علائم بلوغ زودرس در نوچوانان
«بلوغ زودرس» پدیده ای است که به دلیل طی نشدن مراحل طبیعی رشد در جوامع افزایش پیدا کرده و باعث ایجاد نگرانی و ترس در ذهن کودکان و والدین شده به گونه ای که امروزه بنابر عوامل و با به وجود آمدن فناوری های مختلف شاهدیم که سن بلوغ در حال پایین آمدن است یا به عبارتی بهتر، سن بلوغ پایین آمده و باعث ایجاد دغدغه و سؤالاتی در ذهن والدین و فرزندان آنها که در حال وارد شدن به این مرحله هستند، شده است.
یک کارشناس مسائل دینی و تربیتی با بیان اینکه در کشورمان، محرکهای شهوانی بسیار زیاد و تأمین حداقل است، گفت:مهمترین عامل «بلوغ زودرس» در این زمانه، محیطهای محرکی است که نوجوانان در معرض آن قرار دارند.
انسان از بدو تولد تا سالمندی مراحلی را در رشد طی می کند که یکی از حیاتی ترین مراحل در رشد انسان، مرحله بلوغ که مرحله بین نوجوانی و جوانی است؛ از نظر لغوی، بلوغ به معنای «رسیدن به رشد» است؛ برخی مرحله بلوغ را یک مرحله بحرانی می دانند که در جریان یک تحول به وجود می آید و دارای شرایط و ویژگی های خاصی است.
برای پاسخ به سؤالاتی نظیر اینکه بلوغ زودرس چیست، چه عواملی باعث بروز بلوغ زودرس می شود، چه کارهایی برای جلوگیری از وقوع آن باید انجام شود و بیان مسائل دینی و معرفتی مرتبط با بلوغ زودرس، پای صحبتهای حجت الاسلام والمسلمین “حسین گلردی” کارشناس مسائل دینی و تربیتی نشستیم که دارای سابقه فعالیت در مجموعه های علمی ـ تربیتی است و در حال حاضر در مجموعه کانون دانش پژوهان نخبه فعالیت می کند؛ در ادامه مشروح گفت وگوی با گلردی تقدیم مخاطبان ارجمند شده است:
برای سؤال نخست، به طور خلاصه بلوغ زودرس را تعریف کنید؟
همانطور که اگر میوه نارسی را زودتر از موعد بچینند و به جای شرایط طبیعی رشد، آن را در معرض انواع مواد شیمیایی و گازها قرار دهند، آن میوه دیگر شرایط طبیعی را نخواهد داشت؛ کودک و نوجوان نیز اگر در معرض انواع سموم محرک در اجتماع قرار گیرند، دچار بلوغ زودرس می شوند یعنی نوجوان قبل از به دست آوردن توان مقابله با اژدهای نفس خود باید به مقابله با این محرکها بپردازد؛ قبل از اینکه عقل به قدرکافی تقویت شود باید بتواند به درستی انتخاب و بر هیجانات جنسی خود غلبه کند اما در حال حاضر فرزندان را در یک پیکار نابرابر قرار می دهیم که در اغلب موارد برنده مشخص است.
چه عواملی باعث ایجاد بلوغ زودرس می شوند؟
جناب مولوی در دفتر سوم مثنوی داستان مارگیری را نقل می کند که در یکی از سفرهای خود به کوهستان برفی می رود؛ در حال گشت زدن به مار عظیمی می رسد که مولوی از آن به اژدها تعبیر می کند، در ابتدا ترس بزرگی به دلش وارد می شود و می خواهد پا به فرار بگذارد که متوجه می شود اژدها هیچ تکانی نمی خورد تا اینکه گمان می کند اژدها مرده است؛ داد و فریادی می کند اما اتفاقی نمی افتد، قدم به قدم و آهسته نزدیک می رود تا به بالاسر اژدها می رسد و خلاصه می بیند که اژدها مرده است پس مارگیر، چشمش برق می زند که لقمه چرب و بزرگی گیرش آمده است، از دُم مار گرفته و افتخار آمیز سینه را جلو داده و به سمت شهرش حرکت می کند، به هر محلی که می رسد مردم دورش جمع شده و او را تشویق و تعظیم می کنند تا رفته، رفته به شهر خودش یعنی بغداد آفتابی نزدیک می شود؛ حرارت و گرما، لحظه ای شوق رسیدن به شهرش را کم نکرد تا به بغداد رسید، مردم دور او حلقه می زنند و تعظیمها اوج می گیرد و سرمستی خاصی مارگیر را فرا می گیرد، غافل از اینکه حرم آفتاب، کم کم اژدهایی که به خواب زمستانی رفته بود را بیدار می کند تا به جایی که اولین فردی که خوراک اژدها می شود خود مارگیر است که یکجا بلعیده می شود، سپس اژدها جستی می زند به اطرافیان نیز صدمه می زند.
عدم قرارگیری حکمت، در قلب دارای شهوت
اژدها همان نفس حیوانی انسان است که با تحریک شهوت و غضب بیدار می شود و جان و روح الهی انسان را به مخاطره می اندازد و او را به پستی می کشاند تا جایی که نفس حیوانی غالب می شود و او را از بین می برد و باعث اذیت و آزار دیگران می شود؛ در غررالحکم آمده است:«الشهوات سموم قاتلات؛ شهوات سموم کشنده هستند»، «قرین الشهوه مریض النفس معلول العقل؛ همنشین شهوت و تمایلات نفسانی، دارای نفس مریض و عقل علیل است»، «اول الشهوات طرب و آخرها عطب؛ آغاز شهوتها شادی و طرب و پایانش درماندگی و هلاکت است»، «لا تسکن الحکمه قلباً مع الشهوه، حکمت در قلبی که شهوت در آن است، قرار نمی گیرد».
تقویت قوای حیوانی دلیل بروز بلوغ زودرس
به همین خاطر نوجوان امروز ما تمرکز کافی بر ذهن خود ندارد، به وظیفه اصلی خود در این سنین که همان درس خواندن و علم آموزی است، نمی پردازد چون هم تمرکز از او گرفته شده و هم دوست دارد وقت خود را بر سیر کردن غریزه های حیوانی خود بگذارد در حالی که این غرایز سیری ناپذیر هستند؛ به صورت کلی دو قوا در انسان کار می کند، قوای حیوانی و قوای انسانی؛ اگر قبل از تقویت قوای انسانی مثل عقل، به بیدار کردن و تقویت قوای حیوانی دامن بزنیم شاهد بروز بلوغ زودرس می شویم.
اگر بیشتر از آنکه برای تأمین و در امان ماندن از غریزه جنسی به تحریک آن بپردازیم باعث بروز بلوغ زودرس می شویم و به همین دلیل است که کودکان از لحاظ جسمی و غرایز جنسی بزرگ می شوند ولی از لحاظ عقلی و روحی رشد نیافته باقی می مانند.
اغلب بزرگسالان امریکایی در سطح اخلاقیِ مراحل سوم و چهارم یعنی 14 سالگی عمل می کنند
استاد طاهرزاده در کتاب جوان و انتخاب بزرگ می نویسد:«در روانشناسی، در مکتب پیاژه روشی هست که سنّ افراد را می توان از روی انتخابهایشان تعیین کرد که با عنوان نظریه اخلاقی پیاژه مشهور است؛ اورنس کُهلبرگ روانشناس آمریکایی از پیروان مکتب پیاژه در پی تحقیقی که روی مردم امریکا انجام داد و سنّ افراد را از روی انتخابهای آنها تعیین کرد در یک نتیجه گیری عجیب می گوید:«اغلب بزرگسالان امریکایی در سطح اخلاقیِ مراحل سوم و چهارم یعنی 14 سالگی عمل می کنند و درصد کمی از مردم به سطح اخلاقِ مافوق قراردادی دسترسی پیدا می کنند؛» او معتقد است در امریکا حتی بزرگسالانی وجود دارند که تفکر اخلاقی رشد نایافته پیش از قراردادیِ خود را همچنان ادامه می دهند و رفتارِ اخلاقی خود را بر اساس اجتناب از تنبیه و گرفتن پاداش تنظیم می کنند.
حال اگر مردم وقتی تحت تأثیر فرهنگ غربی و مکتب حسّی باشند، انتخاب هایشان عمیق و درازمدّت و واقعی نیست و از نظر انتخابهای منطقی، در 14 سالگی که شروع انتخابهای بزرگ می تواند باشد، متوقف شده اند و از نظر فکری رشد لازم را نکرده اند، حتی اگر از نظر سنّی 50 ساله هم باشند چون نتوانسته اند در جوانی انتخابِ بزرگ خود را انجام بدهند، در کودکیِ خود متوقّف شده اند و عملاً از نظر روحی به جوانی نرسیده اند.»
محیطهای محرک مهمترین عامل بروز بلوغ زودرس
اکنون در اکثر مناطق جهان سن بلوغ نوجوانان کاهش یافته است؛ سن بلوغ در نروژ از سال 1840 تا 1950 از 17 به 13/5 و در آمریکا از سال 1905 تا 1955 از 14/2 به 12/9 رسیده است؛ عوامل زیادی از قبیل وضعیت استخوان بندی، قد، آب و هوا، تغذیه و بسیاری عوامل دیگر در ترشح زودرس برخی هورمون ها و بلوغ زودرس مؤثر است اما مهمترین عامل این زمانه محیطهای محرکی است که نوجوانان در معرض آن قرار دارند؛ «در اسلام امر شده به حداقل کردن تحریک و حداکثرسازی تأمین.»
بسیاری از دستورات به مراقبت و تقوا برای جلوگیری از تحریک شهوت است که در ادامه به مواردی که خانواده ها باید به کار بگیرند می پردازیم همچنین منظور از «تأمین» راههایی است که برای در امان ماندن از شهوات توصیه شده است یعنی خداوند متعال با علم و احاطه کاملی که به نیازها و غرایز طبیعی انسانها دارد ما را با این غرایز تنها رها نکرده بلکه برای هدایت صحیح و سالم آنها راهکارهای فراوانی داریم که در ادامه به آنها اشاره می کنیم البته باید گفته شود که مهمترین راهکار تأمین همان ازدواج است که به همین خاطر در اسلام به ازدواج آسان توصیه شده است.
نمی دانم ازدواجهای گران و سخت که در حال حاضر وجود دارد از کجا نشأت گرفته است زیرا بر اساس آیات و روایات چیز دیگری خواسته شده است همچنین مسئله تعدد زوجات و مسائل دیگر اسلام نیز همه بر سر حساب و براساس مصالح جامعه و افراد است هر چند سوء استفاده ها و کج فهمی هایی شده است اما اصل این مسائل در جای خودش بسیار حکمت آمیز و درست است. بین بلوغ زودرس و مقتضیات زندگی امروزی (سبکهای زندگی، استفاده از ماهواره، اینترنت، گوشی های هوشمند و شبکه های اجتماعی) چه ارتباطی وجود دارد؟
وجود حداکثر تأمین و تحریک در غرب
در غرب نیز تحریک و تأمین به صورت حداکثر انجام می شود البته تأمین به کثیف ترین و حیوانی ترین شیوه های ممکن انجام می شود تا جایی که همجنس بازی و امور کثیف دیگر به عنوان حقوق بشر معرفی شده و وقاحت به حدی رسیده است که مردم ما را به دلیل آزاد نبودن همجنس بازی در ایران محکوم و تحریم می کنند. روانشناسان غربی به راحتی برای «استمنا» مجوز می دهند در حالی که محققین می گویند، این عمل منجر به آرامش و اتمام هیجانات نمی شود بلکه فقط ولع را زیاد می کند تا حدی که برخی از افراد از این عمل به سرحد جنون رسیده اند؛ ارضای حرام، ضررهایی به جسم و جان انسان نیز وارد می کند.
اما در ایران، تحریک بسیار زیاد و تأمین حداقل استبنابراین معلوم می شود که خطر جدی است و باید فکری کنیم که چطور تحریکها را به حداقل کاهش دهیم و تأمین را بالا ببریم، پس سؤال اصلی این است که «مُحرِّکها» و «أمانها» چه هستند؟
تلف شدن وقت، حداقل ضرر کانالهای ماهواره
محرکها عبارتند از رسانه هایی مثل ماهواره و اینترنت که اولی به کلی و مطلقاً ممنوع است و دومی را نیز باید به مقدار نیاز در اختیار قرار داد؛ حداقل ضرر کانالهای فراوان ماهواره، تلف شدن وقت ارزشمند خانواده ها و فرزندان آنها است و ضررهای بعدی به تحریک شهوت و غضب در فیلمها و برنامه های متعدد آنها برمی گردد بنابراین وجود این دست رسانه ها در خانه برای همه مضر است و تفاوتی برای متأهل و غیر متأهل ندارد اما اگر پدر و مادرها نسبت به خود دلسوزی ندارند حداقل از باب دلسوزی نسبت به فرزند باید این خطر را از فرزندان خود دور کنند.
مبارزه با هوای نفس، پایه اصلاح نفس
حجت الاسلام والمسلمین پناهیان می گوید:«پایه اصلاح نفس، مبارزه با هوای نفس است و پدر و مادری که این را در عمل، رفتار و تجربه به فرزند خود آموزش ندهند نباید انتظار داشته باشند که فرزندشان اصلاح شود و به خوبی تربیت بشود.»
بی توجهی به پوشش مناسب
بی توجهی و عدم رعایت پوشش مناسب در منزل نیز یکی دیگر از محرکهاست؛ پوششی که متناسب و مناسب همسر است لزوما برای فرزند مناسب نیست و باید مراقبت کرد تا در منزل نیز سطح مناسبی از پوشش رعایت شود، مسئله پوششِ مناسب را در ارتباط با آشنایان و اقوام نیز باید مورد توجه قرار داد.
أمانها عبارتند از محبت به فرزندان که نیازی اساسی در آنهاست و اگر در خانواده تأمین نشود، بستر ارضای انحرافی آن در خارج از خانواده مهیاست؛ ریشه بسیاری از انحرافات غیراخلاقی و دوستیهای نامشروع نیز همین مسئله است.
والدین در تعامل با کودکان از چه موضوعاتی باید آگاهی داشته باشند تا از وقوع بلوغ زودرس جلوگیری کنند؟
اگر دختری که در یک خانواده خوب رشد کرده باشد، وقتی در خیابان کسی به او بگوید من به شما علاقه دارم، در جواب می گوید چه آدم بی شخصیت و بی مزه ای! مگر آدم به یک غریبه ای که تا به حال او را ندیده این طور ابراز علاقه می کند؛ یعنی نه تنها از این ابراز محبت، خوشحال نمی شود بلکه مشمئز می شود چون در خانوادۀ خودش به قدر کافی محبت دیده و اصلاً کمبود محبت ندارد تا فریفته یک ابراز علاقه سطحی و خیابانی شود.
نیاز به دوست یابی در دوران پس از بلوغ
البته نیاز به دوست یابی در خارج خانواده نیز واقعی است و مخصوصا فرزندان پس از بلوغ، به صورت طبیعی به دنبال جمع دوستانی هستند که از آنها بیشتر از خانواده الگو می گیرند و حرف شنوی دارند؛ این نیاز را نیز خانواده ها باید از طریق وصل کردن فرزندان به جمعهای مناسب تأمین کنند؛ مسئولیت سپاری و ایجاد مشغولیتهای مناسب و جذاب نیز یکی از عوامل مهمی است که می تواند فرزندان را از پرداختن به جذابیتهای انحرافی دیگر دور نگه دارند.
تقویت بنیه معنوی و به خصوص تقویت اراده از طریق تشویق و ترغیب به برپایی نماز، ورزش، گوش نکردن موسیقی (به عنوان تضعیف کننده جدی اراده) و هدایت فرزند از خیال پردازی به عقل گرایی از جمله راه های مهمی است که ملکه ای در ذهن انسان به وجود می آورد و از انجام گناه باز می دارد.
خارج کردن فرزندان از خیال پردازی
البته به دلیل اینکه در سنین پایین تر، قوه خیال قویتر از عقل است، استفاده از داستان، فیلم و ابزاری از این قبیل برای تربیت ضروری است اما باید با تقویت عقلانیت، فرزندان را به تدریج از خیال پردازی خارج کرد.
شما در همه جا سراغ دارید انسانهایی را که مثلاً با اینکه 40 سال دارند ولی از برنامه های کارتونی که تماماً بازی خیالات است، خوششان می آید، اگرچه می دانند که این برنامه ها خیالاتی و غیرواقعی است؛ این اشخاص هنوز انتخاب بزرگ خود را انجام نداده اند و در حدّ خیال مانده اند در حالی که یک انسان عاقل هرگز نمی تواند با خیالاتِ غیر واقعی خوش باشد و با همان خود را راضی نگه دارد.
نشانه های بلوغ زودرس در نوجوانان و راههای درمان آن
