به قلم : د کتر سید مرتضی صفوی ؛ متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی، استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، رئیس هیات مدیره انجمن غذا، صنعت و سلامت
Safavimorteza@yahoo.com
تحریریه زندگی آنلاین : در مطلب قبل، در مورد وسایل مورد نیاز افراد دیابتی برای مسافرت، نگهداری و حمل انسولین در سفر، مسافرت به مناطق خیلی گرم یا خیلی سرد و نکاتی در مورد تغذیه و مراقبت از پاها اشاره شد. در این مقاله به ادامه بحث می‌پردازیم.
مسافرت به سایر کشورها
مسافرت به کشورهای شمال یا جنوب ایران (از جمله عربستان) مشکل خاصی ایجاد نمی‌نماید، اما در مسافرت به شرق یا غرب به دلیل تغییر ساعات روز باید مصرف انسولین و قرص در صورت لزوم تغییر یابد. در صورتی که اختلاف ساعت کشور مقصد با کشور خودمان کمتر از 4 ساعت باشد (از جمله سفر به کشورهای همسایه، کشورهای اروپایی مانند فرانسه، آلمان و …) نیاز به تغییر خاصی نمی‌باشد.
دقت کنید که در مسافرت به شرق روزها کوتاه‌تر شده و مقدار انسولین و کربوهیدرات مورد نیاز کاهش می‌یابد، اما در مسافرت به غرب روز طولانی‌تر شده و ممکن است شما نیاز به وعده غذای اضافی و انسولین بیشتری داشته باشید. اغلب غذاهایی که در هواپیما داده می‌شوند، کافی هستند، ولی بهتر است بیمار چند میان‌وعده همراه داشته باشد تا در صورت تأخیر زمان مصرف آنها را میل نماید.
اگر بیمار تنظیم ساعت خود را تغییر ندهد، بهتر می‌تواند بفهمد که آیا زمان صرف غذایش دیر شده یا نه.
بیشتربخوانید:
مسافرت به شرق (مانند کشورهای غرب آسیا، چین، ژاپن و ...)
الف ـ بیماری که یک بار در روز انسولین (صبحگاهی، شامگاهی) مصرف می‌نماید:
این بیمار در روز عزیمت دوز همیشگی را تزریق نماید، اما به علت کوتاهی روز نسبت به معمول در اولین بامدادی که در مقصد به سر می‌برد، فقط دو سوم دوز قبلی را استفاده کند و باید 10 ساعت پس از آن نیز قند خون بررسی شده و در صورتی که قند خون بالای 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، یک سوم باقیمانده انسولین را نیز تزریق نماید. از دومین بامداد همان دوز همیشگی مصرف شود.
ب ـ بیماری که دو بار در روز انسولین (صبحگاهی، شامگاهی) مصرف می‌کند:
این بیمار در اولین بامداد در مقصد دو‌سوم دوز انسولین صبحگاهی را مصرف کرده و هنگام غروب دوز شامگاهی را تزریق کند. در صورتی که شامگاه قند خون بالای 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، یک‌سوم باقیمانده صبح را نیز بزند. در روز عزیمت و روز دوم سفر دو دوز معمول (صبحگاهی و شامگاهی) را مصرف کند.
هنگام بازگشت از مسافرت باید برنامه‌هایی را که برای مسافرت به غرب توصیه می‌شود، اجرا نماید.
بیشتربخوانید:
مسافرت به غرب (کشورهای آمریکای شمالی و جنوبی، کانادا، آمریکا، آرژانتین و ...)
الف) بیمارانی که یکبار در روز (صبحگاهی) انسولین تزریق می‌نمایند:
این بیماران در روز عزیمت باید دوز همیشگی را تزریق نمایند، اما با توجه به طولانی شدن روز نسبت به معمول 18 ساعت پس از دوز صبحگاهی قند خون خود را اندازه‌گیری نمایند. در صورتی که بالای 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، یک‌سوم دوز صبحگاهی را مجدد تزریق نمایند. از نخستین بامداد در مقصد دوز معمول تزریق شود.
ب) بیماری که دو بار در روز انسولین (صبحگاهی، شامگاهی) مصرف می‌کند:
این افراد نباید تنظیم ساعت خود را تغییر دهند و با توجه به آن 12 ـ 10 ساعت بعد از آخرین تزریق در کشور، دوز دوم انسولین را تزریق نمایند. سپس 6 ساعت بعد قندخون را اندازه‌گیری نموده و در صورتی که بالاتر از 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، یک‌سوم دوز صبحگاهی را استفاده کنند. به طور کلی بیمارانی که با انسولین کوتاه اثر (کریستال) تحت درمان و 3 بار یا بیشتر در روز دارند، باید وعده‌های اصلی غذا را سر وقت (هر 6 ـ 4 ساعت) مصرف و انسولین را قبل از غذا تزریق نمایند. بدیهی است در مسافرت به شرق با کوتاه شدن روز یک وعده غذایی کم می‌شود و در مسافرت به غرب یک وعده غذایی اضافه می‌گردد که متناسب با آن انسولین دریافت می‌دارند. با توجه به اینکه استفاده از انسولین متوسط یا طولانی اثر به صورت دوز اضافی ممکن است باعث ایجاد افت قند خون گردد، بعضی از پزشکان تبدیل این نوع انسولین به انسولین کریستال را طی مسافرت توصیه می‌کنند.
بیشتر بخوانید:
توصیه به بیماران دیابتی
به تمام بیماران دیابتی توصیه می‌شود قبل از مسافرت در مورد جزئیات درمان با تیم پزشکی خود مشورت نمایند. در صورتی که بیمار دستگاه سنجش قند خون در اختیار نداشته باشد، می‌تواند از روش پیشنهادی زیر استفاده کند:
- در مسافرت به شرق انسولین تزریقی قبل از پرواز را کاهش دهد.
- در مسافرت به غرب یک وعده غذای اضافی + تزریق انسولین کریستال قبل از آن.
در اغلب بیماران تحت درمان با قرص‌های خوراکی ضد دیابت مشکل عمده‌ای وجود ندارد. گاهی در مواردی که روز طولانی‌تر شود، ممکن است نیازمند قرص اضافی بوده ویا در موارد روزهای کوتاه کاهش دوز مصرفی لازم شود. به هر حال اگر در طی مسافرت دوز اضافی انسولین مصرف شود و یا از دسته دارویی سولفونیل اوره (مانند گلی‌بن‌کلامید) یا کلروپروپامید استفاده می‌کنید، مراقب افت قند خون باشید.
با توجه به نکات ذکر شده بدیهی است که باید قبل از شروع سفر به طور دقیق زمان پرواز، طول مدت پرواز و زمان رسیدن به مقصد را مطلع شده و بر طبق آن برنامه‌ریزی نمایید. برای تأخیر احتمالی آمادگی داشته باشید. آرامش خود را حفظ کنید. طی مسافرت کنترل عالی مد نظر نیست، بلکه بیشتر مراقب افت قند خون باشید.
بعضی کشورها از جمله انگلستان، آمریکا و ... میزان قند خون را به جای میلی‌گرم در دسی‌لیتر بر حسب واحد میلی‌مول در لیتر اندازه‌گیری می‌نمایند، بنابراین در صورت اندازه‌گیری قند خون در آن مناطق جهت تبدیل به واحد میلی‌گرم بر دسی‌لیتر کافی است عدد آن را در 18 ضرب نمایید.
بیشتربخوانید:
بیمار شدن حین مسافرت
در صورت بروز بیماری حاد ممکن است قند خون افزایش یابد، بنابراین در این موارد اندازه‌گیری قند خون ضروری است. اگر بیماری شما 2 - 1 روز طول کشیده یا همراه با استفراغ یا اسهال باشد، ممکن است نیازمند تغییر درمان قبلی یا داروهای اضافی باشید. در این موارد حتماً کتون ادرار را نیز (اگر وابسته به انسولین هستید) بررسی کنید. در صورت وجود کتون در ادرار، سریع به پزشک مراجعه نمایید.
طی دوره بیماری به هیچ وجه نباید مصرف انسولین یا قرص را قطع نمایید. در صورت عدم اشتها و یا وجود استفراغ مواد غذایی را به صورت مایعاتی مانند سوپ، آب‌میوه یا شیر جایگزین کنید تا دچار کاهش قند خون نشوید. برای جلوگیری از اتلاف آب بدن مقدار فراوانی مایعات بدون قند بنوشید.
بیشتر بخوانید:
رانندگی و دیابت
در مورد رانندگی بیماران دیابتی ممنوعیتی وجود ندارد، اما به منظور حفظ سلامت خودتان و نیز افراد جامعه رعایت نکات زیر ضروری است:
1ـ در هنگام دریافت گواهینامه رانندگی حتماً بیماری خود را ذکر کنید. همچنین در صورت بیمه کردن اتومبیل‌تان طرف قرارداد بیمه را از این امر مطلع کنید.
2 ـ بیماران دیابتی وابسته به انسولین نمی‌توانند به عنوان راننده تاکسی و مسافرین و نیز به عنوان راننده ماشین‌های سنگین فعالیت نمایند.
3 ـ مراقبت‌های لازم به منظور پیشگیری از کاهش قند خون طی رانندگی را رعایت کنید.
4 ـ بیماران دیابتی در موارد زیر نمی‌توانند رانندگی کنند:
الف- حملات شدید یا مکرر افت قند
ب- نداشتن علائم هشدار دهنده افت خون
ج- عدم توانایی در درمان سریع افت قند خون یا عدم مراجعه منظم به پزشک جهت کنترل قند خون
د- آسیب‌های چشمی ناشی از دیابت مانند کاهش دید
ه- آسیب شدید عصبی ناشی از دیابت
به منظور پیشگیری از افت قند خون حین رانندگی، نکات زیر توصیه می‌شود
1 ـ اگر انسولین مصرف می‌کنید، قبل از شروع به رانندگی غذا یا میان‌وعده خود را مصرف نمایید و در صورت امکان (در دسترس داشتن گلوکومتر) قند خونتان را بررسی کنید.
2 ـ در مسافرت‌های طولانی هر دو ساعت توقف نموده و میان‌وعده خود را مصرف نمایید.
3 ـ هیچ‌گاه در زمانی که کنترل قند خونتان تثبیت نیست، رانندگی نکنید. این زمان شامل: پس از انجام ورزش یا فعالیت جسمی بیش از معمول که قند خون پایین می‌افتد یا هنگام غروب که از محل بر می‌گردید، می‌باشد.
4 ـ هیچ‌گاه عجله نکنید.
5 ـ همیشه در اتومبیل خود مواد غذایی مانند قند، نبات یا سایر مواد شیرین مانند بیسکویت یا آب‌میوه داشته باشید.
6 ـ در هر زمانی که متوجه اولین علائم کاهش قند خون شدید، سریع توقف نموده و مواد غذایی کافی میل نمایید تا علائم از بین برود. طی این مدت از ماشین خود خارج نشوید.
7 ـ پس از اطمینان کامل از بهبود حالتان اقدام به ادامه رانندگی نمایید (حداقل 20 دقیقه بعد یا پس از رسیدن قند خون به بالای 110 میلی‌گرم در دسی‌لیتر).
8 ـ هیچ‌گاه قبل یا طی رانندگی الکل ننوشید. مصرف الکل علاوه بر کاهش تمرکز در تمام افراد، در بیماری دیابتی می‌تواند افت شدید قند خون ایجاد نماید.
