راه های تقویت عزت‌نفس در پیشگیری از اعتیاد

امروزه افزایش مصرف مواد مخدر نگرانی روز افزونی را برای تمامی جوامع به دنبال دارد. مسئله وابستگی به مواد و سوءمصرف آن به یک معضل اجتماعی - درمانی تبدیل شده است.

ملیکه سادات عقیلی

پیامدهای جسمی و روانی اعتیاد به کاهش کیفیت و رضایت از زندگی و افت جدی در روابط‌ فردی، اجتماعی و سلامت روان در افراد مصرف کننده منجر می‌شود.

سلامت روانی یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در ارتقا و تکامل انسان‌ها است.

سلامت روان، صرفاً فقدان بیماری یا ناتوانی نیست بلکه حالتی از رفاه بوده که با توجه آن فرد قادر است با استرس‌های معمول زندگی کنار آید و به عنوان بخشی از جامعه با دیگران مشارکت و همکاری نماید.

یکی از عوامل روانشناختی که می‌تواند در اعتیاد نقش موثری داشته باشد کمبود عزت نفس است.

عزت‌نفس حس ارزشمندی است که انسان برای خود قائل است و عبارت است از قضاوت و نگرشی که فرد به طور پیوسته و مداوم از ارزش‌های خود بیان می‌کند و از چهار مولفه‌ عزت نفس فردی، عزت نفس اجتماعی، عزت نفس خانواده و عزت نفس تحصیلی به وجود می‌آید.

عزت نفس فردی، باور و نگرشی افراد نسبت به خود، درک خود، انگیزه، آرزوها و تصمیم گیری‌های شخصی دارند.

عزت نفس اجتماعی، دیدگاه و نگرش فرد نسبت به علایق، انتظارات و وظایف و ابراز وجود خویش در برابر جامعه است.

عزت نفس خانواده، برداشت و قضاوتی است که فرد نسبت به احساسات، روابط خانوادگی و انتظارات خود از خانواده دارد.

عزت نفس تحصیلی، قضاوت و نگرشی که فرد نسبت به امور تحصیلی، همکلاسی‌ها، معلم و مدرسه دارد.

عزت نفس از عوامل تعیین‌کننده رفتار در انسان به شمار می‌رود و در مراحل مختلف زندگی متأثر از چگونگی ارتباط او با دیگران است.

ایجاد روابط گرم و صمیمی با افراد دیگر، منبع اعتماد، ایمنی و آسایش هر انسانی است که به تبع آن می‌تواند در رشد عزت‌نفس و کاهش احساس کمرویی و بی ارزشی او مؤثر واقع شود.

پژوهش‌ها نشان می‌دهند افراد گوشه‌گیر، تنها، منزوی با احساس کمرویی شدید و عزت نفس ضعیف به احتمال بیشتری در معرض ابتلا به بیماری‌های جسمی و روانی به خصوص اعتیاد هستند.

عزت نفس چطور در وجود ما شکل می‌گیرد؟

عزت نفس از سنین پایین در افراد به وجود می‌آید. در مورد بچه‌های نوپا یا خردسال، عزت نفس با تشویق‌ها و تأییدهای دیگران تقویت می‌شود.

ولی وقتی بچه‌ها بزرگ‌تر می‌شوند، نقش مهمی در بالا بردن عزت نفسشان پیدا می‌کنند.

موفقیت‌هایی مانند گرفتن نمره خوب در امتحان، پیروز شدن در یک رقابت ورزشی و حتی دوست خوبی برای دیگران بودن یا توانایی شوخ طبعی و سرگرم کردن اطرافیان در تقویت عزت نفس مؤثر است.

خانواده و اطرافیان مانند مربی‌ها، معلم‌ها، هم تیمی‌ها و هم کلاسی‌ها هم می‌توانند در بالا بردن عزت نفس مؤثر باشند. آن‌ها می‌توانند به افراد کمک کنند تا به توانایی‌ها و قابلیت‌هایشان پی ببرند و زمانی که شکست می‌خورند آنها را تشویق می‌کنند تا دوباره تلاش کنند.

همه این‌ها موجب می‌شود تا فرد دید مثبتی به خودش داشته باشد، به موفقیت‌های قبلی، هر چقدر هم که کوچک باشند افتخار کند و مطمئن باشد که کارهای بسیار زیادی هست که می‌تواند در آینده به خوبی از پس انجام دادنشان بربیاید.

عزت نفس دو ویژگی اصلی دارد

خودکفایی

یعنی به توانایی‌تان اعتماد دارید و می دانید که قادرید فکر کنید، بیاموزید، انتخاب کنید و تصمیم‌های مناسب و درست بگیرید.

حرمت نفس

یعنی به حقتان برای شاد و خوشبخت بودن اعتماد دارید و مطمئن هستید که پیشرفت، موفقیت، دوستی، احترام، عشق و رضایت، شایسته و مناسب شماست.

عزت نفس، برای رشد طبیعی و سالم فرد ضرورت دارد و بدون آن، رشد روان شناختی متوقف می‌شود. درواقع عزت نفس مثبت مانند دستگاه ایمنی روان عمل می‌کند و مقاومت، قدرت و ظرفیت رشد و بهبود دوباره را فراهم می‌آورد.

وقتی عزت نفس پایین باشد، انعطاف‌پذیری افراد در رویارویی با مشکلات زندگی کاهش می‌یابد.

اگرافراد اعتمادی واقع بینانه به ذهنشان و ارزش‌های خودشان داشته باشند و اگر از درون احساس امنیت کنند، برای مواجهه درست با چالش‌ها و فرصت‌های زندگی خود، آمادگی بیشتری می‌یابید.

عزت نفس پایین، پیامدهای ویرانگری دارد و می‌تواند:

موجب اضطراب، استرس، تنهایی و افزایش احتمال ابتلا به افسردگی شود؛

موجب بروزِ مشکلاتی در دوستی‌ها یا روابط عاشقانه شود؛

عملکرد تحصیلی یا شغلی را به شکل جدی، مختل کند؛

موجب افزایش آسیب‌پذیری در برابرِ مواد مخدر و الکل شود.

بدتر از همه اینکه، خود این پیامدهای منفی، می‌توانند تصویر منفی شکل گرفته از خود را تقویت کنند و فرد را به روندی نزولی از کاهش عزت نفس و رفتارهایی غیرسازنده یا حتی بسیار خودتخریب‌گر بکشانند.

نشانه‌های عزت نفس

عزت نفس را می‌توان در حالات چهره، رفتار، صحبت و حرکات اشخاص مشاهده کرد. شخصی که عزت نفس بالا احساسات خوبی نسبت به خود و دیگران دارد را به روش‌های گوناگون ابراز می‌کند.

لبخند می‌زند، از نگاه کردن فرار نمی‌کند، راست می‌ایستد به طور کلی احساس مثبت ارائه می‌دهد، دیگران هم به احساس مثبت او بر راه‌های مختلف پاسخ می‌دهند، او را می‌پذیرند و جذب او می‌شوند.

در نتیجه چنین شخصی نسبت به خود احساس خوبی پیدا می‌کند. برعکس شخصتی که عزت نفس پایین دارد، احساسات بی کفایتی خود را به صورت نوعی درماندگی مبهم آشکار می‌کند.

کسی که عزت نفس سالم دارد در برخورد با دیگران از قدرت ابراز وجود برخوردار است.

چنین شخصی هرگز اجازه نمی‌دهد که احساس اضطراب یا نبود احساس امنیت، خاطر او کلافه کند، واقع بین است یعنی به واقعیت‌ها احترام می‌گذارد، از نیروی خلاقانه خود استفاده می‌کند، برای رسیدن به اهداف خود مسئولیت پذیر است و استقلال رأی دارد، از انعطاف پذیری کافی برخوردار است.

یعنی با تغییر در شرایط کار و زندگی به راحتی کنار می‌آید و هراسی به دل راه نمی‌دهد و هرگز از اینکه بگوید اشتباه کردم ترسی ندارد و قبول هر اشتباه را به حساب تحقیر شدن خود نمی‌گذارد