آسیب‌های دوره سالمندی

راه‌های پیشگیری و کنترل آسیب‌های دوران سالمندی

دوران سالمندی، مرحله‌ای از زندگی است که از 65 سالگی شروع می‌شود و با دگرگونی‌های تدریجی در ترکیب و ساخت ارگانیسم و تقلیل عملکرد تمام سیستم‌‌های بدن همراه است.

البته امروزه این باور که دوران پیری در همه افراد با کاهش توانایی‌های جسمی و روانی عمیقی همراه است، تا حد زیادی منسوخ شده است و شمار زیادی از افراد سالمند، توانایی‌هایشان را تا حد قابل توجهی حفظ می‌‌کنند.

شواهد زیادی در دست است که حفظ فعالیت اجتماعی برای سلامت جسمی و روانی سالمندان حائز اهمیت است. در این صورت فرد سالمند می‌‌تواند احساسی کفایت و عزت نفسی را در خود تداوم بخشد.

با این حال آمارها حکایت از آن دارند که سالمندان (افراد 65 سال و بالاتر) بیشتر از سایر افراد در معرض خطر آسیب‌های مختلف جسمی قرار می‌‌گیرند و حوادثی چون سقوط از بلندی، زمین خوردن و... هر ساله موجب کاهش توانایی‌ها و تقلیل کیفیت زندگی عده‌ای از آنان می‌‌شود.

سالمندان، به علت تغییرات جسمی و حرکتی ناشی از کهولت سن از جمله کاهش دید، کاهشی شنوایی، ضعف تعادلی، کندی حرکتی، بیماری‌های ناتوان کننده مانند آرتریت مفصل زانو، ضعف عضلانی و ... و نیز مصرف داروها، سرگیجه، گیجی و عدم تمرکز و همچنین نامناسب بودن شرایط محیط، بیشتر از دیگران در معرض حوادث آسیب رسان قرار می‌گیرند.

یکی از موارد مهم اسیب‌‌های دوره سالمندی، سقوط از بلندی است که از مهمترین علل مرگ و میر در میان کهنسالان (افراد با سن 80 سال به بالا) است.

بر اساس آمارهای موجود، سقوط از بلندی، همچنین دومین علت مهم بروز آسیب‌های ستون فقرات در سالمندان است.

از دیگر صدمات حاصل از زمین خوردن و سقوط سالمندان از بلندی، می‌‌توان به شکستگی لگن، استخوان ران، مفصل ران، مهره‌ها، استخوان کتف، استخوان بازو، ساعد، ساق یا و قوزک پا اشاره کرد.

یک زمین خوردن  ساده بر روی فرش، ممکن است موجب شکستگی استخوان لگن و بستری شدن طولانی مدت سالمند در بیمارستان شود.

افتادن و زمین خوردن سالمندان گاهی به علت عواملی موجود در محیط زندگی پیش می‌آید، مانند لیز بودن کف حمام و کافی نبودن نور راه پله‌ها، گاهی نیز علت زمین خوردن، مربوط به شرایط جسمانی سالمند است؛ به عنوان مثال تغییر فشارخون و سرگیجه، می‌تواند تعادل سالمند را مختل کرده و موجب زمین خوردن او شود.

چنین برآورد شده است که بیشتر زمین خوردن‌ها در افراد سالمند، در محیط منزل اتفاق می‌‌افتد. در این حال، اگرچه شناخت صدماتی که فرد سالمند را تهدید می‌‌کند مهم است؛ اما مهم‌تر از ان جلوگیری از وقوع اتفاقات آسیب‌رسان است.

عوامل مؤثر به وجود آمدن آسیب در سالمندان

- عدم تعادل سالمندان هنگام راه رفتن

- بیماری‌های اعصاب و مصرف برخی از داروهای اعصاب

- اختلال حواس

- ناتوانی‌های جسمی

- مصرف برخی داروهای آرامبخش

- مشکلات بینایی

چه باید کرد؟

- پزشکان طب سالمندی، با بررسی انواع آسیب‌های محتمل در دوران سالمندی و عللی پدیدآورنده این آسیب‌ها، توصیه‌هایی برای محافظت از سالمندان در برابر این حوادث و آسیب‌‌های احتمالی ناشی از آنها ارائه می‌‌کنند.

مهمترین این توصیه‌ها عبارتند از:

- سالمندان برای حفظ قوای جسمانی، باید یک برنامه ورزشی سبک و منظم داشته باشند.

با داشتن یک برنامه ورزشی مناسب، سبک و منظم، ماهیچه‌ها و استخوان‌های بدن سالمند تقویت شدہ و مقاومت عمومی بدن وی در برابر عوارض آسیب‌های احتمالی تقویت می‌‌شود.

- برنامه ورزشی افراد سالمند باید متناسب با توانایی‌های آنان تدوین شود و این افراد باید از انجام دادن حرکات ورزشی قدرتی، تعادلی و تناسب اندام خودداری کنند.

- بینایی افراد باید در دوره‌های زمانی مشخصی که از حداقل سالی یک بار کمتر نباشد، توسط پزشک متخصصی بررسی شود، چرا که کاهشی قدرت بینایی، احتمال خطر افتادن و سقوط را در این افراد بالا می‌برد.

سالمندان در هنگام برخاستن از پشت میز و رختخواب باید از حرکات تند و سریع خودداری کرده و با احتیاط عمل کنند.

- سالمند باید در صورت نیاز، از وسایل توانبخشی مانند عصا و واکر جهت بهتر راه رفتن استفاده کند.

- کفش‌‌های راحتی و دارای برجستگی در کف، مناسب‌ترین پاپوش‌‌ها برای افراد سالمند در محیط خانه هستند. بانوان سالمند نیز باید حتی‌الامکان از پوشیدن کفش‌‌های پاشنه بلند خودداری کنند.

- سالمندان باید بدانند که بدون فعالیت بدنی منظم، استخوان‌های آنها دچار، نازکی و پوکی می‌‌شود و در مقابل با داشتن یک برنامه ورزشی مناسب، ماهیچه‌های آنان تقویت شده و این امر موجب استحکام بیشتر در مفاصل و ستون مهره‌های آنان می‌‌شود.

انجام حرکات ورزشی مداوم، سبک و منظم همچنین از تغییر شکلی اندام‌ها نیز جلوگیری می‌‌کند.

چگونه از حوادث پیشگیری کنیم؟

- مناسب‌سازی فضای داخلی خانه به شیوه‌هایی چون حذف پله‌های تند و تیز، حذف پستی و بلندی‌ها، مناسب سازی فضای حمام و دستشویی و... می‌‌تواند از وقوع اتفاقاتی مانند سقوط و زمین خوردن آنان پیشگیری کند.

براساس پژوهش‌های صورت گرفته، بین 50 درصد از آسیب‌ها و صدمات دوران سالمندی، با مناسب سازی فضای داخل خانه از بین خواهد رفت.

- لبه‌های چارچوب در اتاق‌‌ها، زمین‌های ناهموار و کف پوش‌های لیز در محیط زندگی سالمند موجب افزایش احتمال بروز آسیب‌ها در سالمندان می‌‌شود.

- مسیر تردد سالمند در داخل منزل، باید دارای روشنایی کافی، خالی از مانع و مسطح باشد.

- تجدیدنظر در چیدمان اثاث منزل به گونه‌ای که ایجاد سد معبر در مسیر حرکت و تردد سالمند نکند، اقدامی ضروری برای پیشگیری از بروز آسیب‌های احتمالی است.

- هنگام بالا و پایین رفتن سالمند از پله‌ها، حتما چراغ راه پله و پاگرد باید روشن باشد و بهتر است در ابتدا و انتهای راه پله، کلید برق نصب شود.

- وجود نرده در کنار پله‌های محل زندگی سالمند ضروری است. اگر نصب نرده امکان ندارد، باید یک میله محکم با فاصله مناسب بر روی دیوار نصب شود به طوری که سالمند بتواند از ان کمک بگیرد.

نرده‌ها نباید شل و شکسته باشد و بهتر است در هر دو طرف راه پله، نرده وجود داشته و طول آن به اندازه طول راه پله باشد.

- در صورتی که روی پله‌‌ها با فرش یا موکت پوشانده شده است، حتماً باید کف پوش پله به وسیله گیره‌های مخصوصی، به پله ثابت شود تا چین نخورد و کشیده نشود.

- راه پله‌‌های محل تردد سالمندان باید عاری از هرگونه وسایل اضافی باشد.

- رنگ آمیزی لبه‌‌های راه پله جهت نشان دادن میزان بلندی پله‌ها و فاصله آنها از هم، اقدام مفید دیگری است که به خانواده‌هایی که فرد سالمند در منزلی دارند، توصیه می‌‌شود.

- حمام منازل، یکی از خطرناک ترین اماکن برای سالمندان تلقی می‌‌شود. قرار دادن سرگیر یا پادری لاستیکی داخل حمام و وان تن‌شویی، می‌‌تواند از لیز خوردن احتمالی سالمند پیشگیری کند.

- مناسب سازی حمام با ساخت سکوی نشستن برای سالمند یا قرار دادن چهارپایه مطمئن و محکم داخلی حمام، توصیه دیگر در زمینه پیشگیری از بروز حوادث آسیب رسان برای سالمندان در منازل است.

- نصب دوش قابل جابه‌جایی (مدل تلفنی) برای استحمام سالمند و قرار دادن صابون داخلی کیسه توری که به یک ریسمان محکم و بلند وصل باشد جهت جلوگیری از لغزندگی کف حمام نیز توصیه می‌شود.

- قرار دادن وسایل مورد نیاز سالمند در قفسه‌هایی که در فاصله بین کمر تا سر سالمند تعبیه شده باشد، نیز اقدام مفیدی است.

- آشپزخانه از محل‌‌های شایع زمین خوردن سالمندان است.

کف پوشی آشپزخانه نباید لیز باشد و از واکس‌های براق کننده نباید برای کف آشپزخانه استفاده کرد؛ زیرا علاوه بر اینکه خطر لیز خوردن را بیشتر می‌‌کند، با انعکاس نور و به وجود آوردن اختلال دید، خطر زمین خوردن سالمند را افزایش می‌‌دهد.

- در صورت شستن کف اشپزخانه یا خیس شدن آن به هر دلیلی یا ریختن روغن در کف اشپزخانه، بلافاصله باید آن را خشک کرد.

- حمام به دلیل خیسی بودن کف آن، از محل‌‌های بسیار پر خطر برای زمین خوردن است.

سالمندان باید از دمپایی‌هایی برای حمام استفاده کنند که کف آن لیز نباشد. دمپایی‌های ابری اصلا برای سالمندان مناسب نیستند.

- اگر فرد سالمند در منزل شما زندگی می‌‌کند، میله‌هایی را به عنوان دستگیره بر روی دیوار حمام نصب کنید که او بتواند قبل از لیز خوردن، با گرفتن آنها تعادل خود را حفظ کند.

- کلید برق اتاق، باید در نزدیکترین محلی به درب ورودی باشد تا سالمند مجبور نباشد برای روشن کردن لامپ، در تاریکی راه برود.

- اگر سالمند روی تخت می‌خوابد، ضروری است تختی را به او اختصاص داد که بلندی آن به اندازه‌ای باشد که پای او به زمین برسد.

- فرشی کف اتاق سالمند و لبه همه موکت‌ها باید کامل و به‌طور یکنواخت به کف اتاق بچسبد.

همچنین در این اتاق نباید پتو یا روفرشی روی فرشی پهن کرد؛ زیرا امکان جمع شدن و لیز خوردن و گیرکردن به پا را زیاد می‌‌کند.

- سیم‌های وسایل برقی مثل تلویزیون، رادیو و... در اتاق محل استراحت سالمند، باید  کنار دیوار رد شده باشد و در مسیر عبور و مرور او نباشد.

- لباس‌های سالمند باید به گونه‌ای انتخاب شود که راه رفتن را برای اوتسهیل کند. لباس‌‌های بلند برای فرد سالمند مناسب نیست.