کیوان علوی‌زاده ؛کارشناس ارشد روان‌شناسی مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
فشار روانی یا استرس هنگامی ایجاد می‌شود که شخص در اثر اتفاقاتی سلامت جسم یا روانش به خطر می‌افتد. این اتفاقات شامل رویدادهای مخاطره‌آمیز، مانند فاجعه‌های طبیعی، سوانح، تعارض‌های جسمی و ... یا رویدادهای کنترل‌ناپذیر هستند؛ یعنی نمی‌توان آنها را مهار کرد؛ مانند مرگ نزدیکان یا دوستی محبوب ابتلا به بیماری وخیم و یا هر تغییری در زندگی که مستلزم سازگاری مجدد با آن موقعیت باشد که به صورت تنش تجربه می‌شود؛ حتی اگر یک رویداد خوشایند باشد، مانند ازدواج یا مرخصی.
این مقاله تلاش دارد درباره استرس و مدیریت آن اطلاعات بیشتری در اختیار شما قرار دهد.
واکنش به استرس
واکنش به فشار روانی می‌تواند به صورت جسمی (فیزیولوژیایی) یا ذهنی (روان‌شناختی) باشد. واکنش‌های جسمانی مانند افزایش ضربان قلب، فشارخون، تنش عضلانی، افزایش میزان سوخت و ساز بدن و واکنش‌های ذهنی مانند اضطراب، خشم، افسردگی، اختلال شناختی و عدم تمرکز.
مراحل استرس
واکنش‌های جسمی و ذهنی مجموعه پاسخ‌هایی هستند که ما در برابر تنش نشان می‌دهیم.
این تغییرات به نام «نشانگان کلی انطباق» شناخته می‌شوند که طی سه مرحله یا دوره است:
1- مرحله هشدار، که بدن برانگیخته می‌شود و با فعال شدن دستگاه عصبی سمپاتیک آغاز می‌گردد.
2- مرحله پایداری یا مقاومت، که فرد با روش جنگ (برخورد با استرس) یا گریز (فرار یا کنار کشیدن) با موقعیت تهدید مقابله می‌کند.
3- مرحله فرسودگی، هنگامی روی می‌دهد که فرد با شرایط، انطباق پیدا نکرده است و منابع فیزیولوژیایی خود را تحلیل می‌برد. به عبارت دیگر، بدن برای تامین سوخت و ساز به مقدار بیشتری قند نیاز دارد و در نهایت برای تبدیل چربی‌ها و پروتئین‌ها به قند، هورمون‌هایی ترشح می‌شوند که اگر این فرایند ادامه داشته باشد، می‌تواند زمینه بروز بعضی بیماری‌ها را فراهم کند.
تاثیر فشار روانی بر سلامت
کوشش فرد برای انطباق با استرس مستمر، ذخایر بدن را تحلیل می‌دهد و او را در مقابل بیماری‌ها آسیب‌پذیر می‌کند. فشار روانی دائمی می‌تواند موجب بیماری‌های جسمانی مانند زخم‌های گوارشی و بیماری قلبی شود و ارتباط آن با بیماری‌هایی مانند آسم، اگزمای پوستی، ضعف سیستم ایمنی بدن و سرطان شناخته شده است.
به عنوان مثال در پژوهشی، نشانه‌های عفونت ویروسی و علائم سرماخوردگی در گروهی که فشار روانی را تجربه کرده بودند (گروه آزمایشی) افزایش یافت و در مقایسه با گروهی که کمترین فشار روانی را داشتند (گروه کنترل)، به طور معناداری بیشتر گرفتار عفونت ویروسی و سرماخوردگی شدند.
رفتارهای سلامتمدار
رفتارهایی هستند که بر توان بدن برای مقابله با بیماری و عملکرد عمومی بدن تاثیر مثبت دارند. فشار روانی به صورتی غیرمستقیم با کاستن از رفتارهای سلامتمدار و افزودن بر رفتارهای زیانبار بر سلامت آدمی تاثیر می‌گذارد. به عبارت دیگر، سبک زندگی بر میزان مقابله با تنش، تاثیر مثبت یا منفی دارد. رفتارهای سلامتمدار مواردی از قبیل: ورزش کردن، تغذیه مناسب، خواب کافی و عدم مصرف سیگار و مشروبات الکلی هستند و حتی نوع نگرش مثبت و واقع‌بینانه را در برمی‌گیرند.
علت استرس در نظریه شناختی
سه نظریه عمده در مورد علت استرس وجود دارد. براساس نظیره روان‌کاوی استرس ریشه در تعارض‌های ناهشیار ذهن دارد؛ نظریه «رفتارگرایی» جایگاه استرس را شرطی شدن‌ها و شیوه‌های یادگیری افراد می‌داند. اما به نظر می‌رسد در زندگی امروزه ما «نظریه شناختی» کاربردی‌تر است. روان‌شناسان شناختی معتقدند که هرگاه شخصی، اتفاقات منفی را همیشه به خودش نسبت دهد (تقصیر خودم بود) احتمال درماندگی در برابر اتفاقات بیشتر خواهد بود.
شیوه اسناد (نگرش بدبینانه یا مثبت) بر وضع سلامت تاثیر می‌گذارد. مشخص شده است که بین شیوه اسناد بدبینانه و ضعف سیستم ایمنی بدن، رابطه وجود دارد.
به عنوان مثال، در پژوهشی در مورد سلامت سالمندان مشخص شد که عملکرد سیستم ایمنی در افراد بدبین، ضعیف‌تر از افراد خوشبین است و افراد بدبین بیشتر به بیماری مبتلا می‌شوند. به این ترتیب، نگرش بدبینانه به رویدادها، با کاهش کارایی دستگاه ایمنی به طور مستقیم و از راه کاهش تمایل شخص به رفتار سلامتمدار (مانند ورزش کردن، خواب کافی و تغذیه مناسب) بر سلامت شخص تاثیر می‌گذارد...
برای خواندن بخش دوم- اســتـرس - اینجا کلیک کنید.
