دکتر ناصر ابراهیم دریانی
آروغ یعنی عبور معکوس گازهای معده از طریق مری به دهان. آروغ زدن غیر ارادی، پس از خوردن غذا یک پدیده طبیعی محسوب می‌شود که علت آن خروج گازهای بلعیده شده همراه غذا می‌باشد. آروغ زدن، یکی از علامت‌‌های افزایش گاز شکم است که البته در بعضی موارد نیز بدون افزایش گاز شکم انجام می‌شود.
عوامل زیادی می‌توانند زمینه ساز آروغ زدن باشند؛ ولی مهم‌ترین آنها که در بیشتر مواقع در ایجاد این علامت، نقش دارند عبارتند از:
1- بلع هوا 2- تولید گاز زیاد در معده و روده
بلع مقادیر زیاد هوا (وضعیتی که به آن آئروفاژی گفته می‌شود) که شایع‌ترین علت آن عبارتند از خوردن و آشامیدن سریع غذا، صحبت کردن همراه غذا خوردن، مکیدن مایعات با نی، وجود دندان‌های نامناسب، سیگار کشیدن، جویدن آدامس، نوشابه‌های گازدار، وجود ترشحات خلف بینی در سینوزیت مزمن و بیماری ریفلاکس یا برگشت اسید از معده به مری (در این وضعیت، بیمار به دنبال بلع مواد اسیدی برگشتی از معده مقداری هوا نیز بلع می‌کند) و بعضی موارد دیگر، می‌باشد.
بلع هوا به‌طور طبیعی در عده کمی از افراد در موقع غذا خوردن، نوشیدن مایعات اتفاق می‌افتد ولی بعضی افراد به خصوص وقتی که مضطرب باشند به‌طور مکرر و ناآگاهانه هوا را می‌بلعند.
هوایی که توسط آروغ زدن خارج نمی‌گردد چه می‌شود؟ آیا این هوا باعث ناراحتی می‌شود؟
هوای بلعیده شده‌ای که توسط آروغ زدن خارج نمی‌شود وارد معده و روده شده و در روده جذب می‌گردد. اگر مقدار هوای بلعیده شده، بسیار زیاد باشد تجمع این هوا در معده ممکن است سبب احساس پری و فشار بعد از غذا شود. زمانی که بیمار پس از غذا خوردن زیاد، طاقباز بخوابد هوای داخل معده را در زیر پیوستگاه مری به معده، حس می‌کند و با آروغ زدن، قادر به خارج کردن هوا نیست. بنابراین اتساع حاد معده در اثر هوای بلعیده شده سبب ایجاد درد تیر کشنده در ناحیه شکم می‌شود.
توجه: چون نوزادان در حین شیر خوردن مقدار زیادی هوا می‌بلعند، خواباندن آنها بلافاصله پس از خوردن شیر، منجر به اتساع معده، درد و ناراحتی آنها می‌شود. یکی از بهترین کارها در این مورد، بغل کردن نوزاد در حالت قائم و نواختن ضربه‌های ملایم به پشت او می‌باشد تا گاز معده خود را خارج نماید.
در چه مواردی از آروغ زدن، باید حتما با پزشک مشورت شود؟
در مواردی که آروغ زدن ادامه‌دار باشد یا بدون علت خاصی بوده و یا همراه با علایم دیگر از قبیل سوزش سردل، درد سینه، آروغ بدبو، استفراغ و هرگونه ناراحتی شکمی، همراه باشد.
در این مواقع، پزشک با گرفتن تاریخچه پزشکی از بیمار و معاینه فیزیکی او، برای انجام تست‌های تشخیصی براساس یافته‌های بالینی تصمیم گرفته و در صورت وجود بیماری، درمان مربوطه را انجام می‌دهد.
چرا بعضی از افراد مرتب و به‌طور مزمن آروغ می‌زنند؟
در آروغ زدن مزمن که در حقیقت یک بیماری محسوب می‌شود، فرد مبتلا قبل از هر بار آروغ زدن مقداری هوا می‌بلعد، ولی قبل از رسیدن به معده، این هوا اندکی از مسیری مری را می‌پیماید و دوباره بازگردانده می‌شود. بنابراین آروغ‌های مکرر در این افراد به علت بلع مکرر هوا ایجاد می‌شود، نه بر اثر تولید بیش از اندازه گاز در دستگاه گوارش.
نکته: وقتی که آئروفاژی یا بلع هوا مشکل‌ساز شده منجر به آروغ‌های مکرر و خارج کردن باد از گلو می‌شود، گذاشتن یک خودکار یا هر وسیله دیگر در بین دندان‌ها، میتواند تعداد بلع‌های غیر ارادی یا عادتی را کاهش داده و چرخه بلع هوا و ایجاد ناراحتی در قسمت فوقانی شکم و در نتیجه آروغ زدن را قطع کند.
تولیدگاز زیاد در شکم
تولید گاز زیاد در معده و روده که با خوردن غذاهایی از قبیل حبوبات، سبزیجات، میوه‌های نارس، نوشیدن مایعات گازدار از قبیل آب جو، سودا، حتی سیب، انگور، آلو ایجاد می‌گردد، میتواند منجر به آروغ زدن زیاد شود.
هشدار: آروغ زدن، همیشه ناشی از بلع هوا یا تولید بیش از حد گاز ناشی از مواد غذایی نیست و در موارد نادر میتواند ناشی از بیماری باشد. به‌طور مثال، اگر آروغ زدن با درد سینه همراه باشد، باید به فکر سکته دیواره تحتانی قلب بود.
هشدار: در مواردی، آروغ زدن همراه با خروج گاز بدبو از دهان می‌باشد که در این صورت، باید حتما پزشک، شخص را معاینه کرده و بیماری‌هایی را که می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد آروغ بدبو باشند، تشخیص دهد. این بیماری‌ها عبارتند از:
1- انسداد قسمت خروجی معده که میتواند ناشی از زخم اثنی عشر یا در موارد نادر، تومورهای بدخیم آن ناحیه باشد، که منجر به باقی ماندن غذا می‌شود.
2- گاستروپارزی (فلج معده): در این وضعیت، به علت آسیب اعصاب معده، تخلیه معده به آرامی انجام می‌شود و منجر به انباشته شدن غذا در معده می‌گردد. در اغلب موارد، این وضعیت، عارضه دیابت نوع1 و گاهی دیابت نوع2 می‌باشد.
3- واگوتومی در این حالت، اعصاب واگ معده به دلیل زخم معده یا هر علت دیگر، توسط جراحی قطع شده است.
نکته: در افراد مبتلا به بیماری‌های گوارش مثل کوله سیستیت، زخم پپتیک و بیماری ریفلاکس معده به مری، بیماران ممکن است زیاد آروغ بزنند. علت این امر، آن است که آروغ زدن باعث تسکین موقتی بیمار شده و در طی این عمل، به تصور احساس آرامش، بلع مجدد هوا صورت می‌گیرد و فرد دوباره می‌خواهد برای تسکین خود آروغ بزند.
