گفتگو: رضا حسینمرد ی
تحریریه زندگی آنلاین : دکتر غلامرضا محمدی فارسانی متولد شهرستان فارسان از توابع استان چهارمحال و بختیاری، تحصیلات مقدماتی تا پایان متوسطه خود را در همین شهرستان گذراند. دوران پزشکی عمومی را در خلال سال‌های 1371 تا 1378 در دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد سپری کرد؛ دوران تعهدات و ارائه خدمات پزشکی عمومی خود را در مراکز بهداشتی درمانی شهرستان‌های فارسان و کوهرنگ و مرکز بهداشت استان چهارمحال و بختیاری سپری کرده و در همان استان به خدمت به مردم خود ادامه داد.
ایشان در طی سال‌های 1383 تا 1385 موفق به گذراندن یک دوره گواهینامه عالی بهداشت (ا MPH) در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران شد. وی از بهمن سال 1386 در دوره دکترای تخصصی علوم تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی تهران پذیرفته شد و در این رشته ادامه تحصیل داد. پس از فراغت از تحصیل مدتی در استان چهارمحال و بختیاری و همچنین در دانشگاه علوم پزشکی ایران مشغول ارائه خدمت به هم‌وطنان عزیز بوده و در نهایت از مهر ماه 1394 به عنوان عضو هیات علمی در گروه تغذیه بالینی دانشکده تغذیه و رژیم‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران مشغول فعالیت گردید.
وی با سوابق اجرایی متعددی اکنون به عنوان استادیار دانشگاه مشغول خدمت است.
طی سالیان اخیر دکتر فارسانی به مدت دو سال مسئول علمی واحد تغذیه بالینی مرکز مدیریت پیوند و بیماری‌های معاونت درمان وزارت بهداشت بود. در دانشکده علوم تغذیه و رژیم شناسی چندین سال مسئول دفتر توسعه آموزش دانشکده بود. هم اکنون مسئول دانشجویان دکتری تخصصی دانشکده و مسئول بخش بیمارستانی گروه تغذیه بالینی دانشکده بوده و به طور همزمان در دانشگاه و بیمارستان‌های تحت پوشش مشغول آموزش و تدریس به دانشجویان در مقاطع مختلف بوده است.
بیشتربخوانید:
ایشان عضو انجمن تغذیه انترال و پرنترال اروپا (ESPEN)، عضو انجمن علمی تغذیه ایران، عضو انجمن تغذیه ایران، عضو کارگروه تغذیه بالینی معاونت درمان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، عضو اتاق فکر تغذیه سازمان نظام پزشکی ایران و اتاق فکر چاقی سازمان نظام پزشکی ایران است.
وی علت گرایش خود از مسیر طبابت و پزشکی عمومی به رشته تخصصی تغذیه را علاقه فراوان به دانش تغذیه بالینی عنوان کرد. توجه به حیطه تغذیه بالینی به خصوص در حیطه بیمارستانی از اهداف مهم ایشان بوده است. پیوسته تلاش ایشان بر این بوده تا با سایر همکاران خود، مسیر گروه تغذیه بالینی دانشگاه علاوه بر پیشگیری، به سمت و سوی درمان و بخصوص در حیطه بیمارستانی نیز هدایت شود. او معتقد است که تجربه نشان داده، باید به حیطه تغذیه بالینی در بیمارستان‌ها توجه ویژه گردد.
وی می‌گوید: مشتاق هستم تا جایگاه واقعی و اصلی تغذیه بالینی در بیمارستان‌ها را به نوعی مناسب‌تر تثبیت و نهادینه کنیم و در جهت ارتقای هر چه بیشتر سلامت مردم و بیماران گام برداریم. با این مقدمه گفتگویی اختصاصی با دکتر غلامرضا محمدی فارسانی، پزشک و دکتری تخصصی تغذیه و رژیم درمانی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران ترتیب دادیم که بی‌شک بر اطلاعات شما خواهد افزود.
توجه به تغذیه بالینی و بیمارستانی چقدر اهمیت دارد و اکنون تا چه میزان به آن توجه می‌شود؟
برای این که به اهمیت این موضوع بپردازم می‌خواهم مقدمه‌ای را خدمت شما عرض کنم، در دوران پزشکی عمومی همیشه این نکته که بیمار شدن افراد و بستری آنان در بیمارستان مساوی با کاهش وزن و لاغر شدن فرد است دغدغه ذهنی برای من ایجاد می‌کرد این که آیا اگر کسی بیمار شود و در طی بستری دچار لاغری و کاهش وزن شود طبیعی بوده و به عنوان سیر مشخصی است که هر کسی دچار آن خواهد شد تا این که پس از کسب اطلاعات در دوران تحصیل در دوره تخصصی و در طی همکاری و اطلاع از اقدامات تغذیه‌ای در بیمارستان‌های مختلف دنیا این حقیقت برای من روشن شد حمایت‌های تغذیه‌ای درست در دوران بستری یکی از اصلی‌ترین اقدامات درمانی برای بیماران است. در زمان بیماری و به خصوص در شرایط بستری در بیمارستان نیازهای بدنی ما به مواد مغذی از قبیل پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی متفاوت‌تر بوده و در برخی موارد حتی بیشتر هم می‌شود و این در شرایطی است که اشتها و تمایل بیمار به خوردن غذا هم بدلیل خود بیماری یا داروها و اقدامات درمانی که برای ایشان صورت می‌گیرد،کم شده است. در این شرایط اگر انرژی، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی و به موقع به بدن انسان نرسد یا کمتر از نیاز به بدن برسد، عوارض زیادی را برای بیمار به همراه خواهد داشت که برخی از اینها شامل افزایش طول مدت بستری، تأخیر در درمان بیماری و افزایش احتمال تأخیر در اثربخشی مداخلات درمان و تأخیر در بهبودی، افزایش احتمال عوارض ناشی از داروها یا درمان‌های جراحی و کاهش هزینه‌های درمانی برای بیمار و سیستم درمانی کشور است که این شرایط برای بیماران بستری در بخش‌های مراقبت ویژه، کودکان، بیماران مبتلا به سرطان و دچار سوختگی و همچنین افراد دچار سوختگی بسیار مهمتر بوده و عدم توجه به حمایت درست تغذیه‌ای می‌تواند منجر به عوارض غیرقابل جبران برای این عزیزان گردد. به عنوان مثال یک بیمار مبتلا به کووید شده و یا به دلیل سرطان تحت شیمی درمانی یا جراحی قرار گرفته، اگر به موقع و صحیح تحت مراقبت‌های تغذیه‌ای مناسب قرار گیرد، به طور حتم سیر بیماری کوتاه‌تر شده و یا عوارض درمان‌ها برای وی کاهش خواهد یافت. هرچند در برخی از مراکز درمانی و بیمارستان‌ها این اقدامات به درستی در حال اجرا است، ولی به نظر می‌رسد توجه به حمایت‌های تغذیه‌ای بیماران بستری در بیمارستان یک اولویت برای سیستم درمانی کشور بوده که نیازمند ورود جدی‌تر و دقیق‌تر سیستم مدیریتی و درمانی کشور در همراهی با سیستم دانشگاهی در این حیطه است تا بتواند قدمی مؤثر برای ارتقای وضعیت سلامت بیماران برداشته شود، البته این امر نیازمند افزایش آگاهی تیم درمان از اهمیت و توجه به حیطه تغذیه بیمار، ارتقا و آموزش تخصصی کارشناسان و تیم تغذیه بالینی و تعامل بیشتر بین گروه‌های مرتبط در این حیطه است.
بدین ترتیب برای رسیدن به این هدف باید ارزیابی صحیح از وضعیت تغذیه‌ای بیماران حین بستری داشته باشیم؛ سپس بر اساس وضعیت تغذیه‌ای موجود، نوع بیماری فرد و مداخلات درمانی انجام شده برای بیمار، باید مداخلات صحیح تغذیه‌ای به صورت تغذیه دهانی، روده‌ای و یا وریدی (با توجه به شرایط بیمار) برای ایشان در نظر گرفت. تداوم ارزیابی مناسب و مکرر بیماران پس از انجام مداخلات تغذیه‌ای اهمیت فراوانی داشته و جزء مهمی از برنامه‌های حمایت تغذیه‌ای محسوب می‌شود تا بدین ترتیب نتایج خوبی حاصل شود.
این در حالی است که برای تکمیل این روند برنامه آموزشی برای تیم درمان، پرستاران و پرسنل بیمارستان‌ها و البته برای بیماران در مدت بستری و به خصوص در موقع ترخیص باید به طور منظم اجرا و پیگیری شود.
تجویز برنامه غذایی مناسب و تدوین منوی غذایی مغذی و البته با طعم و مزه قابل قبول در وعده‌های غذایی صبحانه، نهار، شام و میان وعده‌ها نیز بسیار مهم است؛ این که غذای بیمار، به نحوی باشد که در حین سالم و مغذی بودن، از مزه و طعم قابل قبولی هم برخوردار بوده و بیماران تمایلی به خوردن آنها داشته باشند.
در خصوص حمایت‌های تغذیه‌ای در بیمارستان و در دو حیطه مشاوره و رژیم‌درمانی و خدمات غذایی برای بیماران دستورالعملهای مشخصی از معاونت درمان وزارت بهداشت به بیمارستان‌ها ابلاغ و اعلام شده و در برخی بیمارستان‌ها هم در حال اجرا می‌باشد، ولی رسیدن به هدف نهایی نیازمند تلاش بیشتر همکاران من در حیطه دانشگاهی و همچنین حمایت‌های بیشتر تیم مدیریتی و اجرایی درمان کشور است.
بیشتربخوانید:
اگر حمایت تغذیه‌ای بیماران را در دستور کار به طور جدی دنبال کنیم، چه فوایدی خواهد داشت؟
یکی اینکه عوارض بیماری و طول مدت بیماری کمتر می‌شود. هزینه درمان بیمار به ویژه هزینه بستری در بخش‌های ویژه کمتر خواهد شد. این رخداد بار مالی کمتری برای کشور و بیمار خواهد داشت. از سوی دیگر عوارض بستری طولانی کاهش یافته و یا احتمال بستری مجدد نیز کمتر خواهد شد؛ این عوارض بخصوص بعد از جراحی‌ها کمتر خواهد شد. سودمندی آن برای نظام درمانی کشور و همچنین برای بیمار و خانواده است.
وقتی تیم درمان به تغذیه بیمار توجه می‌کند بیمار زودتر به سمت بهبودی می‌رود. اهمیت توجه بیشتر تیم درمانی و اجرایی و دانشگاهی برای ارتقای آموزش دانشجویان نیز در همین راستا بیشتر خواهد شد. باید خیلی بیشتر به این نکات توجه کرد تا بتوان گامی مؤثر برای ارتقای سلامت مردم و بیماران برداشت.
شما و همکاران‌تان به طور خاص در بیمارستان چگونه جهت بیماران غذا و تغذیه مناسب تجویز می‌کنید؟
ما به عنوان یک جزء از تیم درمانی بیمار، خدمات تغذیه‌ای را برای بیماران ارائه می‌دهیم. نمونه اقداماتی که در حال حاضر در برخی بیمارستان‌ها وجود دارد، بر اساس پروتکل‌های ابلاغی وزارت بهداشت و انتظار معاونت درمان وزارتخانه از بیمارستان‌ها است که البته در اعتبار بخشی مراکز درمانی و بیمارستان‌ها نیز نقش داشته و مورد توجه قرار گرفته است. رعایت این نکات در تعیین امتیاز اعتبار بخشی برای تخصیص بودجه بیمارستان نقش مهمی خواهد داشت.
در چنین شرایطی ارزیابی اولیه برای بیماران انجام می‌شود و چنانچه فرد مبتلا یا در معرض سوء‌تغذیه باشد به تیم تغذیه معرفی خواهد شد؛ در این تیم افراد خبره و دوره دیده اعم از کارشناس، کارشناس ارشد یا دکترای تخصصی تغذیه همکاری دارند. بر اساس پروتکل‌های تعیین شده، تیم تغذیه بر بالین بیمار حاضر شده و پس از ارزیابی لازم، مداخلات تغذیه‌ای و اثر بخش خواهند داشت. مسیر دیگر توسط پزشک معالج پیگیری خواهد شد؛ بدین ترتیب پزشک با گرفتن شرح حال و مشاهده سوء‌تغذیه در بیمار، اقدام به درخواست مشاوره تغذیه خواهد کرد. از سوی دیگر ما در بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی رسالت آموزشی داریم و در این مراکز دانشگاهی دانشجویان در مقاطع مختلف را آموزش می‌دهیم. در برخورد با بیمار و بیماران مختلف، بخش‌های ویژه و تخصصی، نوزادان، جراحی، زنان و ... آموزش لازم به دانشجویان ارائه می‌دهیم. همکاری‌های پژوهشی نیز بین گروه‌های مختلف درمان برای به روز رسانی اطلاعات علمی در کنار آن توسط تیم تغذیه بالینی درحال انجام است.
بیشتربخوانید:
نحوه برقراری ارتباط بین متخصصان تغذیه و آشپزخانه بیمارستان چگونه خواهد بود؟
در بیمارستان یک واحد یا بخش تغذیه بالینی وجود دارد که از دو جزء تشکیل شده است؛ بخش اول مشاوره و رژیم درمانی و بخش دیگر خدمات غذایی نام دارد. در واقع هر دو این واحد‌ها زیر مجموعه یک واحد اصلی هستند که جزء اول مشاوره و جزء دوم خدمات غذایی، اجزاء مهم این بخش هستند. کارشناس یا کارشناس ارشد و متخصص تغذیه به بخش‌های درمانی سرکشی می‌کند و هر اقدام لازم در بررسی تغذیه‌ای بیمار را انجام خواهد داد. در حیطه خدمات غذایی وظیفه کارشناس یا متخصص مربوطه، نظارت بر نحوه تأمین و تهیه مواد غذایی و تولید غذا برای بیماران و تیم درمان است. نظارت بر نحوه پخت و پز و نگهداری مواد غذایی وظیفه این این گروه است. مسئولیت توجیه آشپزخانه و تیم همکار در نحوه طبخ، نگهداری و تحویل غذا از آشپزخانه به بیمار نیز به عهده همکاران ما است. این که کیفیت تولید چگونه باشد و اجزای مواد غذایی با چه تناسبی در غذا باشد نیز بخش دیگری از این وظایف نظارتی تیم خدمات غذایی است. کتاب ضوابط بخش تغذیه بالینی در بیمارستان‌ها نیز برای همین منظور چاپ شده و در اختیار همکاران قرار دارد که هر کدام دستورالعمل‌ها، آیین نامه‌ها و ضوابط خاص خود را دارد. توجه به نحوه پخت و پز، نوع ظروف مورد استفاده یا نحوه توزیع غذا بخشی از این ضوابط است. در بخش مشاوره رژیم درمانی نیز به همین ترتیب دستورالعملهای خاص مشخص شده است. طبق همین کتاب اگر شرایط بیمارستان اجازه ندهد و یا کارشناس تغذیه به تعداد کافی وجود نداشته باشد، بررسی و ارزیابی اولیه تغذیه‌ای حداقل برای بیماران مبتلا به هجده بیماری مهم و مشخص شده باید در اولویت بررسی قرار گیرد.
این بیماری‌های اولویت‌دار کدام امراض هستند؟
دیابت، سرطان، پیوند، فشار خون، چربی خون، بیماری‌های قلبی عروقی، کبد چرب، جراحی‌ها، نارسایی کلیه و دیالیز، کودکان و مادران باردار و شیرده نمونه‌هایی از این بیماران هستند. اگر بیمار هر یک از این بیماری‌ها را داشته باشد، باید مورد بررسی ویژه و اختصاصی قرار گیرد. در شرایطی که حتی امکان بررسی و حمایت تغذیه‌ای در این بیماری‌ها نیز وجود نداشته باشد، باید حداقل پنج بیماری شاخص مورد بررسی قرار گیرد. این گروه بیماران شامل افراد مبتلا به سرطان، بستری در بخش مراقبت‌های ویژه، بیماران کلیوی و دیالیز، دچار سوختگی و افرادی مبتلا به سوء‌تغذیه شدید هستند که همه این افراد الزام به ویزیت تخصصی توسط تیم تغذیه بالینی در بیمارستان دارند.
