چـــاقــی؛ پیش درآمد بیماری ها

پروفسور منصور شهرکی : متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد تمام تغذیه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان

تحریریه زندگی آنلاین : در جهان امروز، چاقی یکی از مشکلات شایع و از علل مهم بسیاری از بیماری‌های تهدید کننده سلامت انسان محسوب می‌شود. بنا بر گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) در این سال‌ها چاقی به یک مشکل «جهان شمول» تبدیل شده است.

 چاقی از نگاه علمی

طبق تعریف این سازمان چاقی یک اختلال مزمن می‌باشد که با جمع شدن چربی به صورت توده‌های غیر معمول در بدن و افزایش توده چربی نسبت به میزان نرمال و به هم خوردن تناسب قد و وزن فرد به وجود می‌آید. برای مشخص نمودن وضعیت چاقی از شاخصی به نام نمایه توده بدنی یا Body Mass Index با مخفف BMI استفاده می‌شود. این شاخص از تقسیم وزن به کیلوگرم بر مجذور قد به متر به دست می‌آید و اگر این شاخص بین 25 تا 29.9 باشد، فرد مبتلا به اضافه وزن و اگر بین 30 تا 34.9 باشد فرد مبتلا به چاقی درجه یک است و اگر بین 35 تا 34.9 باشد، شخص از چاقی درجه 2 رنج می‌برد. ضمن اینکه در بزرگسالان از نظر این معیار بین 18.5 تا 24.9 طبیعی و پایین‌تر از 18.5 لاغر محسوب می‌شود. چاقی مرضی یا مفرط به نمایه توده بدنی بیشتر از 40 کیلوگرم بر مترمربع گفته می‌شود که می‌تواند عواقب وخیم‌تری نسبت به چاقی‌های درجه 1 و 2 داشته باشد. از نظر علمی به این نکته نیز باید اشارت نمود که وجود یا عدم وجود چاقی نه تنها با اندازه‌گیری BMI که در فوق به آن اشاره گردید سنجیده می‌شود، بلکه با اندازه‌گیری درصد چربی بدن نیز از طریق دستگاه‌های خاص مشخص می‌شود. همچنین باید متذکر شد که از نظر علمی BMI بیانگر و نمایه چاقی عمومی است و از معیارهایی همچون محیط دور کمر، نسبت محیط دور کمر به محیط باسن و نسبت محیط دور کمر، به قد برای ارزیابی چاقی شکمی نیز استفاده می‌شود که بر این اساس در خصوص محیط دور کمر در مردان کمتر از 102 و در زنان کمتر از 88 سانتی‌متر طبیعی می‌باشد.

و در خصوص نسبت محیط دور کمر به محیط باسن، در مردان بیشتر از 9/0 و زنان بیشتر از 85/0 معیار چاقی شکمی است. در مورد نسبت محیط دور کمر به قد در بزرگسالان بیش از 50 سال، بیشتر از 6/0 به عنوان چاقی شکمی در نظر گرفته می‌شود. به این نکته علمی نیز باید توجه داشت که چاقی شکمی خطرناک‌تر از چاقی عمومی مخصوصاً در خصوص بیماری‌های قلبی - عروقی می‌باشد.

 بیشتربخوانید:

آشنایی با قاتل اصلی کبدچرب

 گزارش سازمان بهداشت جهانی

بر اساس جدیدترین گزارش سازمان بهداشت جهانی، در سطح جهان بیش از 2 میلیارد نفر مبتلا به اضافه وزن هستند و حدود 650 میلیون نفر که درصد آن در زنان نیز بیشتر است از چاقی رنج می‌برند. در جهان سالانه حدود 2.8 میلیون نفر به علت چاقی جان خود را از دست می‌دهند. بنابر تحقیقات انجام شده در ایران، شیوع اضافه وزن در زنان ایرانی بیشتر از مردان است (57 درصد در مقابل 8/42 درصد) و شیوع آن در شهرها بیشتر از مناطق روستایی می‌باشد. بر اساس تحقیقات به عمل آمده در ایران شیوع چاقی در بزرگسالان به صورت کلی 25.9 درصد است.

 چاقی؛ پیش‌در‌آمد بیماری‌ها

چاقی پیش‌در‌آمد بسیاری از بیماری‌ها است و خطر بیماری‌های متعدد از جمله بیماری‌های قلبی - عروقی، سکته‌های مغزی و قلبی، دیابت نوع 2، فشارخون بالا، چربی خون بالا، بیماری انسداد مزمن ریوی و آمبولی، مشکلات استخوانی و مفصلی و بسیاری از سرطان‌ها را به شدت بالا می‌برد و همچنین باعث اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و بی‌نظمی در خوردن نیز می‌شود.

 بیشتربخوانید:

چهار نکته مهم که لازم است قبل از شروع کاهش وزن بدانید

تعادل بین دریافت و مصرف مواد غذایی

به صورت کلی اگر بین دریافت مواد غذایی و مصرف انرژی تعادل برقرار باشد، هر فردی در هر سنی از وزن مناسب و ایده‌آلی برخوردار خواهد بود و مشکل چاقی و بیماری‌های ذکر شده مرتبط با آن زمانی آغاز می‌گردد که این تعادل به هم خورده باشد. مطمئناً انرژی مازاد دریافتی به صورت چربی در قسمت‌های مختلف بدن (آقایان شکم و خانم‌ها باسن و ران) تجمع پیدا می‌کند.

درمان چاقی

هدف از درمان، کاهش وزن از طریق روش‌های مختلف علمی تائید شده و حفظ وزن کاهش یافته برای همیشه است. مهم‌ترین نکته علمی در کاهش وزن، تغییر در سبک زندگی و آن هم به صورت کاملاً ملایم به نحوی که تغییر در سبک زندگی قابلیت استمرار داشته باشد است و این محقق نمی‌شود، مگر اینکه این امر زیر نظر دائم متخصصین تغذیه و رژیم درمانی صورت بگیرد. متخصصین تغذیه در کل دنیا معتقد به این مطلب هستند که حفظ وزن کاهش یافته به مراتب مهم‌تر از کاهش وزن است، چرا که اگر یک فرد نوسانات کاهش و افزایش وزن مکرر داشته باشد، بعضی از سیستم‌های بسیار مهم بدن از جمله سیستم ایمنی به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرند که خود پیش‌درآمد بیماری‌های بسیار خطرناک‌تر از چاقی محسوب می‌شوند. ضمن اینکه این نوسانات وزنی مقاومت بدن در برابر رژیم‌های مختلف، حتی علمی را به شدت افزایش می‌دهند.

 بیشتربخوانید:

7 دوره اشتهایی که برای کاهش وزن باید بشناسید

ویتامین‌هایی که اشتهایتان را کاهش می دهد

اگر همیشه احساس گرسنگی می کنید، این مطلب را بخوانید!

تغییر سبک زندگی

آنچه که می‌بایست مد نظر قرار بگیرد و در درمان چاقی ارزشمند است تغییر سبک زندگی می‌باشد و باید اولین خط درمان این بیماران قرار بگیرد، چرا که ماندگاری آن همیشگی است. همه افراد چاق می‌بایست خواهان کاهش وزن تدریجی به صورت کاملاً علمی باشند، چرا که هر روشی که باعث کاهش وزن سریع بشود نه تنها قابلیت نگهداری آن بسیار ضعیف می‌باشد، بلکه خود عوارض بسیار متعدد برای بدن نیز دارد. متخصصین تغذیه کاهش نیم کیلوگرم در هفته و جمعاً 2 کیلوگرم در ماه را به عنوان بهترین راهکار علمی بیان می‌دارند و شدیداً نیز معتقد به آن می‌باشند. به همین دلیل تمامی متخصصین تغذیه مخالف با رژیم‌های به شدت سخت می‌باشند و آن را جهت بیماران خود توصیه نمی‌کنند. همچنین از نظر علمی می‌بایست یاد آور گردید که رژیم‌های غذایی علمی که توسط متخصصین تغذیه و رژیم درمانی برای افراد چاق در راستای کاهش وزن وکنترل بیماری‌های مرتبط با آن تجویز می‌شوند رژیم‌هایی هستند که تنوع و تعادل سر لوحه و اساس علمی آنها هستند و در این رژیم‌های غذایی کاملاً تخصصی هیچ ماده غذایی مورد حذف قرار نمی‌گیرد. به سلایق غذایی فرد توجه می‌شود، در دسترس بودن مواد غذایی و تمکن مادی فرد مورد رعایت قرار می‌گیرد و تجویز کننده رژیم‌های غذایی عادات فردی و فرهنگی فرد را نیز ملحوظ نظر قرار می‌دهد و به آن احترام می‌گذارد. رژیم‌های غذایی علمی که در راستای کاهش وزن توسط متخصصین تغذیه توصیه می‌شوند، نگاه ویژه به پارامترهای بیوشیمیایی داخل خون مثل میزان قند خون، چربی‌های خون، میزان ویتامین D بدن و دیگر پارامترهای مهم مثل پرفشاری خون نیز دارند و بر اساس آن تنظیم رژیم غذایی انجام می‌شود. اگر یک متخصص تغذیه و رژیم درمانی بتواند که قطعاً هم این‌چنین است از طریق تغییر در سبک زندگی (رژیم غذایی و فعالیت ورزشی به صورت مستمر) وزن بیمار را کم کند و در راستای حفظ وزن کاهش یافته بیمار با کمک خود بیمار اقدام نماید و کوشا باشد بهترین کار علمی را برای بیمار خود انجام داده است. در موارد ویژه شاید بر اساس شدت چاقی بیمار، متخصص تغذیه از مکمل‌های غذایی تائید شده و یا بعضاً دارو به موازات تجویز رژیم غذایی و تغییر در سبک زندگی در راستای کاهش وزن بیمار خود اقدام نماید. در موارد بسیار خاص مثل چاقی‌های مرضی (نمایه توده بدنی بالاتر از 40) که مخصوصاً توام با بیماری‌های تهدید کننده سلامتی مثل پرفشاری خون، دیابت و افزایش بیش از حد چربی‌های خون است، متخصصین تغذیه ممکن است برای حفظ حیات بیمار خود، فرد را کاندید عمل جراحی بدانند که در این موارد نیز بیمار بعد از عمل جراحی حتماً باید تحت نظر متخصص تغذیه و رژیم درمانی برای همیشه باشد.