به قلم : دکتر گلبن سهراب ؛ عضو هیات علمی گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : بیماری دیابت به دو نوع دیابت نوع یک و نوع دو تقسیم می‌شود. در دیابت نوع یک که عموما در کودکان دیده می‌شود، کودک برای کنترل قند خون خود به طور کامل وابسته به انسولین است. همزمان با آغاز سال تحصیلی، والدین کودکان مبتلا به دیابت مشغول آموزش کادر مدرسه برای آشنایی با شرایط کودک‌شان می‌شوند، تا آموزگاران و اولیای مدرسه یاد بگیرند که در شرایط بحرانی و اورژانسی چطور باید به کودک آنها کمک کنند. همه کارکنان مدرسه باید با علائم هیپوگلایسمی یا افت قند خون آشنایی داشته باشند و بدانند که در صورت بروز چگونه به کودک کمک کنند. همچنین باید به کودک اجازه دهند که هر زمان که احتیاج دارد، سر کلاس غذا بخورد یا برای صرف میان‌وعده از کلاس خارج شود. در صورتی که کودک شما ناهار را در مدرسه میل می‌کند، حتما باید انسولین، کیف مخصوص نگهداری انسولین و دستگاه و نوار مخصوص اندازه‌گیری قند خون را به همراه داشته باشد. قبل از شروع سال تحصیلی، یک چک لیست تهیه کنید و همه وسایلی که ممکن است کودک شما در مدرسه برای کنترل قند خود احتیاج داشته باشد را در آن بنویسید.
بیشتربخوانید:
تزریق انسولین
کودکان مبتلا به دیابت نوع یک باید قبل از صبحانه انسولین تزریق کنند. اگر کودک شما انسولین رگولار تزریق می‌کند باید نیم ساعت قبل از صبحانه انسولین را تزریق کرده باشد، ولی اگر انسولینی که قبل از صبحانه تزریق می‌شود از سایر انسولین‌ها مانند انسولین آسپارت، لیسپرو و ... است، کودک می‌تواند بلافاصله بعد از تزریق انسولین صبحانه‌اش را میل کند. فعالیت انسولینی که قبل از صبحانه تزریق می‌شود، تقریبا دو ساعت بعد از تزریق به اوج خود می‌رسد و در این زمان احتمال هیپوگلایسمی یا افت قندخون زیاد است. به همین دلیل مهم است که کودک شما در اولین زنگ تفریح که حدود دو ساعت با صبحانه فاصله دارد، یک میان‌وعده که حاوی کربوهیدرات (قند) است، مصرف کند. میان‌وعده‌های مناسب برای این زنگ تفریح عبارتند از: یک عدد میوه متوسط (100 گرم)، یک لیوان شیر، یا یک لقمه کوچک نان و پنیر یا نان و تخم‌مرغ. از آنجایی که اکثر کودکان تا قبل از ناهار دیگر امکان تزریق انسولین را در مدرسه ندارند، بهتر است تا حد امکان در زنگ‌های تفریح بعدی ترجیحا از مواد غذایی که قند زیادی ندارند، استفاده شود تا قند خون قبل از وعده ناهار زیاد بالا نرود.
انواع مواد غذایی که حاوی قند نیستند یا قند کمی دارند، عبارتند از: تخم‌مرغ آب‌پز، انواع مغزها (پسته، بادام، بادام‌زمینی و ...)، انواع سبزی‌ها مانند خیار، هویج خام و گوجه‌فرنگی
تغذیه سالم برای همه کودکان مهم است. تغذیه خوب و متناسب با سن کودکان و نوجوانان به همراه فعالیت بدنی به رشد، یادگیری و ساخت استخوان‌ها و عضلات قوی کمک می‌کند.
بیشتربخوانید:
زنگ ورزش
توجه داشته باشید روزهایی که کودک شما در مدرسه ورزش می‌کند، برای پیشگیری از افت قندخون به میان‌وعده اضافه احتیاج دارد. در ساعات ورزش به شرطی که قند خون‌شان در محدوده نرمال باشد، می‌توانند از نوشیدنی‌هایی مانند آبمیوه یا نوشیدنی‌های ورزشی استفاده کنند. توجه داشته باشید که نوشیدنی‌های انرژی‌زا با نوشیدنی‌های ورزشی متفاوتند و نوشیدنی‌های انرژی‌زا اکثرا حاوی مقدار زیادی کافئین و گیاه جینسینگ هستند. مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا برای کودکان و نوجوانان توصیه نمی‌شود و در اکثر کشورها نوشیدنی‌های انرژی‌زا برای کودکان و نوجوانان کمتر از 16 سال مجاز نیست.
افت قند خون (هیپوگلیسمی)
حداقل دو نفر در مدرسه باید کاملا با علائم هیپوگلیسمی و راه‌های درمان آن آشنایی داشته باشند.
تعریف افت قند: قندخون کمتر از 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
علائم هیپوگلیسمی
تعریق شدید
اضطراب
تپش قلب
رنگ‌پریدگی
سرگیجه
گرسنگی
تاری دید
تغییرات رفتاری
اختلال تمرکز
ضعف
تشنج
بیهوشی
درمان افت قند
برای درمان هیپوگلیسمی از قانون 15:15 استفاده می‌شود، به این معنی که یک ماده غذایی که حاوی 15 گرم قند باشد مصرف می‌شود و 15 دقیقه صبر می‌کنیم و قند خون را اندازه می‌گیریم. اگر قند خون بالای 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر بود، دیگر لازم نیست قند مصرف شود، ولی اگر همچنان قند کمتر از 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر بود، یک بار دیگر میان‌وعده حاوی 15 گرم قند مصرف می‌شود. معمولا در شرایط هیپوگلایسمی دریافت مایعات راحت‌تر از مواد غذایی جامد است.
مثال‌هایی از مواد غذایی که حاوی 15 گرم قند هستند و می‌توانند برای درمان افت قند مصرف شوند:
نصف لیوان آبمیوه، یک سوم لیوان آب انگور، 5 حبه قند یا یک قاشق غذاخوری شکر یا عسل که در یک لیوان آب حل شده باشد.
بدن ما از کربوهیدرات، پروتئین و چربی موجود در مواد غذایی انرژی می‌گیرد. بدن ما کربوهیدرات‌ها (نشاسته) را به قندی به نام گلوکز تبدیل می‌کند.
بیشتر بخوانید:
کربوهیدرات‌ها (قندها) در بسیاری از غذاها یافت می‌شوند، مانند:
نان و غلات مانند انواع نان، برنج و ماکارونی
سبزیجات نشاسته‌ای مانند سیب‌زمینی، ذرت، نخودفرنگی، باقلاسبز و کدوحلوایی
میوه و آبمیوه (حتی اگر برچسب بدون شکر افزوده داشته باشند)
لبنیات مانند شیر و ماست
انواع شیرینی‌ها مانند بیسکویت، کیک، کلوچه و ...
برخی از انواع شیرینی‌ها که با شکر استویا و آرد بادام تهیه می‌شوند و معمولا در فروشگاه‌هایی که محصولات مخصوص رژیم کتوژنیک را می‌فروشند، استثنا هستند و قند بسیار پایینی دارند.
کربوهیدرات‌ها جزء ضروری یک رژیم غذایی سالم هستند، زیرا:
گلوکز می‌تواند به سرعت به انرژی تبدیل شود.
مغز و اعصاب به یک منبع دائمی گلوکز نیاز دارند.
بنابراین حذف منابع غذایی حاوی کربوهیدرات‌ها در برنامه غذایی افراد مبتلا به دیابت توصیه نمی‌شود و فقط لازم است که این مواد غذایی در حد نیاز مصرف شوند که باعث افزایش قندخون نشوند.
نمونه‌هایی از غذاهایی با کربوهیدرات کم یا بدون کربوهیدرات که قند خون را افزایش نمی‌دهند
سبزیجاتی مانند کرفس، خیار، کاهو، کلم بروکلی، بامیه، گوجه‌فرنگی، قارچ، کدو و ....
پنیر
انواع گوشت‌ها
آجیل
نوشیدنی‌های بدون قند یا شیرین‌شده مصنوعی (توجه داشته باشید که اخیرا سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که شیرین‌کننده آسپارتام که معمولا در نوشیدنی‌های رژیمی به کار می‌رود، ممکن است سرطان‌زا باشد، این در حالی است که سازمان غذا و دارو آمریکا FDA این نظر را رد کرده است و معتقد است شواهد ارائه شده کافی نیست. همچنین باید توجه داشته باشیم که این ادعا فقط در مورد آسپارتام است و در مورد سایر شیرین‌کننده‌ها مانند استویا یا آسه‌سولفام و ... صحیح نیست. در هر صورت زیاده‌روی در مصرف نوشیدنی‌های رژیمی حاوی آسپارتام توصیه نمی‌شود).
کلام پایانی
در پایان همیشه به کودک خود یادآوری کنید که زندگی با دیابت هم می‌تواند زیبا باشد. فقط لازم است آموزش‌های لازم برای کنترل قند خون را فرا بگیرند و قندخون خود را در محدوده نرمال حفظ کنند.
