خستگی و افزایش وزن از مشکلات رایجی هستند که بسیاری از افراد تجربه می‌کنند. این علائم اغلب پیامد طبیعی استرس و کمبود خواب هستند، اما گاهی اوقات ممکن است از ابتلا به یک بیماری زمینه‌ای ناشی شوند. در مقاله‌ی امروز دیجی‌کالا مگ به معرفی شایع‌ترین دلایل خستگی و افزایش وزن ناخواسته می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
1. کم‌کاری تیروئید
هیپوتیروئیدیسم یا کم‌کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده‌ی تیروئید نتواند به‌اندازه‌ی کافی هورمون تولید کند. درنتیجه، کاهش متابولیسم بدن به افزایش وزن و خستگی منجر می‌شود.
سایر علائم کم‌کاری تیروئید عبارتند از:
بی‌حسی و گزگز دست‌ها
یبوست
درد بدن و عضلات
افزایش کلسترول خون
عدم تحمل سرما
پوست و موی خشک و زبر
کاهش میل جنسی
پریودهای مکرر و سنگین
پف‌کردگی یا افتادگی پلک
صدای ضعیف و خشن
فراموشی
معمولاً برای درمان کم‌کاری تیروئید دارو تجویز می‌شود تا جایگزین هورمون‌های غده‌ی تیروئید شود. مصرف بیش از حد دارو سطح هورمون‌های تیروئید را بالا می‌برد که این امر باعث خستگی، افزایش اشتها و افزایش وزن می‌شود. بنابراین، پیروی از دستورالعمل‌های پزشک در حین درمان ضروری است.
2. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) زمانی اتفاق می‌افتد که تعادل هورمون‌های تولید مثل در زنان از بین برود. افزایش وزن و ناتوانی در لاغر شدن در افراد مبتلا به PCOS رایج است. غالباً در این بیماران افزایش وزن از مقاومت به انسولین ناشی می‌شود.
سلول‌های بدن با جذب گلوکز خون (قند خون) از آن به‌عنوان منبع انرژی استفاده می‌کنند. در مبتلایان به مقاومت به انسولین، سلول‌ها نمی‌توانند به کمک این هورمون گلوکز را جذب کنند که این امر باعث افزایش قند خون می‌شود. درنتیجه، بدن برای کنترل قند خون انسولین بیشتری تولید می‌کند که همین امر به افزایش وزن و دیابت نوع 2 منجر می‌شود.
علاوه بر چاقی، زنان مبتلا به PCOS ممکن است خستگی را هم تجربه کنند. سایر علائم این سندرم عبارتند از:
قاعدگی نامنظم یا قطع قاعدگی
ناباروری
افزایش کلسترول خون
علائم افزایش هورمون‌های مردانه (مانند رشد بیش از حد مو در صورت، بازوها، سینه و شکم)
افسردگی
هیچ درمانی برای PCOS وجود ندارد، اما بیماران می‌توانند با دارو علائم خود را کنترل کنند. درمان‌های PCOS شامل موارد زیر هستند:
داروی متفورمین که کاهنده‌ی قند خون است.
قرص‌های ضدبارداری
هورمون‌درمانی با پروژسترون
درمان‌های ناباروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF)
علاوه بر این، پیروی از رژیم غذایی سالم و خوردن غذاهای طبیعی و فرآوری‌نشده مانند ماهی، سبزیجات برگ سبز تیره و غذاهای غنی از فیبر می تواند به کنترل بعضی از علائم PCOS کمک کند.
3. افسردگی
افسردگی یا اختلال افسردگی عمده (اساسی) یک اختلال خلقی است که در آن غم و اندوه بر عملکرد فرد تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به افسردگی اغلب با خستگی مزمن دست و پنجه نرم می‌کنند. متأسفانه، خستگی یکی از عوارض جانبی داروهای ضدافسردگی رایج، به‌ویژه مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) است.
از سوی دیگر، ممکن است اشتهای فرد افسرده تغییر کند که این امر با توجه به رفتار غذایی او می‌تواند کاهش وزن یا افزایش وزن را به دنبال داشته باشد. آمارها نشان می‌دهد که تقریباً 43 درصد افراد افسرده چاق هستند. احتمال چاق شدن بیماران مبتلا به افسردگی بسیار بیشتر از افرادی است که افسرده نیستند.
علاوه بر خستگی و افزایش وزن، افسردگی علائم دیگری هم دارد که عبارتند از:
از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌بردید.
مشکل در خوابیدن یا خواب زیاد
کُندی حرکات یا گفتار
احساس بی‌ارزشی یا گناه
مشکل در تفکر، تمرکز یا تصمیم‌گیری
فکر کردن به مرگ یا خودکشی
درمان افسردگی شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و تغییر سبک زندگی است.
4. بی‌خوابی
بی‌خوابی یک نوع اختلال خواب است که به خواب رفتن را دشوار می‌کند یا در طول شب باعث بیدار شدن فرد می‌شود. وقتی شخص به‌دلیل بی‌خوابی به‌اندازه‌ی کافی نمی‌خوابد، طبیعتاً خسته شده و احساس خستگی می‌کند. اختلال خواب با افزایش وزن و چاقی هم مرتبط است، چون:
اشتها را افزایش می‌دهد
در یک مطالعه، محققان متوجه شدند که اثرات کمبود خواب در بدن مشابه‌ی فعال شدن سیستم اندوکانابینوئید (ECS) است. ECS نقش مهمی در تنظیم اشتها و سطوح انرژی دارد. این مطالعه نشان داد که بعد از ظهرها سطح ECS در شرکت‌کنندگان کم‌خواب بیشتر می‌شد. افزایش ECS تقریباً در همان زمانی اتفاق می‌افتاد که این افراد گرسنگی و افزایش اشتها را گزارش می‌کردند و به مصرف میان وعده‌های بیشتر و ناسالم‌تر روی می‌آوردند.
با افسردگی در ارتباط است
بی‌خوابی با سایر مشکلات مانند افسردگی مرتبط است که این امر می‌تواند باعث خستگی و افزایش وزن ناخواسته شود. بی‌خوابی یکی از معیارهای تشخیص اختلال افسردگی اساسی است، چراکه حدود 90 درصد افراد افسرده بی‌خوابی یا خواب‌آلودگی در طول روز را تجربه می‌کنند.
5. یائسگی
یائسگی زمانی اتفاق می‌افتد که دوره‌های قاعدگی برای 12 ماهی متوالی متوقف شوند. معمولاً یائسگی بعد از 45 سالگی رخ می‌دهد و در این مدت، تولید دو هورمون استروژن و پروژسترون به میزان قابل توجهی کمتر می‌شود.
افزایش وزن
در دوران پیش‌یائسگی، سطح استروژن شروع به کاهش می‌کند که این تغییر هورمونی باعث کاهش متابولیسم بدن می‌شود. بنابراین حتی اگر فرد به پیروی از رژیم غذایی سالم ادامه دهد، احتمال افزایش وزن او بسیار بالا است.
خستگی
خستگی در افرادی که در حال یائسه شدن هستند، شایع است. چون استروژن و پروژسترون هر دو نقش مهمی در خواب دارند. استروژن سروتونین و سایر نوروترنسمیترها (پیام‌رسان‌های شیمیایی) را که بر چرخه‌ی خواب و بیداری تأثیر می‌گذارند، متابولیزه می‌کند. استروژن به پایین نگه داشتن دمای بدن در شب کمک می‌کند، از این‌رو برای خواب مفید است.
علاوه بر این، گرگرفتگی یا تعریق شبانه که هنگام خواب رخ می‌دهد، باعث ایجاد احساسات ناخوشایندی می‌شود که خواب را مختل کرده و منجر به بی‌خوابی می‌شوند.
سایر علائم
سایر علائم مرتبط با یائسگی عبارتند از:
تغییر در دوره‌های قاعدگی (کوتاه‌تر یا طولانی‌تر شدن دوره‌های پریود، افزایش یا کاهش حجم خونریزی، بیشتر یا کمتر شدن فاصله‌ی بین دو پریود)
گرگرفتگی و تعریق شبانه
خشکی واژن
نوسانات خلقی
کاهش موهای سر و افزایش موهای صورت
گاهی اوقات، پزشکان درمان با استروژن یا استروژن و پروژسترون را برای کمک به تسکین گرگرفتگی، تعریق شبانه و تغییرات خلقی توصیه می‌کنند. داروهای غیرهورمونی می‌توانند افسردگی و اضطراب را کاهش دهند و خشکی واژن را برطرف کنند.
6. بیماری کوشینگ
بیماری کوشینگ یک اختلال غدد درون‌ریز است که در مبتلایان به آن سطح هورمون کورتیزول (هورمون استرس) افزایش می‌یابد. ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) از غده‌ی هیپوفیز باعث تولید کورتیزول می‌شود. گاهی اوقات، وجود تومور در غده‌ی هیپوفیز علت افزایش تولید کورتیزول است.
در بیشتر موارد، بالا رفتن وزن اولین علامت بیماری کوشینگ است. چون افزایش کورتیزول می‌تواند میزان چربی بدن و نحوه‌ی توزیع آن را تغییر دهد. در مبتلایان به این بیماری، چربی در صورت، قسمت میانی و بالایی پشت و بین شانه‌ها انباشته می‌شود.
علاوه بر چاقی، بیماران مبتلا به کوشینگ دچار خستگی شدید می‌شوند. سایر علائم این بیماری عبارتند از:
ضعف عضلانی
استخوان‌های نازک و شکننده که به‌تدریج به پوکی استخوان منجر می‌شوند
سیستم ایمنی ضعیف
اختلالات خلقی
مشکل در تمرکز و حافظه
افزایش فشار خون
نازک شدن پوست که باعث ترک‌های پوستی و کبودی می‌شود
اختلال در تنظیم قند خون که به دیابت منجر می‌شود
رشد بیش از حد مو در صورت
اگر تومور غده‌ی هیپوفیز در بروز کوشینگ نقش داشته باشد، علاوه بر پرتودرمانی و شیمی‌درمانی جراحی برای برداشتن آن ضروری است. همچنین ممکن است پزشک داروهای مهارکننده‌ی هورمون را برای کاهش سطح کورتیزول تجویز کند.
7. استفاده از دارو
بعضی از داروها می‌توانند باعث افزایش وزن شوند، از جمله:
داروهای دیابت
داروهای ضدروان‌پریشی مانند لیتیوم
داروهای ضدافسردگی
داروهای صرع
استروئیدها (کورتون‌ها)
داروهای پیشگیری از بارداری
داروهای کاهنده‌ی فشار خون
داروهای ضدافسردگی، داروهای کاهنده‌ی فشار خون، بعضی از داروهای تشنج و آنتی هیستامین‌ها باعث خستگی می‌شوند.
8. نارسایی احتقانی قلب
در مبتلایان به نارسایی احتقانی قلب (CHF)، قلب نمی‌تواند خون کافی به سایر قسمت‌های بدن پمپاژ کند. درنتیجه، آب و مایعات در بدن بعضی از این بیماران انباشته می‌شوند. افزایش وزن ناگهانی (1 تا 1/3 کیلوگرم طی 24 ساعت یا 2/2 کیلوگرم طی چند هفته) از علائم احتباس مایعات است و احتمال دارد نشانه‌ی نارسایی احتقانی قلب باشد.
نارسایی احتقانی قلب ممکن است باعث خستگی شود، چون وقتی قلب خون کافی به سراسر بدن پمپاژ نمی‌کند، اکسیژن و خون زیادی به مغز نمی‌رسد. سایر علائم CHF عبارتند از:
تنگی نفس
ضعف پا
سرگیجه، گیجی یا مشکل در تمرکز
ضربان قلب نامنظم یا سریع
درمان CHF بر کاهش علائم و پیشگیری از آسیب‌دیدگی بیشتر قلب متمرکز است و معمولاً شامل تغییر سبک زندگی و مصرف دارو برای کاهش احتباس مایعات و بهبود عملکرد قلب می‌شود.
کلام پایانی
عوامل زیادی می‌توانند باعث خستگی و افزایش وزن ناخواسته شوند، از جمله مشکلات هورمونی، بی‌خوابی، افسردگی و یائسگی. با توجه به اینکه خستگی و افزایش وزن از علائم رایج بسیاری از بیماری‌ها محسوب می‌شوند، تشخیص علت بروز آن‌ها حیاتی است. تنها در این صورت است که می‌توانید علائم خود را درمان کنید.
اگر خستگی و افزایش وزن ناخواسته را تجربه کردید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید تا بیماری زمینه‌ای شما تشخیص داده شده و درمان شود. تشخیص به‌موقع بیماری به درمان سریع‌تر آن کمک می‌کند و کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد.
