این در حالی است که از دو هفته پیش و با اعلام معاون وزیر صمت مبنی بر بررسی پرونده تولید موبایل تقلبی، همچنان ماجرای موبایل‌های تقلبی داغ است. در حالی که مسوولان وزارت صمت این موضوع را تقلب نمی‌دانند و از آن به عنوان تولید داخل - البته با برند خارجی- حمایت کردند، رئیس کمیته دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال مجلس در نامه‌‌ای از وزیر ارتباطات درخواست کرده است که به این موضوع ورود کرده و ادعای تولید موبایل تقلبی در ایران را بررسی کند.
بازار داغ کلاهبرداری
بازار موبایل در هفته‌های اخیر و پس از هیاهوی کلاهبرداری کوروش کمپانی، با خبر تعلیق اینماد فروشگاه موبایل موسوی که آن هم در حال پیش‌فروش انواع گوشی زیر قیمت جهانی بود، مواجه شد. در حالی که اخبار و شایعاتی مبنی بر وجود فعالیت‌های مشابه و ظن کلاهبرداری درباره آنها وجود دارند، مهدی اسدی، رئیس انجمن واردکنندگان موبایل و تبلت ایران، درباره آخرین وضعیت موبایل موسوی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «جلسه صنف موبایل با قوه‌قضائیه برای پیگیری پیش‌فروش‌های بی‌ضابطه و بدون مجوز در بازار موبایل برگزار شد. این فروشگاه همچنان تعهدات خود به خریدار و فروشنده را انجام نداده است، اما حمایت مالی این فروشگاه از باشگاه استقلال محدود شده و در حال حاضر آرم آن از پشت پیراهن بازیکنان برداشته شده است و فقط روی بخش کوچکی از لباس آنها قرار دارد.»
اما ماجراهای پیش‌فروش‌های بازار موبایل فقط به فروشگاه موبایل موسوی محدود نمی‌شود و هر روز یک اسم جدید به لیست کلاهبرداری‌های این حوزه اضافه می‌شود. در حالی که هنوز گزارش رسمی در این رابطه منتشر نشده است، اخیرا افرادی که از سایتی به اسم «توشه من» موبایل و سایر تجهیزات آی‌تی را پیش‌خرید کرده‌اند، از تاخیر طولانی این فروشگاه اینترنتی در تحویل کالاها خبر می‌دهند. این در حالی است که هنوز ضرر و زیان مردم از کلاهبرداری کوروش کمپانی تعیین تکلیف نشده و بر اساس اعلام سردار رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا، تاکنون 5 نفر از عناصر اصلی کوروش کمپانی که گردانندگان این شرکت بودند، دستگیر شدند و به مردم اعلام شده است که هر کسی شکایتی دارد به پلیس امنیت مراجعه کند. همچنین طبق جدیدترین توضیحات در این زمینه، بالغ بر 5 هزار نفر در تهران و سایر استان‌ها شکایت خود را به مرجع قضایی اعلام کرده‌اند و 25 نفر از سلبریتی‌هایی که با این شرکت همکاری کردند، به پلیس احضار شدند و وجوهی که پرداخت کرده بودند، بازگردانده شد.
عزم جدی برای اعمال اصلاحات
با توجه به اینکه پیش‌بینی‌ها از ضرر 180 تا 200 میلیارد تومانی کوروش کمپانی به مردم خبر می‌دهند، این موضوع از مسوولان مربوطه پیگیری شد و حسین فرهیدزاده، رئیس سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» از رسیدگی و انجام اقداماتی برای سامان‌دهی پیش‌فروش‌ها در بازار موبایل خبر می‌دهد. در حالی که رئیس سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان جزئیات بیشتری در این خصوص ارائه نداد، اما رئیس انجمن واردکنندگان موبایل و تبلت ایران، از همکاری سه قوه برای تدوین دستورالعمل یا آیین‌نامه قانونی در جهت سامان‌دهی پیش‌فروش‌های بازار موبایل خبر می‌دهد. او با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: «قوه‌قضائیه و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان برای رسیدگی به پیش‌فروش‌های اخیر بازار موبایل که به کلاهبرداری منجر شده، اعلام آمادگی کردند. به همین منظور، یک کارگروه در حال تشکیل است تا آسیب‌های احتمالی پیش‌فروش‌ها ریشه‌یابی شده و نوع فروش هم در یک چارچوب مشخص انجام شود.» از سوی دیگر، داشتن اینماد برای فروشگاه‌هایی که در روزهای اخیر به دلیل کلاهبرداری نام‌شان رسانه‌ای شده است، سیل گسترده‌ای از انتقادها و واکنش‌ها را در پی داشته است. در همین راستا، اسدی از نظارت بیشتر بر اعطای اینماد به این کسب‌وکارها خبر می‌دهد. رئیس انجمن واردکنندگان در این خصوص توضیح می‌دهد: «قرار است اصلاحاتی در نظام صنفی برای نظارت بیشتر بر روند پیش‌فروش‌های بازار موبایل انجام شود که سه قوه، سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و بقیه نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط، پیگیر اصلاح این روند هستند.»
تدوین دستورالعمل پیش‌فروش موبایل
با افزایش قیمت‌ها در بازار موبایل و کاهش استطاعت مالی مردم برای خرید انواع گوشی و سایر تجهیزات آی‌تی، بعضی فروشگاه‌ها عرضه اجناس ارزان‌تر از قیمت جهانی، پیش‌فروش موبایل و سایر کالاها را پیشنهاد می‌دهند. این روند اما به زودی تغییر می‌کند و طبق اعلام رئیس انجمن واردکنندگان موبایل، قرار است با تدوین دستورالعملی، قیمت اعلامی برای پیش‌خرید نیز به صورت اصولی و زیرنظر انجمن یا اتحادیه‌های مربوطه بازار موبایل تعیین شود.
فارغ از اینکه مردم باید در هنگام مواجهه با فروشگاه‌های پیش‌فروش موبایل، با آگاهی نسبت به خرید اقدام کنند و تحت تاثیر نظرات افراد مشهور و سلبریتی قرار نگیرند؛ اما این موضوع چیزی از اهمیت نظارت دستگاه‌های ذی‌ربط بر این بازار و مسوولیت مسوولان در این زمینه کم نمی‌کند. به همین منظور، محمدرضا فرجی، رئیس اتحادیه فناوران رایانه تهران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» سیاست‌های محدودکننده واردات، کمبود عرضه، ناآگاهی مردم، عدم نظارت و کم‌کاری اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی را از جمله عوامل موثر در ایجاد شرایط نامناسب و نابسامان در پیش‌فروش موبایل اعلام می‌کند.
عدم توازن عرضه و تقاضا
در سال‌های اخیر تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بازار موبایل به خوبی برای همه روشن شده است. فرجی با اشاره به این موضوع و تاثیر آن بر شرایط فعلی بازار موبایل، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «نوسانات قیمت ارز بر بازار موبایل تاثیر مستقیمی دارد. با این حال افزایش قیمت‌های عجیب و غریب در این بازار فقط به ارز و تغییرات قیمتی آن برنمی‌گردد، بلکه به جریان عرضه نیز مرتبط است. در این شرایط، زمانی که دولت، سقف واردات را بدون نظرخواهی از متخصصان و کارشناس‌ها، به 85 درصد کاهش می‌دهند؛ پیش‌فروش‌ها در بازار موبایل رونق می‌گیرند و به شرایط فعلی می‌رسند.»
فعالان و کارشناسان همواره درباره تاثیرات منفی محدودیت‌های دولت بر واردات موبایل هشدار می‌دهند. حالا فرجی از ارتباط بین تبعات منفی این سیاست و افزایش کلاهبرداری در بازار موبایل می‌گوید. طبق گفته او، با توجه به روند صعودی تقاضا برای کالاهای آی‌تی در دنیا و ایران، مصرف این کالاها تا 30 درصد افزایش یافته است؛ در همین حال در کشور ما واردات این کالاها تا 15 درصد کم شده است. فرجی با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: «با توجه به اینکه زیرساخت مخابراتی و شبکه کشور به کالاها و تجهیزات آی‌تی نیاز دارد، باید سقف واردات این دسته از کالاها افزایش یابد. برای کاهش حجم واردات می‌توان سقف واردات پوشاک را کم کرد، اما زمانی که دنیا به سمت افزایش 30 درصدی مصرف کالاهای آی‌تی رفته، باید واردات این دسته از کالاها نیز در ایران بیشتر شود. بنابراین علاوه بر نوسان قیمت ارز، کمبود عرضه هم باعث افزایش قیمت موبایل در بازار داخلی می‌شود و در این شرایط پیش‌فروش لپ‌تاپ و انواع گوشی رونق می‌گیرد.»
رئیس اتحادیه فناوران رایانه در بخش دیگری از صحبت‌های خود با وجود اینکه مردم را در ناآگاهی از رویه‌های پیش‌فروش‌ها مقصر می‌داند، اما معتقد است که باید نظارت اتحادیه‌ها و انجمن‌های مربوطه بر پیش‌فروش‌های بازار موبایل بیشتر می‌بود. فرجی با بیان این مطلب و تاکید بر اینکه جایی که پیش‌فروش می‌کند باید مجوز مربوطه را داشته باشد، به «دنیای اقتصاد» توضیح می‌دهد: «یکی از وظایف اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی، نظارت و اعطای مجوز به فروشگاه‌های اینترنتی است. وضعیتی که امروز در پیش‌فروش‌های بازار موبایل مشاهده می‌کنیم، به کم‌کاری‌های اتحادیه کسبوکارهای مجازی برمی‌گردد.» او در ادامه با بیان اینکه حدود سه هزار درخواست مجوز به اتحادیه کسبوکارهای مجازی ارسال شده‌اند، اما این اتحادیه به دلایل غیرمنطقی آنها را رد کرده است، می‌گوید: «فرآیند اعطای مجوز به فروشگاه‌ها و خدمات مجازی در اتحادیه کسبوکارهای مجازی شروع شد. پس از مدتی، در یک مقطع دو رسته فروش و خدمات آنلاین به اتحادیه فناوران واگذار شد، اما دوباره سرپرستی آنها به این اتحادیه برگشت.»
در ادامه فرجی عملکرد اتحادیه کسبوکارهای مجازی را ضعیف ارزیابی می‌کند و این اتحادیه را در وضعیت فعلی پیش‌فروش‌ها در بازار موبایل مقصر می‌داند. او در این خصوص توضیح می‌دهد: «از سمت دیگر، نمی‌توان نقش سلبریتی‌ها را در کلاهبرداری‌های بازار موبایل، همچون کوروش کمپانی کم دانست؛ زیرا آنها باعث شدند تا این فروشگاه‌ها در نظر مردم مقبولیت پیدا کنند. بنابراین لازم است تا قوه‌قضائیه با این چهره‌ها برخورد جدی داشته باشد.»
با این اوصاف، بازار موبایل ایران روزهای پایانی سال را با داغ بی‌اعتمادی و اخبار ناخوشایندی از کلاهبرداری‌ها و گوشی‌های تقلبی می‌گذراند و البته خریداران هم خاطره ضررهای هنگفتی از این بازار را به یاد می‌سپارند.
