از سیاه زخم چه می دانید؟

دکتر محمدعلی نیلفروش زاده؛ متخصص پوست، مو و زیبایی

سیاه زخم Anthrax، یکی از بیماری‌های عفونی حیوانات است. در انسان در اثر تماس با حیوانات آلوده، یا فراورده‌های آنها نظیر پشم، مو، پوست، استخوان، سفیداب، استنشاق افشانه‌های آلوده در کارخانجات پشم ریسی یا طی انتشار عمدی اسپورها به وسیله بیوتروریست ها و خوردن مواد آلوده، ایجاد می‌شود.

این بیماری ممکن است بصورت سیاه زخم پوستی، گوارشی، ریوی و ندرتاً مننژیت، تظاهر نماید ولی شایع‌ترین چهره بالینی آنرا سیاه زخم پوستی، تشکیل می‌دهد.

سیاه زخم پوستی، به دنبال پشت سر گذاشتن دوره کمون 10 – 3 روزه، بصورت پاپول کوچکی در محل ورود باسیل، به پوست، تظاهر می‌نماید و پس از گذشت چند روز به وزیکول، تبدیل می‌گردد و اطراف آنرا قرمزی و آدم مختصری که گوده گذار نمی‌باشد فرا می‌گیرد.

سپس در عرض چند روز ناحیه خونریزی دهنده سیاه رنگی در بخش مرکزی وزیکول، ظاهر می‌شود و با تخلیه مایع وزیکول، اولسر فرورفته با حدود مشخصی که در وسط آن اسکار سیاه رنگی به چشم می‌خورد بوجود می‌آید و در عرض 3 – 1 هفته از موضع، جدا می‌شود.

البته گاهی سیاه زخم پوستی، با تشکیل بول، آدم منتشر، تب شدید و توکسمی، همراه است و به آدم بدخیم، موسوم می‌باشد.

لازم به ذکر است که درمان آنتی بیوتیکی، تاثیری بر سیر ضایعه موضعی سیاه زخم پوستی ندارد و تنها می‌تواند از سپتیسمی و بروز عفونت ثانویه، جلوگیری نماید.

در صورتی که ضایعه در قسمت تحتانی صورت یا گردن، قرار داشته باشد آدم حاصله می‌تواند گردن را احاطه نموده به، تراشه، فشار آورد و حتی ناحیه حنجره نیز دچار آدم شود و به مشکلات تنفسی و خفگی، بیانجامد که برای رفع آن بایستی به تراکئوتومی، متوسل شد.

اغلب ضایعات، بهبود می‌یابند و اثر ناچیزی از خود به جا می‌گذارند ولی ضایعات موجود بر روی فک و چشم، گاهی گانگرنه شده سرانجام، جهت ترمیم آنها بایستی به جراحی پلاستیک متوسل گردید.

بیمارانی که دیر به پزشک مراجعه می‌کنند ممکن است دچار کلاپس گردش خون و خونریزی شدید روده و مدیاستینیت هموراژیک، بشوند ولی بیمارانی که به موقع، مراجعه می‌نمایند سریعاً به اقدامات درمانی، پاسخ می‌دهند.

گرچه گاهی چند هفته طول می‌کشد تا اسکار، از محل خود جدا شود ولی پس از شروع درمان با پنی سیلین، باسیل سیاه زخم، در عرض 2 – 1 روز کامل از بین میرودودر ضایعه، یافت نمی‌شود.

میزان مرگ ناشی از مننژیت سیاه زخم، علیرغم درمان مناسب، حدود 100 درصد است. ضمناً میزان مرگ ناشی از نوع ریوی، حدود 100 ـ 80 درصد و نوع گوارشی، 75 – 25 درصد می‌باشد و سیاه زخم پوستی، در صورتی که درمان نشود در 25 – 20درصد موارد، به مرگ بیمار منجر می‌گردد 0 سیاه زخم پوستی، اغلب بر روی صورت و اندام فوقانی عارض می‌شود مطالعه پرونده بیماران حاکی از آنست که این ضایعات در 58 درصد موارد، در صورت در 32 درصد موارد در اندام فوقانی ودر 5 درصد موارد در اندام تحتانی عارض گردیده و در 5 درصد موارد به شکل گوارشی، عارض شده است.

سیاه زخم گوارشی با درد شدید شکم همراه با تب و علائم سپتی سمی، حادث می‌شود. این بیماری معمولاً بعد از مصرف گوشت آلوده خام یا با پخت ناکافی عارض می‌گردد و دوره نهفتگی آن در حدود 7 ـ 1 روز می‌باشد.

سیاه زخم گوارشی ممکن است به اشکال دهانی، حلقی و شکمی، عارض شود. گرفتاری حلق، معمولاً با ضایعاتی در قاعده زبان همراه با اشکال در بلع (دیسفاژی)، تب و تورم عقده‌های لنفاوی گردن، تظاهر می‌نماید.

التهاب قسمت تحتانی روده‌ها مشخصاً باعث تهوع، کاهش اشتها و تب همراه با درد شکم، استفراغ خونی (هماتمز) و اسهال خونی می‌گردد.

راه‌های انتقال سیاه زخم

1- تماس مستقیم با حیوانات آلوده.

2- تماس با پشم، مو، پوست، استخوان و سایر فراورده‌های آلوده.

3- استنشاق افشانه‌های آلوده.

4- خوردن گوشت و سایر مواد آلوده به باسیل شاربون.

5- بوسیله حشرات، در اثر گزش و انتقال خون آلوده به سایر حیوانات و انسان.

6- انتقال انسان به انسان از طریق نوعی برس تهیه شده از نخل.

7- انتقال جنینی یا در حین زایمان

 حیوانی که به علت ابتلاء به سیاه زخم، جان خود را از دست می‌دهد باسیل سیاه زخم را از طریق بزاق، ادرار و مدفوع و نیز بوسیله ترشحات خونی حفرات مختلف بدن و لاشه خود به فراوانی، در محیط اطراف، پخش می‌نماید و موجب آلودگی محیط، می‌گردد.

ضمناً باسیل سیاه زخم به آسانی در علوفه مختلف، انباشته می‌شود و موجبات آلودگی بعدی حیوانات را فراهم می‌نماید ولی مستقیماً از حیوانی به حیوان دیگر، منتقل نمی‌شود.

تجویز سریع داروهای ضد میکربی مؤثر، در تشخیص سریع و درمان مؤثر سیاه زخم، از اهمیت اساسی برخوردار است.

لازم به ذکر است که در مورد تأیید توصیه‌های درمانی سیاه زخم استنشاقی، تجربیات بالینی محدودی وجود دارد و مطالعات کنترل شده‌ای در انسان صورت نگرفته است.

سایر داروهائی که بر اساس فعالیت آنها در محیط آزمایشگاه می‌توان همراه با داکسی سیکلین یا سیپروفلوکساسین، تجویز نمود عبارتند از ریفامپین، وانکومایسین، ایمی پنم، کلرامفنیکل، پنیسیلین، آمپی سیلین، کلیندامایسین و کلاریترومایسین.

هرچند غیر از پنی سیلین، در مورد بقیه این داروها اطلاعات محدودی وجود دارد یا هیچگونه اطلاعی در دست نمی‌باشد.

لازم به تاکید است که سفالوسپورین ها و کوتریموکسازول نباید در درمان این بیماری تجویز شود.

رژیم‌های چند داروئی استفاده شده در انتشار عمدی سیاه زخم در آمریکا

 1 ـ سیپروفلوکساسین + ریفامپین + وانکومایسین، 2 ـ سیپروفلوکساسین + ریفامپین + کلیندامایسین.

 پنی سیلین یکی از داروهائی است که برای درمان سیاه زخم استنشاقی، مدنظر بوده است ولی مطالعات مقدماتی، حاکی از وجود بتالاکتاماز های ساختمانی و القائی در باسیل سیاه زخم جدا شده در فلوریدا، نیویورک و کلمبیا، می‌باشد و لذا توصیه شده است در درمان سیاه زخم استنشاقی از پنی سیلین G یا آمپی سیلین به تنهائی استفاده نشود.

این بیماری هنوز در کشورمان یافت می‌شود و لذا بایستی اقدامات کنترلی سیاه زخم حیوانات، ادامه یابد و از طرف دیگر، چهره‌های مختلف بیماری که در کتب و مقالات جدید، معمولاً به فراموشی سپرده شده است در تشخیص افتراقی بیماریهای مختلف پوستی، گوارشی و تنفسی در ایران، مد نظر پزشکان بالینی قرار گیرد.

ـ با توجه به نغمه‌های شوم بیوتروریسم و استفاده از اسپور سیاه زخم به عنوان جنگ افزار بیولوژیک، در صورت جدی شدن این خطر لازم است تمهیدات لازم از قبیل واکسن انسانی و داروهائی نظیر سیپروفلوکساسین و داکسی سیکلین به اندازه کافی پیش بینی و در اختیار دانشگاه‌های علوم پزشکی، قرار گیرد و هم در این رابطه، آگاهی‌های لازم در اختیار پزشکان و آزمایشگاه‌ها گذاشته شود و جمعیت‌های در معرض خطر نیز آگاه شوند.