دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛ استاد دانشکده داروسازی
تحریریه زندگی آنلاین :
نام دیگر: علف گربه
نام علمی: Valeriana officinalis
نام عمومی: Valerian
نام انگلیسی: Valerian
نام عربی: حشیشه القطه
نام فرانسوی: Valeriane officinale
نام آلمانی: Gemeiner baldrian
نام خانواده: Valerianaceae (سنبلالطیب)
بیشتر بخوانید:
ترکیبات مهم:
مهم‌ترین ترکیبات ریشه گیاه، والپوتری ایت‌ها و اسید والرنیک است که به میزان 2-5/0 درصد متغیر است. همچنین در اسانس آن به میزان 7/0- 3/0 درصد بورنیل استات، بتاکاریوفیلن ، والرانون و والرنال وجود دارد. مقدار کمی از آلکالوئیدهای والریانین و والرین، ایریدوئید، فلاونوئید و استرول‌ها از دیگر ترکیبات این گیاه هستند. وجود دو جسم اسید والریانیک و اسید استوکسی والریانیک در گیاه استاندارد ضروری است، چون گونه‌های دیگر حاوی این اجسام نیستند.
تا چندی پیش والپوتری ایت‌ها را عامل آرامبخشی والریان می‌دانستند؛ ولی مطالعات جدید نشان داده که عصاره آبی والریان نیز این اثر را دارد. با توجه به اینکه والریان‌ها در آب محلول نیستند، قسمتی از اثر آرامبخش گیاه مربوط به اسید والرنیک بوده که در مطالعات انسانی تأئید شده است.
از زمانی که خاصیت موتاژنیسیته والپوتری‌ایت‌ها مورد مطالعه قرار گرفته، فرآورده‌های سنبلالطیب بیشتر از عصاره آبی تهیه و مصرف می‌شوند، که بر حسب اسید والرنیک استاندارد می‌گردند.
گیاه‌شناسی:
علف گربه گیاهی است علفی به ارتفاع دومتر با ساقه شیاردار. برگ‌های این گیاه متقابل و متشکل از برگچه‌های بیضوی نوک‌‌تیز است. قسمت مورد استفاده گیاه ریزوم آن است که از ریشه‌های زیادی پوشیده شده است.
ریزوم و ریشه‌ها بوی خاصی دارند که گربه را به خود جلب کرده و باعث تحریکاتی در آن می‌شوند؛ به طوری که حرکات خاصی را انجام می‌دهد و به همین دلیل به آن علف گربه می‌گویند. گل‌های آن که به صورت دیهیم روی ساقه قرار دارند، دارای رنگ سفید یا صورتی با بوی مطبوع هستند. این گیاه بیشتر در نواحی جنگلی با ارتفاع کم رشد می‌کند. علف گربه در بعضی نقاط ایران می‌روید.
بیشتر بخوانید:
تاریخچه:
سنبلالطیب با وجود بوی نامطبوعی که دارد، در قرن شانزدهم، در اروپا به صورت عطر مورد استفاده بود. تنتور این گیاه قرن‌ها به عنوان مسکن به کار می‌رفته است و هنوز هم در فرانسه، آلمان و سوئیس، برای رفع بدخوابی مصرف زیادی دارد. در فرانسه سالانه حدود 50 تن سنبلالطیب به فروش می‌رسد.
منشأ جغرافیایی:
این گیاه بومی اروپا و آسیاست. همچنین با شمال شرقی آمریکا سازگار شده است. گیاه در هلند، بلژیک، فرانسه، آلمان، شرق اروپا، ژاپن و آمریکا کشت می‌شود.
داروشناختی و اثرات مهم:
مهم‌ترین اثر سنبلالطیب، آرامبخش بودن آن است. اثرات دیگر شامل خواص آنتی‌بیوتیکی؛ صفراآوری؛ کاهش پرفشاری خون؛ آرام کردن ماهیچه‌های روده؛ ضدسرطانی و به مقدار زیاد محرک است. همچنین اسید والریانیک ضداسپاسم می‌باشد.
فرآورده‌های استاندارد گیاه برای رفع بدخوابی مفید بوده و با مطالعات تجربی در زمینه دارونما به اثبات رسیده است. سنبلالطیب یک آرامبخش متوسط است و باید 45- 30 دقیقه قبل از خواب یا استراحت مصرف شود.
بیشتر بخوانید:
داروهای گیاهی:
در جهان داروهای زیادی به عنوان آرامبخش از سنبلالطیب ساخته شده است. در انگلستان بیش از 80 فرآورده از این گیاه وجود دارد.
طریقه و میزان مصرف:
داروهای استانداردی به اشکال: دراژه، قطره و شربت تهیه شده‌اند که بر حسب میزان مواد تأثیرگذار با مقدار توصیه‌شده بر روی برچسب دارو به صورت‌های زیر مصرف می‌شوند.
تهیه چای: به 5-3 گرم پودر ریشه یک لیوان آب جوش اضافه کرده و حدود 15-10 دقیقه بگذارید بماند؛ سپس صاف کرده و میل کنید.
تنتور: 6-4 میلی‌لیتر روزانه مصرف شود.
عصاره آبی: 2-1 میلی‌لیتر روزانه مصرف شود.
پودر خشک عصاره: 500- 250 میلی‌گرم روزانه مصرف شود.
عصاره والریان: روزانه 300-150 میلی‌گرم مصرف شود (حاوی 5/1 -1 درصد والپوتری‌ایت و 005/0 درصد اسیدوالرنیک است).
عوارض جانبی:
اصولاً مصرف والریان در حد دارویی بدون عارضه بوده و از طرف FDA آمریکا ورود آن در مواد غذایی بلامانع اعلام شده است. تاکنون دوز سمی آن مشخص نشده است؛ ولی یک گزارش از دوز بالای آن که حدود 20 برابر مقدار دارویی بوده وجود دارد.
مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:
ضددرد، ضدمیکروب، ضدتشنج، ضدشوره سر، ضداسپاسم، ضدعفونی‌کننده، ضدسرطان، ضدزخم‌های داخلی، ضداضطراب، ضدنفخ، آرامبخش، سیتوتوکسیک، هضم‌کننده، ادرارآور، صفراآور، محافظ کبد، خواب‌آور، کاهش‌دهنده پرفشاری خون، محرک و ضد کرم.
نکات قابل توجه
کسانی که می‌خواهند به طور مداوم از سنبلالطیب یا فرآورده‌های آن استفاده کنند، باید پس از هر دو هفته مصرف یک یا دو هفته مصرف آن را قطع کنند.
برای استفاده مستقیم از ریشه سنبلالطیب، آن را در هاون له کرده و 5 گرم از له‌شده گیاه را با یک لیوان آب حداکثر 5 دقیقه بجوشانید، سپس صاف کرده آن را میل کنید.
