مهدی (عج)

مقدمه

در ضمن بحثهای گذشته، چند حدیث را که متضمن اسماء ائمه اثنا عشر بود آوردیم ولی روایات فراوان دیگری از طرق شیعه و سنی از پیغمبر اکرم (ص) نقل شده که در بعضی از آنها فقط به تعداد آن بزرگواران اشاره شد، در بعضی اضافه شده که همگی ایشان از قریش هستند، و در بعضی دیگر عدد ایشان را عدد نقباء بنی اسرائیل شمرده، و در بعضی دیگر آمده است که نه نفر ایشان از فرزندان امام حسین (ع) هستند و بالاخره در بعضی از روایات اهل سنت و روایات متواتر از طرق شیعه، اسماء یکایک ایشان بیان شده است. ⁽¹⁾ و نیز روایات زیادی از طرق شیعه درباره امامت هر یک از ائمه اطهار علیهم الصلوة و السلام نقل شده که در این مختصر، مجال ذکر نمونه ای از آنها هم نیست. ⁽²⁾ از این روی، آخرین درس از این بخش را به بحث درباره امام دوازدهم حضرت صاحب الزمان عجل الله فرجه الشریف اختصاص می دهیم و برای رعایت اختصار، تنها به ذکر مهمترین نکات می پردازیم .

حکومت الهی جهانی

دانستیم که هدف اصلی و اولی از بعثت انبیاء، کامل کردن شرایط برای رشد و تکامل آزادانه و آگاهانه انسانها بوده که بوسیله قرار دادن وحی الهی در دسترس مردم، تحقق یافته همچنین اهداف دیگری نیز منظور بوده که از جمله می توان کمک به رشد عقلانی و تربیت روحی و معنوی افراد مستعد را بشمار آورد.و در نهایت، انبیاء عظام علیهم الصلوة و السلام در صدد تشکیل جامعه ایده آل بر اساس خداپرستی و ارزشهای الهی، و گسترش عدل و داد در سراسر زمین بوده اند و هر کدام در حد امکان، قدمی در این راه برداشته اند و بعضی از ایشان توانسته اند در محدوده جغرافیایی و زمانی خاصی، حکومت الهی را برقرار سازند.ولی برای هیچکدام از ایشان شرایط تشکیل حکومت جهانی، فراهم نشده است.

البته فراهم نشدن چنین شرایطی به معنای نارسایی تعالیم و برنامه های انبیاء یا نقص مدیریت و رهبری ایشان نیست و نیز به معنای تحقق نیافتن هدف الهی از بعثت ایشان نمی باشد زیرا همچنانکه اشاره شد هدف الهی، فراهم شدن زمینه و شرایط برای سیر و حرکت اختیاری انسانهاست لئلا یکون للناس علی الله حجة بعد الرسل ⁽³⁾ نه الزام و اجبار مردم بر پذیرفتن دین حق و پیروی از رهبران الهی.و این هدف، تحقق یافته است.

در عین حال، خدای متعال در کتابهای آسمانیش وعده تحقق حکومت الهی را در پهنه زمین داده است که می توان آن را نوعی پیشگویی نسبت به فراهم شدن زمینه پذیرش دین حق در سطح وسیعی از جامعه انسانی به حساب آورد که با استفاده از افراد و گروههای بسیار ممتاز و از مددهای غیبی الهی، موانع تشکیل حکومت جهانی از سر راه برداشته شده عدل و داد بر توده های ستمدیده مردم که از بیداد ستمگران بستوه آمده و از همه مکتبها و رژیمها ناامید شده اند گسترش خواهد یافت.و می توان آن را تحقق هدف نهایی از بعثت پیامبر خاتم (ص) و دین جهانی و جاودانی او به حساب آورد.زیرا درباره وی فرموده است: لیظهره علی الدین کله ⁽⁴⁾

و با توجه به اینکه امامت، متمم نبوت، و تحقق بخش حکمت خاتمیت است می توان نتیجه گرفت که این هدف بوسیله آخرین امام، تحقق خواهد یافت.و این، همان مطلبی است که در روایات متواتری که درباره حضرت مهدی ارواحنا فداه وارد شده مورد تأکید قرار گرفته است.

در این جا نخست به چند آیه از قرآن کریم که متضمن بشارت به تحقق چنین حکومتی است اشاره می کنیم و سپس به ذکر نمونه ای از روایات مربوط به این بحث می پردازیم.

وعده الهی

خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: در تورات و زبور نوشته ایم که صالحان، وارث زمین خواهند بود. و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر أن الارض یرثها عبادی الصالحون ⁽⁵⁾ و در آیه دیگری نظیر این مضمون، از حضرت موسی (ع) نقل شده است. ⁽⁶⁾ و بی شک این وعده، روزی تحقق خواهد یافت.

و در جای دیگر بعد از اشاره به داستان فرعون که مردم را به استضعاف کشانده بود می فرماید : و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم أئمة و نجعلهم الوارثین ⁽⁷⁾ این آیه هر چند در مورد بنی اسرائیل و به قدرت رسیدن آنان بعد از رهایی از چنگال فرعونیان است ولی تعبیر «و نرید...» اشاره به یک اراده مستمر الهی دارد و از این روی در بسیاری از روایات، بر ظهور حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف تطبیق شده است. ⁽⁸⁾

همچنین در جای دیگری خطاب به مسلمانان می فرماید:

کسانی از شما که ایمان واقعی و اعمال شایسته داشته باشند به خلافت خواهند رسید و با امنیت کامل، به پرستش خدای متعال خواهند پرداخت: وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من خوفهم امنا یعبدوننی لا یشرکون بی شیئا و من کفر بعد ذلک فاولئک هم الفاسقون ⁽⁹⁾.و در روایات آمده است که مصداق کامل این وعده، در زمان ظهور ولی عصر عجل الله فرجه الشریف تحقق خواهد یافت ⁽¹⁰⁾.نیز روایات دیگری در تطبیق چندین آیه ⁽¹¹⁾ بر آن حضرت وارد شده که برای رعایت اختصار، از ذکر آنها صرف نظر می کنیم. ⁽¹²⁾

نمونه ای از روایات

روایاتی که شیعه و سنی از پیامبر اکرم (ص) درباره حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف نقل کرده اند فوق حد تواتر است، و تنها روایاتی که اهل سنت نقل کرده اند به تصدیق عده ای از علماء خودشان به حد تواتر می رسد! ⁽¹³⁾ و گروهی از علماء ایشان اعتقاد به آن حضرت را مورد اتفاق همه فرقه های اسلامی دانسته اند ⁽¹⁴⁾ و عده ای از علماء اهل سنت، کتابهایی درباره آن حضرت و علائم ظهورشان نوشته اند ⁽¹⁵⁾ اینک نمونه ای از روایات اهل سنت:

از جمله، چندین روایت از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده اند که فرمود: اگر یک روز از عمر جهان، بیشتر نمانده باشد خدای متعال آن روز را چنان طولانی خواهد کرد تا مردی از اهل بیت من و همنام من به حکومت برسد (و زمین را پر از عدل و داد کند آن چنانکه پر از ظلم و جور شده است) ⁽¹⁶⁾

و از ام سلمه روایت کرده اند که رسول خدا (ص) فرمود: مهدی از عترت من و از فرزندان فاطمه است. ⁽¹⁷⁾

و از ابن عباس نقل کرده اند که رسول خدا (ص) فرمود: همانا علی امام امت، بعد از من است، و از فرزندان او قائم منتظر می باشد و هنگامی که ظهور کند زمین را پر از عدل و داد می سازد چنانکه پر از ظلم و جور شده است. ⁽¹⁸⁾

غیبت و راز آن

از ویژگیهای امام دوازدهم عجل الله فرجه الشریف که در روایات وارده از اهل بیت علیهم السلام، مورد تأکید واقع شده غیبت آن حضرت است.و از جمله، عبد العظیم حسنی از امام محمد تقی از پدرش از امیر مؤمنان علیهم السلام نقل کرده است که فرمود: قائم ما غیبتی دراز مدت دارد، و گویا شیعیان را می بینیم که در زمان غیبت او همانند حیوان گرسنه ای که دنبال چراگاه می گردد در جستجوی اویند ولی او را نمی یابند.آگاه باشید که هر کس از ایشان که بر دینش ثابت بماند و در اثر طول غیبت امامش دچار قساوت قلب نگردد در روز قیامت با من در درجه من خواهد بود.سپس فرمود: هنگامی که قائم ما قیام می کند بیعتی از هیچکس برگردن او نخواهد بود (و هیچ حاکم ستمگری تسلطی بر او نخواهد داشت) و بدین منظور، مخفیانه متولد می شود و از چشم مردم، غایب می گردد ⁽¹⁹⁾

و از امام سجاد از پدرش از امیر مؤمنان علیهم السلام روایت شده که فرمود: قائم ما دو غیبت دارد که یکی طولانی تر از دیگری است، و تنها کسانی که یقین قوی و معرفت صحیح داشته باشند بر امامت او ثابت می مانند ⁽²⁰⁾

برای روشن شدن راز غیبت، باید نظری به سرگذشت ائمه اطهار علیهم السلام بیفکنیم.

چنانکه می دانیم بعد از رسول خدا (ص) اکثریت مردم با ابوبکر و بعد با عمر و سپس با عثمان بیعت کردند، و در اواخر حکومت وی که نابسامانیهای فراوانی در اثر تبعیضات ناروا پدید آمد دست به شورش زده او را به قتل رسانیدند و با امیر مؤمنان علی (ع) بیعت کردند.

آن حضرت که خلیفه منصوب از طرف خدا و رسول (ص) بود در طول حکومت خلفاء، سه گانه برای رعایت مصالح جامعه نوبنیاد اسلامی دم فروبست و جز از سر اتمام حجت، سخنی نگفت و در عین حال، از هیچ اقدامی به نفع اسلام و مسلمین دریغ نورزید.اما دوران حکومت چند ساله خودش به جنگ با اصحاب جمل و معاویه و خوارج، سپری شد و سرانجام بدست یکی از خوارج به شهادت رسید.

امام حسن مجتبی (ع) نیز به دستور معاویه مسموم شد.و پس از مرگ معاویه فرزندش یزید که اعتنایی به ظواهر اسلام هم نداشت بر اریکه سلطنت اموی تکیه زد.و با این روند نزولی می رفت که نام و نشانی از اسلام باقی نماند.از این روی، امام حسین (ع) چاره ای جز قیام ندید و با شهادت مظلومانه اش مسلمانان را تا اندازه ای هشیار و بیدار کرد و اسلام را از نابودی، نجات داد.ولی شرایط اجتماعی برای تشکیل حکومت عدل اسلامی فراهم نگردید.و از این جهت سایر ائمه اطهار (ع) به تحکیم مبانی عقیدتی و نشر معارف و احکام اسلام و تربیت و تهذیب نفوس مستعد پرداختند و در حدودی که شرایط، اجازه می داد مخفیانه مردم را به مبارزه با ظالمان و جباران، دعوت می کردند و ایشان را به تحقق حکومت الهی جهانی، امیدوار می ساختند .و بالاخره یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند.

بهر حال، ائمه اطهار علیهم السلام در مدت دو قرن و نیم توانستند با تحمل مشکلات و فشارهای فوق العاده حقایق اسلام را برای مردم بیان کنند: بخشی را بصورت عمومی، و بخشی را بطور خصوصی برای شیعیان و اصحاب خاص خودشان.و بدین ترتیب، معارف اسلامی در ابعاد گوناگونش در جامعه، انتشار یافت و بقاء شریعت محمدی، تضمین شد.و ضمنا در گوشه و کنار کشورهای اسلامی گروههایی برای مبارزه با حاکمان ستمگر تشکیل گردید و دست کم توانستند تا حدودی جلو ستمها و خودسریهای جباران را بگیرند.

ولی آنچه وحشت و اضطراب حاکمان خودکامه را بر می انگیخت وعده ظهور حضرت مهدی (عج) بود که هستی آنان را تهدید می کرد.از این روی معاصرین امام حسن عسگری (ع) بشدت ایشان را تحت نظر قرار دادند که اگر فرزندی برای آن حضرت متولد شود او را به قتل برسانند و خود آن بزرگوار را در عنفوان جوانی به شهادت رساندند.ولی اراده خدای متعال بر این، قرار گرفته بود که حضرت مهدی (عج) متولد و برای نجات جامعه بشری، ذخیره شوند.و به همین جهت بود که در زمان حیات پدرشان تا سن پنج سالگی جز افراد معدودی از خواص شیعه، کسی آن حضرت را زیارت نمی کرد و بعد از وفات پدر بزرگوارشان تماس امام بامردم بوسیله چهار نفر ⁽²¹⁾ که یکی پس از دیگری به سمت نیابت خاص، مفتخر می شدند برقرار می گردید.و از آن پس، برای مدت نامعلومی «غیبت کبری» واقع شد تا روزی که جامعه بشری، آماده پذیرش حکومت الهی جهانی شود و به امر خدای متعال ظهور فرماید.

بنابراین، راز اصلی غیبت آن حضرت این است که از شر جباران و ستمگران محفوظ بماند.و در بعضی از روایات به حکمتهای دیگری نیز اشاره شده که از جمله آنها آزمایش مردم است که بعد از اتمام حجت، چه اندازه پایدار و استوار می مانند.

البته در زمان غیبت هم مردم بکلی از فیوضات آن حضرت بی بهره نیستند و به تعبیری که در روایات آمده همانند خورشیدی که پشت ابر باشد. ⁽²²⁾ کما بیش از نور او استفاده می کنند چنانکه افراد بی شماری هر چند بصورت ناشناس به زیارت ایشان مشرف شده و برای رفع گرفتاریهای مادی و معنوی، از آن بزرگوار، بهره مند شده اند .و اساسا حیات آن حضرت، عامل مهمی برای دلگرمی و امیدواری مردم است تا خود را اصلاح و آماده ظهور کنند.

پی نوشت ها:

1.ر.ک: منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر.ط 3.ص 10 .140

2.ر.ک: بحار الانوار، غایة المرام، اثبات الهداة و سایر مجامع حدیث.

3.ر.ک: سوره نساء آیه .165

4.ر.ک: توبه 33، فتح 28، ص 9، و ر.ک: بحار الانوار، ج 51، ص 50، ح 22، و ص 60، ح 58 و .59

5 ر.ک: سوره انبیاء آیه .105

6 ر.ک: سوره اعراف آیه .128

7 ر.ک: سوره قصص آیه .5

8 ر.ک: بحار الانوار، ج 51، ص 54، ج 35، ص 63، .64

9.ر.ک: سوره نور آیه .55

10 ر.ک: بحار الانوار، ج 51، ص 58، ح 50، ص 54، ح 34، 64

11.مانند این آیات: «و یکون الدین کله لله» ، «لیظهر علی الدین کله»«بقیة الله خیر لکم»

12.ر.ک: بحار الانوار، ج 51، ص 44 .64

13.ر.ک: صواعق ابن حجر: ص 99، نوار الابصار شبلنجی: ص 155، اسعاف الراغبین: ص 140، الفتوحات الاسلامیة: ج 2، ص .211

14.ر.ک: شرح ابن ابی الحدید بر نهج البلاغه: ج 2، ص 535، سبائک الذهب سویدی: ص 78، غایة المأمول: ج 5، ص .362

15.مانند کتاب «البیان فی اخبار صاحب الزمان» تألیف حافظ محمد بن یوسف گنجی شافعی که در قرن هفتم می زیسته، و کتاب «البرهان فی علامات مهدی اخر الزمان» تألیف متقی هندی که در قرن دهم می زیسته است.

16.ر.ک: صحیح ترمذی: ج 2، ص 46، صحیح ابو داود: ج 2، ص 207، مسند ابن حنبل: ج 1، ص 378، ینابیع المودة: ص 186، 258، 440، 488، .490

17 ر.ک: اسعاف الراغبین: ص 134، نقل از صحیح مسلم و ابو داود و نسائی و ابن ماجه و بیهقی.

18.ر.ک: ینابیع الموده: ص .494

19 ر.ک: منتخب الاثر، ص .255

20 ر.ک: منتخب الاثر، ص .251

21.عثمان بن سعید، محمد بن عثمان بن سعید، حسین بن روح و علی بن محمد سمری

22 ر.ک: بحار الانوار، ج 52، ص .92