امید صالحیان؛ کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزش
علائم با فشار روانی
اضطراب ایجاد شده در یک مسابقه ورزشی می‌تواند عامل ایجاد علائم گوارشی در ورزشکار باشد. علائم با فشار روانی در ورزشکاران مسابقه‌ای شایع است. حدود 60 درصد از ورزشکاران مسابقه‌ای شکل‌های مختلف علائم گوارشی را در مسابقات تجربه می‌کنند.
30 درصد از آنها همین علائم را هنگامی که به علت دیگری غیر از مسابقه ورزشی تحت فشار روحی قرار می‌گیرند، نیز دارند. برای تایید نقش اضطراب در ایجاد اختلالات و علائم گوارشی در ورزشکاران باید دیگر علل احتمالی رد شوند.
اختلالات حرکتی
اختلالات حرکتی دستگاه گوارشی شایع‌ترین مشکل افراد طی فعالیت ورزشی است. در واقع عده‌ای عقیده دارند که شیوع این علائم به قدری زیاد است که شاید نشانگر سازگاری فیزیولوژیک نسبت به فعالیت و یا یک پاسخ طبیعی به ورزش شدید باشد. بیشترین تحقیقات در این رابطه بر روی دونده‌ها صورت گرفته است، زیرا آنها بیشترین تعداد و بیشترین میزان شیوع علائم گوارشی را در بین ورزشکاران دارند. علائم گوارشی را می‌توان به دو بخش علائم فوقانی و تحتانی دستگاه گوارش تقسیم کرد.
علائم بخش فوقانی دستگاه گوارش
علائم مربوط به قسمت فوقانی دستگاه گوارش شامل سوزش سردل، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ است. در مطالعه‌ای که بر روی دونده‌هایی که به صورت تفریحی ورزش می‌کردند، انجام شد 10 درصد آنها از سوزش سردل شکایت داشتند. در مطالعه دیگری علائم قسمت فوقانی دستگاه گوارش طی دویدن نرم و دویدن سخت مورد مطالعه قرار دادند که در دویدن سخت، بروز علائم بیشتر بود.
بنابراین بروز علائم می‌تواند وابسته به میزان و شدت فعالیت باشد. در این مطالعات همچنین درصد بیشتری از زنان ورزشکار از علائم گوارشی شکایت داشتند که نشان می‌دهد علائم گوارشی در زنان شیوع بیشتری دارد. همچنین در هر دو مطالعه دونده‌هایی که تمرین و ورزیدگی کمتری داشتند، دارای علائم بیشتری بودند. این مسأله می‌تواند به علت ایجاد تحمل تدریجی این علائم با افزایش تمرین و ورزیدگی و یا به علت خروج تدریجی دونده‌هایی که از علائم رنج می‌برند، از جمع ورزشکاران باشد.
شیوه بررسی
بعضی از ورزشکاران احساس تهوع و سوزش سردلی را که طی ورزش احساس می‌کنند یک پدیده طبیعی می‌دانند. اما عده‌ای هم با این علائم نگران شده و به دنبال درمان آن می‌روند. هرچند علائم گوارشی فوقانی در ورزشکاران شایع است، پزشک باید در بررسی آنها علل جدی و مهم دیگر را مدنظر داشته باشد و بتواند آن را رد کند.
در این بررسی نکته مهم بروز علائم در زمان استراحت و زمانی است که فعالیتی وجود ندارد، که در این صورت نشانه بیماری‌های غیروابسته به ورزش می‌باشد. علائم بیماری‌هایی مانند زخم معده می‌تواند در شب ظاهر شود کرده و یا فرد را از خواب بیدار کند و یا با عوامل دیگری مثل غذا خوردن در ارتباط باشد.
موارد بسیار مهمی که در تشخیص افتراقی این علائم باید به آن توجه شود، علل غیرگوارشی است؛ مانند بیماری‌های عروق کروناری که ممکن است علائم سوزش سردل و ریفلاکس گاستروازوفاژیال داشته باشد. نکته مهم اینکه این علائم هنگام فعالیت می‌توانند خطرناک باشند برای تشخیص آنها شرح حال دقیق فردی و خانوادگی و بررسی پاراکلنیک مانند نوار قلب، کلسترول سرم و... نهایت تست ورزش مفید خواهد بود.
مکانیسم
انجام مطالعات در مورد عامل ایجاد علائم قسمت فوقانی دستگاه گوارش بر روی سه مسأله زمان تخلیه معده، ریفلاکس گاستروازوفاژیال و غلظت شیره معده متمرکز بوده است. زمان تخلیه معده تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد که می‌تواند مشکلاتی برای تحقیق در این زمینه ایجاد کند.
به عنوان مثال، بعضی از خصوصیات مایع خورده شده در آزمایش، در زمان تخلیه معده اثر می‌گذارد که عبارتند از اسمولایتی، درجه حرارت و محتوای کالریک. مشکلات دیگر شامل میزان اتساع معده و اثر لوله معده می‌باشد که در بررسی تخلیه معده شایع است. در دوندگان تون پاراسمپاتیک در حال استراحت افزایش می‌یابد و این ممکن است عامل افزایش سرعت تخلیه معده آنها نسبت به افراد عادی باشد.
مطالعه‌ای که در مورد اثر ورزش با شدت‌های متفاوت بر روی توانایی تخلیه معده انجام شد، نشان داد که با افزایش شدت ورزش سرعت تخلیه معده افزایش می‌یابد و هنگامی که شدت به 75 درصد می‌رسد، که از این نقطه تخلیه معده به کاهش می‌رود. به نظر می‌رسد که ورزش ملایم با اثر مکانیکی انقباضات شکم، باعث افزایش سرعت تخلیه معده می‌شود.
در ورزش با شدت بالاتر، افزایش میزان کاتکول آمین‌ها و ایپوئیدمای آندروژن و کاهش جریان خون گوارشی باعث کاهش زمان تخلیه می‌گردد. یکی دیگر از عوامل اختلالات گوارشی در ورزشکاران ایجاد ریفلاکس گاستروازوفاژیال می‌باشد که در دونده‌ها بیشتر از افراد عادی است.
به نظر می‌رسد این مسأله به شل شدن گذرای اسفنکتر تحتانی مری و افزایش بلع هوا طی دویدن باشد. بعضی از محققان توانسته‌اند با اندازه‌گیری PH تحتانی مری طی یک فعالیت بدنی افزایش PH را ثبت نمایند که تاییدی بر این نظریه است. علت دیگر ایجاد تغییرات در شیره معده می‌باشد.
مطالعات مختلفی که بر روی اسیدیته معده صورت گرفته نشانگر عدم تغییر و یا مختصری کاهش در اسیدیته طی فعالیت ورزشی است؛ اما متغیر مهم دیگری که می‌تواند در ایجاد آسیب‌های مخاطی و بروز علائم موثر باشد، میزان اسیدهای صفراوی موجود در شیره معده است.
در مطالعات میزان اسیدهای صفراوی موجود در معده را هنگام فعالیت چندین برابر میزان طبیعی ثبت کرده‌اند که می‌تواند یکی از علل علائم گوارشی در پاسخ به فعالیت فیزیکی باشد. در مجموع ریفلاکس و کاهش سرعت تخلیه معده دو مکانیسم مهم در ایجاد علائم گوارش فوقانی در ورزشکاران می‌باشند.
