به صورت مداوم ادرار وارد کیسه‌ای که به سوند وصل است می‌‌شود.

اختلال عملکرد جنسی در مبتلایان به MS
مردان وزنان مبتلا به MS اغلب درجات خفیف تا شدید اختلال عملکرد جنسی را خواهند داشت. در مردان مبتلا به MS، کاهش میل جنسی، کاهش توانایی نعوظ (سفت شدن آلت)، انزال زودرس، انزال دیررس و نرسیدن به ارگاسم شایع است و بیش از نیمی‌‌از مبتلایان، درجاتی از این اختلالات دیده می‌‌شوند. حدود نیمی ‌‌از زنان مبتلا به MS نیز از اختلال عملکرد جنسی شامل: کاهش میل جنسی، خشکی واژن، اسپاسم واژن، نزدیکی دردناک و نرسیدن به ارگاسم رنج می‌‌برند. 

 درمان 
کنترل MS با دارو‌های موجود و زیر نظر پزشک نورولوژیست، به تخفیف اختلال جنسی کمک می‌‌کند. همچنین پزشک ارولوژیست در درمان اختلال نعوظ و انزال زودرس و دیررس به مردان کمک خواهد کرد. پزشک زنان به درمان اختلال عمکرد جنسی زنان مبتلا به MS نقش مهمی‌‌خواهد داشت. در نهایت اجتناب از استرس و فشار‌های عصبی در کنترل MS و علائم ادراری و جنسی مبتلایان بسیار موثر است.