کلام الهی
یکی از مفاهیمی که به خدای متعال، نسبت داده می شود مفهوم تکلم وسخن گفتن است و بحث درباره کلام الهی از دیرباز، میان متکلمین مطرح بوده و حتی گفته شده که علت نامیده شدن «علم کلام » به این نام، همین است که اصحاب این علم، درباره کلام الهی بحث می کرده اند و اشاعره، آنرا از صفات ذاتیه و معتزله آن را از صفات فعلیه می شمرده اند. و یکی از موارد اختلاف شدید بین این دو دسته از متکلمین همین مساله بوده که آیا قرآن که کلام خدا می باشد مخلوق است یا غیر مخلوق؟ و حتی گاهی یکدیگر را بر سر این موضوع، تکفیر می کرده اند!
با توجه به تعریفی که برای صفات ذاتیه و صفات فعلیه شد به آسانی می توان دریافت که سخن گفتن از صفات فعل است که باید برای انتزاع آن، مخاطبی را در نظر گرفت که مقصود گوینده را بوسیله شنیدن صوت یا دیدن مکتوب یا یافتن مفهومی در ذهن خودش و یا بصورت دیگری دریابد. و در حقیقت، این مفهوم از رابطه بین خدا که می خواهد حقیقتی را بر کسی مکشوف سازد با مخاطبی که آن حقیقت را درک می کند انتزاع می شود. مگر اینکه برای تکلم، معنای دیگری منظور گردد و مثلا به قدرت بر سخن گفتن یا علم به مفاد سخن، باز گردانده شود که در این صورت، بازگشت به صفات ذاتیه می کند چنانکه نظیر آن در مورد بعضی دیگر از صفات فعلیه گفته شد.
و اما قرآن به معنای خطوط یا الفاظ یا مفاهیم موجود در اذهان یا حقیقت نورانی و مجرد آن، از مخلوقات است. مگر اینکه کسی علم ذاتی الهی را به عنوان حقیقت قرآن تلقی کند که در این صورت، بازگشت آن به صفت ذاتی علم خواهد بود. ولی اینگونه تاویلات در مورد کلام الهی و قرآن کریم و مانند آنها، خارج از عرف محاوره است و باید از آنها اجتناب کرد.
