آنچه در اصطلاح فلسفه به نام «نظام جهان » و «قانون اسباب » خوانده می شود در زبان دین «سنت الهی » نامیده می شود. قرآن کریم در چند جا گفته است که :
«هرگز در سنت خدا تغییری نخواهی یافت » . (1)
یعنی کار خدا شیوه مخصوص و فرمول ثابتی دارد و تغییر پذیر نیست.
در سوره فاطر، این مضمون بطور مکرر و مؤکد یاد شده است:
فلن تجد لسنة الله تبدیلا و لن تجد لسنة الله تحویلا. (2)
هرگز در سنت خدا تبدیلی نمی یابی (یعنی سنت الهی تبدیل به سنت دیگر نمی شود، مثل اینکه قانونی نسخ شود و قانونی دیگر جای آن را بگیرد) و هرگز در سنت خدا تغییری نمی یابی (نظیر اینکه در یک قانون قراردادی تبصره ای اضافه می شود و یا قسمتی از آن لغو می شود و تغییراتی در آن داده می شود بدون آنکه اصل قانون لغو شود.)
شگفت جمله ای است از شگفت کتابی! چه عظیم است قرآن! پیشروی دانشها، توفیق پرهیزکاران اندیشه بزرگ فیلسوفان سالها کاوش می کند و قانون علیت عمومی و نظام آفرینش را بدست می آورد می خواهد به خود مغرور شود و ببالد که عجب رازی را گشودم و چه عظیم قانونی را شناختم که ناگهان قرآ را در جلوی خود می بیند که با تعبیری بسیار بسیار رسا و در عین حال ساده این راز را بیان کرده است «هرگز سنت خدا تغییر نمی کند.»
که می تواند از این روشن تر بگوید؟ کدام جمله می تواند رساتر و محکم تر از این باشد؟ «هرگز سنت خدا تغییر نمی کند.»
قرآن کریم نه تنها بطور کلی قانونی بودن و سنت داشتن آفرینش را گوشزد می کند بلکه در مواردی برخی از سنن مخصوص رانیز معرفی می نماید.
درباره نیکبختی و بدبختی جامعه ها می گوید:
ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم. (3)
«خداوند وضع هیچ ملتی را عوض نمی کند تا که خودشان تغییری در خود ایجاد کنند.»
این آیه کریمه رمز جلو افتادن و عقب افتادن ملتها را بیان می کند.
هیچ مردمی از بدبختی به خوشبختی نمی رسند مگر اینکه عوامل بدبختی را از خود دور سازند و بالعکس، یک ملت خوشبخت را خدا بدبخت نمی کند مگر آنکه خودشان موجبات بدبختی را برای خویش فراهم آورند.
ما ناله داریم که چرا خدا یک مشت یهودی ژاندارم آمریکا را بر هفتصد میلیون مسلمان به صورتهای مختلف نظامی، سیاسی، فکری، اقتصادی مسلط می کند؟ چرا صد میلیون عرب در جنگ پنجم ژوئن شکست خوردند؟ چرا خدا مسلمانان را عزت نمی دهد؟ چرا قوانین طبیعت را به نفع مسلمین نمی چرخاند؟ عصبانی می شویم شب از غصه بیخواب می مانیم، رنج می بریم و ناله می کنیم، دعا و استغاثه می کنیم ولی مستجاب نمی شود پاسخی که قرآن به ما می دهد یک جمله است:
ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم.
خدا قانون خود را عوض نمی کند.ما باید خودمان را عوض کنیم. ما غرق در جهالتیم، در فساد اخلاق غوطه وریم هیچگونه وحدت و اتفاق نداریم و در عین حال توقع داریم که خدا ناصر ما و یاور ما باشد ما برای یک حادثه کوچک هزار قسم شایعه می سازیم، دروغگویی و نادرستی را شیوه خود قرار داده ایم و از هر فضیلتی تبری جسته استعفا کرده ایم و در عین حال می خواهیم بر دنیا هم آقایی و سیادت داشته باشیم! این نشدنی است.
در کتابهای آسمانی گذشته، برای ملت یهود - که در میانشان به خاطر پلیدی و ناپاکیشان بیش از هر ملت دیگر پیغمبر برانگیخته شده است، زیرا بیشتر احتیاج به مربی داشته اند - آری برای این ملت، دو جریان اجتماعی، دو انقلاب و تحول پیشگویی شده بود که هر دو وقوع پیداکرد و قرآن جریان این پیشگوییها و سپس تحقق یافتن اینها را در تاریخ یهود یاد می کند در این پیشگویی آمده است که ایشان دو نوبت در زمین فساد می کنند و خدا آنان را سرکوبی می دهد.
قرآن سپس یک فرمول کلی را یادآوری می کند. آن فرمول این است که هر فسادی، مقدمه شکست و بدبختی است و هر تجدید نظر اصلاحی رحمت خدا را تجدید می کند اینک متن آیات:
و قضینا الی بنی اسرائیل فی الکتاب لتفسدن فی الارض مرتین و لتعلن علوا کبیرا. فاذا جاء وعد اولیهما بعثنا علیکم عبادا لنا اولی باس شدید فجاسوا خلال الدیار کان وعدا مفعولا ثم رددنا لکم الکرة علیهم و امددناکم باموال و بنین و جعلناکم اکثر نفیرا. ان احسنتم احسنتم لانفسکم و ان اساتم فلها فاذا جاء وعد الاخرة لیسوؤا وجوهکم و لیدخلوا المسجد کما دخلوه اول مرة و لیتبروا ما علو تتبیرا. عسی ربکم ان یرحمکم و ان عدتم عدنا و جعلنا جهنم للکافرین حصیرا. (4)
«به فرزندان اسرائیل اخطار کردیم که شما دو بار در روی زمین فساد بپا می کنید و علو و برتری می جویید (یعنی قدرت خود را بر مردم تحمیل می کنید و به حقوق دیگران تجاوز می نمایید همان کاری که استعمارگران نسبت به مستعمره ها انجام می دهند) . به دنبال نوبت نخستین بندگانی از آن خود، نیرومند، بر می انگیزیم و بر شما مسلط می کنیم، شما را بکوبند و در داخل خاک شما نفوذ کنند.
و بار دیگر - وقتی شما خود را عوض کنید - شما را بر دشمنانتان پیروز کنیم و با مال و فرزند و نفرات، شما را مدد رسانیم.
اگر نیکی پیشه سازید به نفع خود شما خواهد بود و اگر بد کنید نیز به ضرر شما خواهد بود.
چون فساد دوم را ایجادکنید مجددا دشمن را بر شما تسلط بخشیم تا شما را دبخت سازند و دوباره در خاک شما و معبد شما پای بنهند و همه چیز را زیر و رو کنند امید است که پروردگارتان به شما ترحم کند( یعنی ممکن است پس از بدبختی دوباره شما را نیکبخت کند) ولی اگر برگردید باز هم ما بر می گردیم (زیرا قانون ما این است که اگر صد بار فساد کنید صد بار شما را را بکوبیم، و اگر در جهت خوبی و نیکی خود را عوض کنید ما هم روش خود را با شما عوض می کنیم) و جهنم را در برگیرنده کافران قرار داده ایم.
در حقیقت، این آیات بسط و گسترش همان فرمول کلی است که:
ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم.
پی نوشتها:
1) احزاب / 62 و فتح / 23
2) فاطر / 43
3) رعد / 11
4) اسراء / 4 - 8
