مروری بر درمان‌‌های دارویی و غیر دارویی افسردگی (۱)

دکتر محمد علیمرادی؛ دکترای عمومی داروسازی، دانشجوی دکترای تخصصی تغذیه

افسردگی، یک اختلال خلقی است که خود را با علائمی نظیر خلق پایین، از دست دادن احساس لذت و علاقه، کاهش وزن، بیخوابی، احساس خستگی، احساس پوچی، احساس گناه و ناتوانی در تمرکز و افکار مربوط به مرگ نشان می‌دهد. یک بیماری مزمن که با آسیب، مرگ و میر و هزینه اقتصادی بالایی همراه است.

افسردگی به طرق گوناگون زندگی شخص را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نوع و شکل ظاهری افسردگی به الگوی مقابله‌ای، شخصیت و سطح عملکرد قبلی شخص وابسته است.

افسردگی ممکن است همراه با علائمی از این قبل باشد: کندی در ابراز عاطفی یا گریه کردن‌های مکرر، اشکال در لذت بردن از فعالیت‌های زندگی، کاهش میل جنسی، احساس عمیق گناه و شرم، احساس نا امیدی در زندگی، احساس سردی و دوری نسبت به خانواده و دوستان، کاهش علاقه جهت شرکت در فعالیت‌های لذت بخش قبلی، کاهش علاقه جهت حفظ بهداشت شخصی، غفلت از مسئولیت‌ها، کاهش توانایی مقابله، آسیب به توانایی ارتباط با دیگران (از قبیل: تحریک پذیری،طعنه زدن)، فقدان انرژی، خوردن اجباری یا فقدان اشتها، سردرد، پشت درد یا دردهای عضلانی عمومی بدون، علت خاص، مشکلات معدی- روده ای ( از قبیل، معده درد، تهوع، تغییر در کارکرد روده)، بی‌خوابی یا خواب زیاد.

افسردگی از جمله اختلالاتی است که برای آن درمان‌های موثری وجود دارد و معمولا هر چه زودتر درمان شروع شود، اثربخشی آن هم بیشتر خواهد بود.

به طور کلی می‌توان درمان‌‌های افسردگی را به دو طبقه دارودرمانی و درمان‌‌های روان شناختی تقسیم کرد. بررسی‌‌ها نشان می‌‌دهد که ترکیب این دو نوع درمان بویژه برای افسردگی‌‌های متوسط و شدید، بهترین نتیجه را به همراه دارد.

درمان افسردگی با توجه به شدت این بیماری و جلوگیری از بازگشت بیماری ممکن است از شش ماه تا چند سال به طول بینجامد.

داروهای مورد استفاده براساس دسته دارویی و میزان اثر خود دارای عوارض مختلفی می‌باشند که آگاهی از این عوارض به همراه توصیه‌‌های لازم برای جلوگیری یا کنترل آنها می‌تواند به بیماران کمک کند تا دوره درمان خود را با حداقل عوارض سپری کنند و بتوانند در ادامه درمان به پزشک جهت انتخاب داروی سازگارتر کمک کنند.

داروهای موثر در افسردگی از طریق تغییر عملکرد و افزایش یا کاهش مواد ترشح شده در مغز که به آنها نوروترانسمیتر گفته می‌‌شود عمل می‌‌کنند و باعث بهبود خلق و خو و درمان افسردگی می‌‌شوند.

این داروها هم به موازات اثرات مفید و درمانی خود، دارای عوارض جانبی هستند که بروز آنها در افراد مختلف متفاوت است. معمولاً دو تا سه هفته طول می‌کشد تا تأثیر داروهای ضد افسردگی آشکار گردد.

در ابتدا، فقط ممکن است اثرات جانبی آن‌ها (مثل تهوّع، خواب آلودگی، افزایش وزن) بروز کند. امّا در اغلب موارد، این اثرات جانبی، که از دارویی به داروی دیگر متفاوت است، ظرف یک یا دو هفته بهبود می‌یابد یا به طور کلّی مرتفع می‌شود.

داروهای جدید ضدافسردگی، اثرات جانبی کمتری نسبت به داروهای قدیمی‌تر دارند. هنگامی که مصرف داروهای ضدافسردگی به طور ناگهانی قطع گردد، ممکن است باعث عوارض ترک مصرف نظیر تهوّع، سردرد و سرگیجه شود.

به طور کلّی توصیه می‌شود که بیماران به هنگام مصرف داروهای ضدافسردگی از مصرف الکل خودداری کنند. مصرف تعدادی از داروهای دیگر نیز ممکن است با داروهای ضدافسردگی تداخل داشته باشد.

از این رو، بیماران باید پیش از شروع مصرف هر داروی ضدافسردگی جدیدی، پزشک خود را از تمام داروهایی که مصرف می‌کنند آگاه سازند. به علاوه بی‌خطر بودن مصرف داروهای ضدافسردگی در دوران بارداری هنوز به طور کامل شناخته نشده است.

جهت مرور بر درمان افسردگی و داروهای مورد استفاده و عوارض و تداخلات آنها ابتدا باید به دسته بندی این داروها اشاره کنیم. داروهای ضد افسردگی شامل دسته‌‌های دارویی زیر هستند:

داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای (TCA)

آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین، دسیپرامین، ایمی پرامین، کلومیپرامین، دوکسپین و تریمیپرامین از این دسته دارویی هستند.

این داروها دارای عوارض شایعی مانند خواب آلودگی، سرگیجه، افت وضعیت فشار خون، خشکی دهان، یبوست، احتباس ادراری، تاری دید می‌‌باشند و علاوه بر این عوارض مهمتری مانند اختلالات هدایتی قلب، سرکوب مغز استخوان، سردرد، نوروپاتی محیطی، لرزش، وزوز گوش، سندرم نوروپاتی نورولپتیک، توهم، تهوع و استفراغ، تحریک معده، زردی کلستاتیک، بزرگ شدن سینه در مردان، اختلال عملکرد جنسی، تغییرات قند خون، افزایش اشتها و وزن دارند. یکی از شایع‌ترین داروهای مصرفی در خودکشی (suicide) را ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای به خود اختصاص می‌دهند.

در عین حال شایعترین علت مرگ ‌و میر ناشی از مسمومیت‌‌های دارویی در ایران و سایر کشورها مسمومیت با TCA می‌باشد.

ضمناً بدنبال مسمومیت با TCA بیمار دچار عوارض قلبی و عروقی می‌گردد که در صورت عدم درمان صحیح منجر به مرگ بیمار می‌شود...

برای خواندن بخش دوم -مروری بر درمان‌‌های دارویی و غیر دارویی افسردگی- اینجا کلیک کنید.