دکتر علی بیداری؛ فوق تخصص روماتولوژی
سندرم فیبرومیالژی اختلال شایعی است که علایم اصلی آن شامل درد منتشر و مزمن بدن، احساس خستگی زودرس و کاهش انرژی می‌باشد. با این حال در بیشتر مبتلایان به این سندرم، علایم بیماری به موارد فوق محدود نبوده و بیماران علایم گوناگون و متنوع دیگری را هم تجربه می‌کنند.
شکایات بیمار
شکایاتی نظیر اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب و کمی حافظه، احساس مورمور شدن یا سوزن سوزن شدن در دست و پا، قاعدگی‌های دردناک، نامنظم بودن اجابت مزاج، سندرم روده تحریک پذیر( کولیت عصبی )، تحریک پذیری مثانه و تکرر ادرار و احساس تورم در اندام‌ها و مفاصل در این سندرم رایج است.
چه کسانی به این سندرم مبتلا می‌شوند؟
سندرم فیبرومیالژی از بیماری‌های شایع روماتولوژی محسوب می‌شود. مطابق بررسی‌های انجام گرفته در کشورهای غربی، تقریباً از هر 50 نفر جمعیت یک نفر دچار این سندرم است.فیبرومیالژی تقریباً در تمام سنین دیده می‌شود. اما بروز آن در برخی سنین شایع‌تراست.
اکثر بیماران نخستین علایم و نشانه های بیماری را از سنین نوجوانی یا بلوغ تجربه می‌کنند. ولی به جهت غیراختصاصی بودن و مبهم بودن علایم، تشخیص اکثراً در سنین پس از بلوغ یا میانسالی داده می‌شود. اکثر مبتلایان به این سندرم را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. بررسی ها نشان می‌دهد شیوع این اختلال در خانم‌ها تا 9 برابر نسبت به آقایان بیشتراست.
جالب است بدانید تا 5 درصد از مراجعین به پزشکان عمومی و نزدیک به 20 درصد از مراجعین به فوق تخصصین روماتولوژی را مبتلایان به این اختلال تشکیل می‌دهند.
تحقیقات جامعی در مورد شیوع سندرم فیبرومیالژی در ایران انجام نگرفته است. با این وجود، دلایل مستندی وجود ندارد که شیوع این بیماری در ایران نسبت به کشورهای غربی کمتر باشد. بسیاری از فوق تخصصین مجرب روماتولوژی در ایران فراوانی این بیماری را در بین مراجعین خود مورد تائید قرار می‌دهند.
دلیل بروز سندرم فیبرومیالژی چیست؟
به رغم تحقیقات وسیع در سطح جهان هنوز دلایل واقعی این بیماری در پرده ابهام است. اکثر محققین مجموعه‌ای از علل را در بروز فیبرومیالژی مؤثر می‌دانند و اعتقاد دارند نحوه تاثیرگذاری این عوامل پیچیده بوده و در هر بیمار نسبت تأثیر این عوامل متفاوت است.
به عنوان یک قاعده کلی، آستانه احساس درد در مبتلایان به این اختلال نسبت به سایرین کمتر بوده و بطور کلی این بیماران درد را زودتر و بیشتر احساس کرده و اصطلاحاً به احساس درد مستعدتر می‌باشند.به عنوان مثال یک ضربه یا فشار ملایم بر روی عضلات که در افراد عادی به خوبی تحمل می‌شود در این بیماران منجر به درد شدید و بعضاً طولانی می‌گردد.
از میان مجموع عوامل برشمرده شده که در ایجاد یا تشدید علایم سندرم فیبرومیالژی مؤثرند به نظر می‌رسد سه عامل از دیگر عوامل مهم‌تر هستند.
1- اختلالات خواب
2- عوامل و بیماری‌های عصبی
3- عدم آمادگی جسمانی و فیزیکی
حدود 90درصد از بیماران به درجاتی شکایت از وضعیت خواب خود دارند. سبک بودن و منقطع بودن خواب یا احساس خستگی زیاد حتی در صورت استراحت طولانی از نشانه‌های اختلال در کیفیت خواب محسوب می‌شود.
نزدیک به 50 درصد از مبتلایان به فیبرومیالژی دچار اختلالات عصبی به ویژه افسردگی یا اضطراب هستند. این افراد معمولا تأیید می‌کنند که تنش‌های عصبی و روحی در تشدید علایم بیماری مؤثر است.لازم به ذکر است علل مهم دیگری در بروز سندرم فیبرومیالژی دخالت دارند که از آن جمله به موارد زیر می‌توان اشاره نمود :
- استعداد ژنتیکی •بیماری‌های عفونی •صدمات و آسیب های فیزیکی
علائم و نشانه‌های سندرم فیبرومیالژی چیست؟
دردهای منتشر در بدن که ممکن است ثابت بوده و یا از قسمتی از بدن به قسمت دیگر تغییر محل پیدا کند ویژگی مهم سندرم فیبرومیالژی می‌باشد.دردها حالت مزمن داشته و گاه به طور خود به خود یا در اثر عوامل تشدید کننده در طی زمان دستخوش تغییر می‌شوند.
برخی بیماران در پاسخ به این سئوال که «کجای بدن شما اصلاً درد نمی کند؟» دچار مشکل هستند. این تصور و باور که منشأ درد در سندرم فیبرومیالژی مفاصل و استخوان ها هستند واقعیت نداشته بلکه عموماً عضلات و بافت‌های نرم منشأ احساس درد می‌باشند.علایم دیگری نیز ممکن است در کنار مشکلات فوق وجود داشته باشد که اهم آنها را در فهرست زیر ملاحظه می‌کنید:
- تپش قلب و احساس سوزش سینه• سر دردهای شبه میگرنی و یا دایمی•دردهای ناحیه لگن بویژه در زمان قاعدگی •اختلالات دستگاه گوارش نظیر نامنظمی اجابت مزاج (بعضاً به صورت یبوست و اسهال متناوب)•احساس گزگز و مورمور شدن در اندام‌ها•تکرر و سوزش ادرار•اختلالات عصبی نظیر افسردگی، اضطراب، کمی حافظه
- احساس تورم به ویژه در دست‌ها که البته با حالت تورمی که در بیماری‌های روماتیسمی و التهابی دیده می‌شود متفاوت است•حساسیت نسبت به تغییرات دما به ویژه سرما
لازم به ذکر است که تست‌های آزمایشگاهی عموماً در بیماران فیبرومیالژی طبیعی بوده و آزمایشات بیشتر برای کنار گذاشتن بیماری‌های مشابه درخواست می شوند. پزشکان در شرح حال بیمار به خصوص به طول مدت و زمان درد توجه کرده و در معاینه در پی یافتن نقاط حساس و دردناکی می‌باشد که برای سندرم فیبرومیالژی شرح داده شده است.
درمان سندرم فیبرومیالژی چگونه است؟
اگرچه درمان‌های متنوعی برای این سندرم پیشنهاد شده است هنوز یک روش ثابت و قطعی که بوسیله آن بتوان همه بیماران را مداوا نمود وجود ندارد.اساس درمان، کنترل عوامل اصلی ایجاد سندرم فیبرومیالژی است.
چهار محور اصلی درمان عبارتند از :
- بهبود وضعیت خواب•کاهش تنش‌های روحی و جسمی و درمان اختلالات عصبی•کنترل درد•بهبود استقامت و توان فیزیکی بدن
پیش آگهی بیماران مبتلا به فیبرومیالژی در طی زمان چگونه است؟
پیش بینی دقیق وضعیت بیماران در آینده به سادگی امکان پذیر نیست. برخی در طی زمان احساس بهبودی نموده و مشکلات آنها برطرف می‌شود. برخی دیگر ممکن است دچار تشدید علایم شوند.
در تعداد دیگری نیز علائم بیماری کمابیش ادامه یافته و در بعضی از دوره‌ها با تشدید یا بهبود نسبی همراه است.در هر حال سندرم فیبرومیالژی هیچگونه عوارض جسمانی مهم نظیر پوکی استخوان، تغییر شکل مفاصل و ... را به دنبال نداشته و بیماران هرگز نباید نگران عوارض درازمدت بیماری خود باشند.
