د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کتر سید مهد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی میرغضنفری : پزشک، د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی - عضو هیات علمی و معاون پژوهشی د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انشکد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه پزشکی د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انشگاه علوم پزشکی ارتش
تنظیم و گردآوری : مریم قره گزلو
تحریریه زندگی آنلاین : استفاده از ادویه‌ها و طعم دهنده‌ها برای دادن طعم مورد نظر به غذا در انواع آشپزی‌ها در دنیا مرسوم است. برخی ادویه‌ها در برخی نقاط دنیا بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و برخی کمتر. اما باید توجه داشت همانطور که همواره مورد تاکید و اشاره بوده است از دیدگاه طب سنتی همه چیز مزاج دارد و ادویه‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند بنابراین مصرف ادویه‌ها نیز باید با توجه به مزاج شخص، اقلیم، فصل و ... تنظیم شوند.باید توجه داشت که ادویه جمع دوا است و لذا این مواد عمدتاً یا تماماً خاصیت دارویی دارند نه غذایی، بنابراین در مصرف بیشتر ادویه‌جات باید این موضوع را در نظر گرفت تا مشکلی برای بدن به وجود نیاید. در ادامه‌ی مقاله به بررسی مزاج و ویژگی‌های برخی از ادویه‌ها و طعم‌دهنده‌ها می‌پردازیم.
بیشتربخوانید:
نمک
مزاج نمک گرم و خشک است و در درجه دوم بوده و میانه است.تحریک‌کننده اشتهاست. محلل است و از بین برنده و تحلیل برنده مواد زائد و مخصوصاً بلغم‌ها و رطوبت‌های غیر طبیعی است. کسانی که مزاج‌های سرد و بلغم اضافی دارند خودشان نیز متوجه می‌شوند که وقتی نمک استفاده می‌کنند برای آنها مفید یا انرژی‌بخش است و برخی از مشکلاتشان را کاهش می‌دهد.به‌صورت موضعی، مالیدن نمک به دندان‌ها و لثه‌ها (احتمالاً با ضدعفونی کردن و رفع رطوبت‌های زائد تجمع یافته) باعث حفظ و بقاء دندان و کاهش پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه می‌شود. البته بدیهی است که افرادی که مزاج گرم دارند و ممکن است دچار زخم یا آفت شوند نباید در مصرف نمک زیاده‌روی کنند، چون ریشه برخی آفت‌ها و زخم‌ها حرارت است و نمک هم حرارت دارد. این افراد بهتر است که از سرکه یا قره قورت رقیق شده استفاده کنند که هم خنک است و هم از بین برنده التهابات است.وقتی غذا همراه با نمک استفاده می‌شود، از سنگینی غذا کاسته می‌شود. عملکرد نمک مانند فلفل است البته فلفل قوی‌تر است و برای تحریک اشتها تا حدی بهتر است.باید توجه داشت اینکه توصیه شده قبل و بعد از غذا نمک چشیده شود، چشیدن نمک منجر به ترشح و تحریک بزاق و تحریک اشتها و ضد عفونی شدن مجاری می‌شود. قبل از اینکه غذا وارد دهان و گوارش شود و نیز وقتی‌که انسان غذایش را خورد، خوب است که در حد مختصری از نمک بچشد این امر موجب می‌شود نمک در فضای دهان و مری و تا حدودی معده باقی بماند و آن قسمت‌ها را ضد عفونی کند.نمک برای جلوگیری از عفونی شدن مواد غذایی خورده شده که قطعاتی از آن لابه‌لای دندان‌ها و لثه‌ها و لابه‌لای چین‌وچروک‌های مری و معده می‌ماند نیز مفید است. البته بدیهی است که این امر برای همه شبیه به هم نیست و مثلاً کسانی که فشارخون بالایی دارند مسلماً باید در مصرف نمک پرهیز کنند.منظور از احادیث در این زمینه هم این نیست که مقدار زیادی نمک قبل یا بعد از غذا مصرف شود، بلکه مقداری بسیار اندک گفته شده و در طب هم گفته شده زیاده‌روی در مصرف نمک باعث اصطلاحاً سوختن خون می‌شود که سوختن خون یعنی حرارت خون بالا می‌رود و تناسب ترکیبات خود را از دست می‌دهد. زیاده‌روی در مصرف نمک برای بینایی و ترشح مایعات جنسی خوب نیست و باعث ایجاد حرارت و خارش در بدن می‌شود.گاهی پزشکان نمک را به همراه روغن‌زیتون برای مالیدن به پوست شخص و اینکه شخص به‌عنوان یک کرم و محلولی برای پوستش استفاده کند توصیه می‌کنند، که مخصوصاً در افرادی با مزاج سرد باعث کاهش خستگی می‌شود.اینکه گاهی گفته می‌شود در آب وان نمک ریخته و در آن غوطه‌ور شویم نیز از همین نظر می‌باشد و سردمزاجان خوب است با این آب استحمام کنند که از فواید گرمی نمک هم بهره‌مند شده و عوارض سردی آب برایشان کم شود.این، نوعی آب‌معدنی است، البته آب‌های معدنی درمانی که درجاهای مختلف کشور به‌طور طبیعی وجود دارند، ترکیبات و لذا خواص مختلفی دارند و باید حتماً به ترکیبات آنها توجه شود، پس یک نوع آب معدنی برای همه انسان‌ها با مزاج‌های مختلف نمی‌تواند الزاماً مفید باشد بلکه برای برخی مضر است.نمک باعث افزایش گردش خون سطحی و بهبود رنگ چهره می‌شود. معده و گوارش را شستشو می‌دهد. بلغم و سودا و رطوبت‌های زائد را از بین برده و نفخ و مشکلاتی که در سیستم گوارش ممکن است بر اثر ماندن این مواد زائد و بلغم‌ها و ترکیبات لزج ایجاد شود را از بین می‌برد.اگر نمک همراه با سکنجبین یا تقریباً نزدیک با سکنجبین مصرف شود برای باز کردن تمامی انسدادهای داخل بدن (که ریشه بسیاری از بیماری‌ها می‌باشد) مورد توصیه است. طبع سکنجبین رو به خنکی است و نمک رو به گرمی است و این دو، یکدیگر را تعدیل می‌کنند و مصلح هم هستند یعنی اگر بر اثر مصرف یکی اذیت شدیم، دیگری می‌تواند کمک کننده بوده و عوارض قبلی را کاهش دهد.یکی از کارهایی که در طب انجام می‌شود، قی کردن (استفراغ گوارشی: خروج محتویات معده از طریق دهان) است. شخصی خودش می‌داند که به دنبال علائمی مانند تلخی دهان و سردردهای ناشی از آن و حالت منگی سر وقتی قی می‌کند حالش خوب می‌شود. البته برای همه اینگونه نیست. یکی از مایعات ساده که برای تحریک قی استفاده می‌شود، آب نمک است که مخصوصاً برای افراد سردمزاج استفاده می‌شود اما همه می‌توانند از آن در صورت نیاز بهره ببرند.افراد گرم‌مزاج می‌توانند سکنجبین در آب گرم بریزند و صبح ناشتا دو لیوان آن را نوشیده و بعد استفراغ کنند و یا می‌توانند مقداری نمک نیز به آن اضافه کنند. نمک باعث شستشوی معده بعد از عمل دفع به‌صورت استفراغ می‌شود. البته برای همه نیست و حتماً شخص باید زیر نظر طبیب باشد و دیگر اینکه باید به این عمل عادت هم داشته باشد و خیلی اذیت نشود.
بیشتر بخوانید:
ادویه‌ها پادزهرهای رنگارنگ طبیعت
آویشن
مزاج آویشن گرم و خشک است و در درجه دوم تا سوم؛ لذا نسبتاً قوی است. اسامی دیگری که برای آویشن استفاده می‌شود سعتر (صعتر)، پونه کوهی و گاهی مرزه است.آویشن چند نوع دارد. بعضی از انواع آویشن برگ‌های نسبتاً بلندی دارند و بعضی‌ها هم برگ‌های گردی دارد که خواص‌شان تفاوت‌هایی دارند، ولی در صورت کلی شباهت دارند و به‌عنوان سبزی برای افزودن به ماست و دوغ استفاده می‌شود. آویشن خواص زیادی دارد. اشتهاآور است و از دلایل استفاده آن در غذا نیز همین است.آویشن ضد نفخ است و مخصوصاً اگر همراه غذاهای رطوبتی و آبکی استفاده شود نفخ را کاهش داده و باعث باز شدن مجاری انسدادهای داخل اعضا می‌شود. اصطلاحاً قطع کننده و از بین برنده اخلاط سفت و ژله‌ای در بدن است. این ماده خشک کننده رطوبت‌های زائد است و این خاصیت اهمیت زیادی دارد چرا که این رطوبت‌ها ممکن است در مجاری هوایی جمع شده و منجر به تحریک و سرفه و خلط شود؛ یکی از مشکلات شایع بعد از سرماخوردگی که تا مدت‌ها باقی می‌ماند و آویشن به دلیل این پاکسازی که در مجاری انجام می‌دهد می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.کما اینکه امروزه هم توسط چند شرکت دارویی ترکیباتی از آویشن به صورت شربت در داروخانه‌ها موجود است که به خاطر همین خواصی است که آویشن هم از حیث مزاجی و هم حیث خاصیتی برای سیستم ریوی و سرفه دارد. اگر آویشن همراه با انجیر استفاده شود این خاصیتش تقویت می‌شود.اگر آویشن همراه با آب کرفس استفاده شود برای شکستن و از بین رفتن سنگ‌ها مانند سنگ‌های ادراری می‌تواند مفید باشد و برای سهولت دفع ادرار توسط کسانی که در این زمینه دچار اشکال هستند می‌تواند مفید باشد. این ماده مدر است و دفع ادرار را تسهیل می‌کند. همچنین انجام عادت ماهانه را تسهیل می‌کند و کسانیکه در مدت عادت ماهانه خود مشکل دارند می‌توانند در این ایام از دم‌کرده آویشن استفاده کنند و یا اینکه آن را دم‌کرده و صاف کرده و به شرطی که به آن حساسیت نداشته باشند و توسط پزشک تجویز شده باشد داخل لگنی ریخته و در آن بنشینند.آویشن به هضم غذاهای سنگین کمک می‌کند. این اثر در بسیاری از ادویه‌جات و نمک وجود دارد. گاهی اوقات رطوبت‌های زائد در کبد و گاهی در ریه و گاهی در مغز جمع می‌شود و این موضوع موجب رخوت، کاهش حافظه، خواب‌آلودگی و حالت تروتازه نبودن می‌شود. آویشن به صورت دم‌کرده و حتی بوئیدنش می‌تواند برای سیستم مغزی مفید باشد و اصطلاحاً اعضای مهم بدن را از رطوبت‌ها و مواد زائد تنقیه (تخلیه و پاکسازی) می‌کند.بنابراین کسانی که دچار شل شدن و سستی مثلاً معده هستند و در اثر سردی و رطوبت معده بلغم در معده جمع شده و منجر به رفلاکس می‌شود، آویشن می‌تواند بسیار مفید باشد. اگر مزه تندی و تلخی فردی را اذیت می‌کند می‌تواند دم‌کرده آویشن را همراه با کمی نبات میل کند. به صورت موضعی برای دندان‌درد موقتاً می‌تواند مفید باشد. از این گیاه می‌توانیم برای بخور استفاده کنیم که این استفاده بسیار شایع بوده و مخصوصاً برای کسانی که دچار سینوزیت مکرر می‌شوند توصیه می‌شود. در سینوزیت، مجرای تخلیه کننده ترشحات سینوس، تنگ یا بسته شده، ترشحات در داخل سینوس جمع و چرکی می‌شود. آویشن باز کننده است و بخور دادنش موجب می‌شود این مجاری باز شده و از طرف دیگر ترشحات غلیظ آنها رقیق و دفع شود. در واقع فرآیند ایجاد سینوزیت از بین می‌رود و یک درمان پایه‌ای و مفید است و نه صرفاً علامتی.
زنیان (نانخواه)
مزاج این گیاه گرم و خشک در درجه سوم (از چهار درجه) و لذا نسبتاً قوی بوده، یعنی باید در مصرف آن احتیاط کرده و برای استفاده طولانی، حتماً با نظر پزشک باشد. به صورت دانه (میوه گیاه) است گرچه ریشه این گیاه نیز خاصیت دارویی دارد. معمولاً برای گرم کردن سیستم گوارشی و برای تسهیل عمل هضم از آن استفاده می‌شود.زنیان دارای بو و طعم تندی بوده و اشتهاآور است و به خاطر گرمی‌ای که دارد طبیعتاً افراد با مزاج گرم سعی کنند استفاده زیاد نداشته باشند و یا اگر استفاده می‌کنند، به‌عنوان مصلح آن، از کمی سکنجبین استفاده کنند. عرق زنیان معمولاً برای گرفتگی‌های عضلانی ناشی از سردی و حتی درجات خفیفی از حالت شبه فلج توصیه شده است و برای بعضی از لرزش‌های بدن که طبیعتاً ناشی از سردی باشد استفاده می‌شود.این گیاه برای تقویت مغز و اعصاب مفید است که گاهی همراه با دارچین و گل‌گاوزبان هم قابل استفاده است. با توجه به اینکه سیستم تنفسی به سردی حساس است و سرما موجب اسپاسم و انقباض مجاری تنفسی شده و سردی مزاج باعث ترشح و ماندن ترشحات در سیستم ریوی می‌شود، زنیان و عرق آن می‌تواند با نرم و رقیق کردن و لذا دفع ترشحات تنفسی، برای برخی انواع سرفه و برونشیت یا ذات‌الریه یا تنگی نفس مفید باشد.با توجه به اینکه زنیان مدر (ادرارآور)، قاعده آور و عرق‌آور (معرق) است، برای دفع رطوبت‌های زائد بدن بسیار مناسب است که این، منجر به درجاتی از کاهش وزن و پف آلودگی نیز می‌شود. همچنین برای دفع سنگ‌های ادراری و مشکلات قاعدگی (دیر باز شدن قاعدگی یا قاعده نشدن به موقع مخصوصاً در سردمزاجان) نیز مفید است این گیاه ضد نفخ و از بین برنده بادهای تشکیل شده داخل بدن و سیستم گوارش است و لذا برای رفع برخی از انواع پیچ خوردن روده و قولنج مفید است.افراد گرم‌مزاج اگر بر اثر مصرف زنیان دچار سردرد شوند؛ می‌توانند از گشنیز استفاده کنند که گیاهی است که با طبع سرد و ضد زنیان عمل کرده و باعث جلوگیری از بالا رفتن بخارات و گازها به سمت مغز می‌شود. برای قطع اسهال نیز به کار می‌رود، البته باید توجه داشت که باید به علت اسهال توجه داشت و نباید اسهال را بلافاصله پس از بروز، بند آورد. خاصیت تریاقی داشته و برای ترک اعتیاد به تریاک و کم کردن مضرات آن، مفید است.
بیشتربخوانید:
زردچوبه
در غذاهای ایرانی استفاده زیادی دارد. زردچوبه دارای مزاج گرم و خشک است و درجه آن دو الی سه است. زردچوبه زداینده است یعنی آلودگی‌ها را می‌زداید. یا اصطلاحاً می‌گویند جالی است و در مسائل آرایشی بهداشتی هم قابل استفاده است.برای رفع لکه‌های تیره پوستی استفاده می‌شود البته باید با تجویز پزشک صورت گیرد. در قدیم برای خشک کردن زخم‌ها استفاده می‌شده است و امروزه هم استفاده می‌شود. برای بند آوردن خونریزی در جایی که زالو گذاشته شده است بسیار مفید است. برای برخی از اسهال‌های خونی نیز موجب بند آمدن خون می‌شود.
برای باز کردن انسدادهای کبد مفید است و بنابراین برای درمان بعضی زردی‌ها و استسقا بسیار مفید است. استسقا یعنی طلب کردن زیاد آب. در برخی از بیماری‌های کبد شخص زیاد تشنه می‌شود و اگر کبد وضعیتش اصلاح شود این حالت هم اصلاح می‌شود. تقویت معده و بادشکن بودن نیز از دیگر خواص این ماده است. یکی از دلایلی که در برخی غذاها استفاده می‌شود این است که هم بوی خوبی دارد و هم برای هضم خوب است و هم بادها را رفع می‌کند. برای رفع دمل‌ها (موضعی) مفید بوده و قاعدگی را نیز تنظیم می‌کند. می‌تواند برای قلب اندکی مضر باشد که مصلح آن آبلیمو یا آب نارنج است. به دلیل اینکه حرارت قلب زیاد است برخی افراد
ممکن است به خوردن زردچوبه حساس باشند و تپش قلب ایجاد شده و فشارخون بالا رود.زردچوبه گردش خون در داخل بدن و داخل عروق را بهبود می‌بخشد. از تشکیل لخته‌هایی که در داخل بدن ایجاد می‌شوند جلوگیری می‌کند. کسانی که سوداوی هستند یعنی خون آنها غلیظ است می‌توانند از این ماده استفاده کنند. کسانی که از داروهای ضد انعقاد خون استفاده می‌کنند بهتر است در مصرف زردچوبه اعتدال را رعایت کنند چرا که ممکن است در آنها خونریزی ایجاد شود. بهبود گردش خون می‌تواند باعث خون‌رسانی بهتر بافت‌های حساس مثل شبکیه شده و تیزبینی و بهبود بینایی به ارمغان آورد.به خانم‌های باردار آسپیرین تجویز می‌کنند تا گردش و چرخش خون در بدن بهتر شود. می‌توانیم مشابه اثر آسپیرین را از زردچوبه هم بگیریم. یعنی کسی که می‌خواهد برای بارداری آمادگی پیدا کنند می‌توانند زردچوبه بخورند. برای بیماران روماتیسمی نیز مفید است. می‌توانند با ترکیب زردچوبه و آب، خمیری ایجاد کنند و دور مفصل قرار دهند و یک مدت بماند و بهتر است این کار را شب یا صبح زود انجام دهند که سرما زیاد است. صبح‌ها بدن این افراد خشک‌تر است. به‌عنوان مسکن درد دندان هم قابل استفاده است.
فلفل
یکی دیگر از ادویه‌جات شایع در ایران و کل جهان فلفل است که انواعی داشته و با توجه به شیوع مصرف، نوع سیاه آن را در اینجا مد نظر داریم. نوع سیاه آن مزاجش گرم‌تر و قوی‌تر از سایر انواع است و حرارت زیادی تولید می‌کند.مزاج آن گرم و خشک بوده و بسیار قوی است و اکثر حکما، درجه سه قدرت را برای آن قائل هستند اما جناب ابن سینا، آن را درجه چهار می‌داند. بنابراین باید مراقب بود و اصلاً نباید زیاده‌روی شود و نباید دائم و روزمره استفاده شود.وقتی حرارت در بدن زیاد باشد رطوبت‌ها کم می‌شود و بدن رو به خشکی می‌رود، پس کسانی که زیاد فلفل می‌خورند به‌تدریج بدن‌های چروکیده و لاغری پیدا می‌کنند. باعث گرم شدن معده، کبد و اعضا می‌شود؛ لذا کسانی که دچار سردی معده و کبد هستند (که یکی از نشانه‌های آن ضعف عمل هضم است) می‌توانند از این گیاه به میزان بیشتری نسبت به دیگران استفاده کنند. بنابراین برای رفع برخی انواع رفلاکس و نفخ که ناشی از سردی و رطوبت معده هستند، بسیار مفید است.می‌توان به غذاهایی که سرد و نفاق هستند فلفل اضافه کرد تا از سردی و مضرات آنها کاسته شود. طبق قاعده، ادویه‌ای که به غذا زده می‌شود باید متناسب با مزاج غذا و مصلح آن باشد و ترجیحاً نباید برای یک غذا از چند جور ادویه استفاده کنیم. مثلاً اگر مزاج غذا گرم است، مثل اکثر سرخ‌کردنی‌ها یا کباب گوشت‌های قرمز، نباید همراه با این‌ها ادویه‌های گرم مثل فلفل استفاده شود چون حرارت غذا بالاتر رفته و در بدن اخلاط و مواد سوخته و سمی و صفرای غیرطبیعی تولید می‌کند که منجر به عوارض کوتاه‌مدت (داغی بدن، جوش و کهیر، سوزش ادرار و خارش پوست و ...) و بلندمدت (لک‌های پوستی، التهاب و زخم‌های گوارشی و حتی سرطان) می‌شوند، به همین دلیل است که مثلاً با کباب، سماق مصرف می‌شود که طبع خنکی دارد.فلفل برای کاهش درد مفید است و امروزه محصولاتی در بازار و داروخانه داریم که از فلفل گرفته شده و در طب سنتی هم گفته شده که مسکن درد است و روغن گیاهی حاوی آن نیز همین خاصیت را دارد. معمولاً به صورت موضعی برای دردهای مزمن عضلات و مفاصل که ناشی از سردی و اسپاسم باشند مفید می‌باشد. اگر به صورت معتدل و متناسب با غذا و فصل و اقلیم استفاده شود، برای انسان مفید می‌باشد.این ماده با خاصیت خشک کننده بودن، تحلیل برنده مواد و اخلاط زائد و غلیظ است. با همین مکانیزم می‌تواند موجب خوش‌بو شدن بدن و پاکسازی اعضا و جوارح شود. همچنین با دفع رطوبت‌های زائد مغز و تحریک نسبی آن، باعث تقویت حافظه و افزایش توجه و گیرایی مطالب و کاهش منگی می‌شود و نیز برای برخی انواع فلج و سستی‌ها که ریشه مغزی دارند هم مفید است. برای سرفه و رفع سرفه ناشی از سردی و تنگی نفس ناشی از سردی بسیار مفید است. کسانی که در سیستم ریوی بلغم زائد دارند می‌توانند از فلفل بهره‌مند شوند. نیاز به تأکید نیست که برای رسیدن به این خواص، باید به‌طور معقول و منطقی از این دارو استفاده کرد و نه سرخود و در مقادیر زیاد که قطعاً بسیار مضر خواهد بود.
سماق
یکی دیگر از ادویه‌ها و افزودنی‌های به غذا سماق است. مزاج سماق سرد و خشک است. با توجه به مزاج این گیاه، که در درجه دو تا سه سردی و خشکی است، کسانی که مزاج سردی دارند باید مواظب باشند و ممکن برای سیستم گوارش و مزاج آنها مناسب نباشد و کسانی که مزاج گرمی دارند می‌توانند از سماق نفع ببرند.گفته شده که هر چه سماق تازه‌تر و رنگ رو به سرخی داشته باشد بهتر است. سماق ضد صفرا عمل می‌کند چرا که صفرا گرم است و سماق سرد. بنابراین ضد تهوع‌های ناشی از گرما و صفرا است که در گرم‌مزاجان و فصول گرم بیشتر اتفاق می‌افتد. تحریک اشتها می‌کند که این خاصیت نیز می‌تواند به دلیل اثر خنک‌کنندگی و صفرابری آن باشد (کسانی که دچار غلبه گرمی و صفرا هستند، همچون افراد گرمازده، اشتها به غذا ندارند). این ماده تشنگی را کاهش می‌دهد. قابض است و می‌دانیم برخی از مواد دارای مزاج سرد و خشک، حالت قبض و جمع کننده دارند. بنابراین کسانیکه دچار اسهال (مخصوصاً اسهال‌های ناشی از گرمی) هستند می‌توانند از جوشیده و دم‌کرده سماق یا افزودن به غذا برای بهبود اسهال استفاده کنند. اگر همراه با برنج باشد می‌تواند در این خاصیت بند آورندگی اسهال مفیدتر باشد چون برنج هم کمی قابض است.با در نظر گرفتن همین خاصیت قابض بودن، به صورت موضعی برای برخی انواع تکرر یا بی‌اختیاری ادرار و مدفوع می‌تواند مفید باشد. افرادی (معمولاً خانم‌ها) که دچار سستی عضلات کف لگن و اسفنگترهای خروجی مثانه و مقعد هستند (مثلاً به دنبال سرفه و عطسه، کمی ادرار یا مدفوع از آنها خارج می‌شود) می‌توانند مقداری سماق (2-4 قاشق) را در آب (2 لیوان) ریخته، ده دقیقه ملایم
بجوشانند، صاف کرده و بگذارند خنک شود و در آن بنشینند و تا یک هفته هر روز تکرار کنند، انشاءالله بهبود می‌یابند.این دستور برای بند آمدن خونریزی‌های مقعدی (بواسیر یا شقاق) و جمع شدن بواسیر و همچنین کم و قطع کردن خونریزی‌های غیر طبیعی رحمی نیز مفید است. در کل چون قابض است و عروق خونی را هم جمع می‌کند برای قطع خونریزیها خیلی مورد توصیه واقع شده است. حال، این خونریزیها می‌تواند شامل خون‌دماغ، عادت ماهانه و یا بریدگی موضعی باشد.سماق مانع اصطلاحاً ریختن صفرا به اعضا می‌شود. ریشه برخی از بیماری‌های اعضا این است که صفرایی که در بدن تولید می‌شود به آن عضو ریخته می‌شود. یکی از شایع‌ترین این اعضا روده است که منجر به التهاب روده و زخم روده می‌شود و سماق می‌تواند از آن جلوگیری کند. بنابراین کسانی که مزاج گرمی دارند و صفرا دارند و دچار التهاب یا زخم‌های روده هستند می‌توانند از سماق بهره‌مند شوند.سماق همچنین برای برخی از ورم‌های حاد مفید است. وقتی فرد ضربه خورده و قسمتی از بدن و در حال ورم کردن و داغ شدن است، می‌توان سماق را به حالت خمیری درآورده، در محل ورم گذاشت و از افزایش ورم و داغ شدن و تورم جلوگیری کرد. بنابراین برای افراد گرم‌مزاج بسیار مورد توصیه است. همراه با کباب استفاده می‌شود چرا که هضم آن را بهتر می‌کند و جلوی افزایش بیش‌ازحد صفرا و حرارت ناشی از هضم گوشت قرمز را می‌گیرد. گاهی به صورت تنقیه استفاده می‌شود، یعنی محلول صاف شده جوشانده آن را وارد روده می‌کنند که برای برخی از مشکلات سیستم روده‌ای مخصوصاً التهابات و نیز بواسیر داخلی مفید است و البته فقط باید با تجویز پزشک انجام گیرد.
