حکومت طاهریان که بودند و چه کردند؟

طاهریان از تبار دهقانان خراسانی بودن و از فردی به نام طاهر پیدا شدند. آن ها اولین حکومتی از تبار ایرانیان بودن که بعد از اینکه اعراب به ایران حمله کردند، توانستند بار دیگر، نام ایران و ایرانی را روی کار بیاورند. طاهر بن حسین، یکی از سرداران مامون عباسی بود که در سال سوم هجری، توسط خود مامون به فرمانروایی خراسان رسید.

به گزارش بیتوته، طاهر توانست بر خلاف خوش خدمتی ها و ارادتی که به مامون عباسی داشت، راه را برای تشکیل یک حکومت مستقل ایرانی در خراسان باز کند و این سلسله را طاهریان بنامد. طاهریان، بلخ را پایتخت خودشان قرار داده بودن و حکم رانانی بسیار دلسوز نسبت به مردم بودند.

اهمیت طاهریان به عمران و آبادی و کشاورزی باعث شده بود که کشاورزان هم بتوانند در یک زندگی با را زندگی کنند. آن ها حکومتی بودن که امنیت را به خوبی در مرزهایشان برقرار میکردند و دائما در حال گسترده تر کردن مرزهای حکمرانی خود بودند.

در واقع می توانیم ادعا کنیم که طاهریان اولین سلسله ی ایرانی هستند که جانب خود حکمای عباسی برای حکمرانی بر بخش های مختلف ایران مانند خراسان، هندوستان، کرمان و گرگان و برخی از مناطق طبرستان، ری و همدان انتخاب شدند.

آن ها در حکومت بسیار هوشیارانه رفتار می کردند و حدود پنجاه سال توانستند بر خراسان فرمانروایی کنند و سپس به دلیل بی کفایتی آخرین پادشاه و فرمان روای طاهری، به دست یعقوب لیث، معدوم گشتند.

چگونگی پیدایش حکومت طاهریان

طاهر بن حسین، اولین کسی بود که جرقه ی پیدایش حکومت طاهریان را زد. او یکی از همراهان و سربازان مامون بود و در جنگ بین مامون و برادرش امین، برای مامون شمشیر می زد و توانست خدمت های زیادی را به این حاکم عباسی بکند. پس از اینکه جنگ بین امین و مامون تمام شد.

طاهر بن حسین مدتی را بر بغداد حکومت کرد و سپس به منصب رئیس نیروی نظامی بغداد رسید. مامون پس از اینکه بر برادرش موفق شد، پایتخت خلافت خود را از اصفهان به عراق برد و از آنجایی که طاهر بن حسین، موفقیت های زیادی را در تصرف عراق کسب کرده بود، توسط مامون به فرمانروایی خراسان رسید.

فرمانروایی طاهریان، تا سال ها مورد تایید خلفای عباسی بود و در عین حال به صورت مستقل ادامه می یافت. در واقع با اینکه خلفای طاهری، نام خلیفه ی عباسی را در خطبه های نماز می آورد و سالانه درصدی از خراج خراسان را به آن ها اختصاص می دادند، اما به آن ها اجازه ی دخالت در امور حکمرانی را هرگز ندادند.

البته لازم است بدانید که طاهر بن حسین، اولین حاکم طاهریان بود که در یک خطبه ی نماز، نام خلیفه نیاورد و پس از آن توسط ماموران خلیفه کشته شد. از آن پس طاهرین این سیاست را در پیش گرفتند تا بتوانند فرمانروایی خود را در خراسان حفظ نمایند. رقبای طاهریان را می توانیم علویان طبرستان در شمال و صفاریان بنامیم که صفاریان نهایتا توانستند بعد از سرنگونی این حکومت، جانشین آن ها بر خراسان شوند.

طاهریان بیشتر به چوگان، شطرنج و شکار می پرداختند و تحقیقات و مستندات حاکی از این است که آن ها ایرانی مسلمان شیعه بودند. یکی از داستان هایی که شیعه بودن اصالت طاهریان را تایید می کند این است که طاهر بن حسین در همان روزی که نام خلیفه را از خطبه انداخت، برای قاسم بن علی یکی از نوادگان امام سجاد(ع)، خطبه خواند.

اما در مقابل این موارد، دلایل مختلفی نیز هستند که نشان میدهند طاهریان، شیعه نیستند. یکی از پررنگ ترین این دلایل این است که بیان می کنند طاهریان در طول تاریخ حکومت خود، رفتار شایسته ای با قوم شیعه نداشتند. با تمام این تفاسیر، طاهریان ایرانی هایی بودن که به خوبی از پس حکمرانی خراسان و سایر مناطق تحت تصرف شان، بر می آمدند.

معرفی حاکمان طاهریان

همان طور که از ابتدای مقاله نیز چندین بار بیان کردیم، اولین خلیفه طاهریان، طاهر بن حسین نام داشت که به دلیل خوش خدمتی ها و جنگ آوری هایش در رکاب مامون، به این منصب دست پیدا کرد. او توانست دو سال به این حکومت خدمت کند و پس از اینکه برای استقلال بیشتر از بیان نام خلیفه در خطبه، سرباز زد، با خوراندن زهر کشته شد.

بنابراین سال های 205 تا 207 را می توانیم سال های خلافت طاهر بن حسین بنامیم. پس از او به ترتیب طلحه بن طاهر (207-213)، عبدالله بن طاهر (213-230)، طاهر بن عبدالله (230-248) و محمد بن طاهر (248-259) بر طاهریان حکم رانی کردند که معروف ترین آن ها عبدالله بن طاهر بود. او مردی دانا و آگاه بود و سیاست های او برای حفظ حکومت طاهریان، بسیار مفید و نتیجه بخش رخ مینمود.

عبدالله بن طاهر فردی دانشمند بود و بخاطر اهمیتی که برای کشاورزی قائل بود، دستور داد تا کتابی در رابطه با راه و روش های نگهداری از قنات ها برای کشاورزی بنویسند. علاوه بر این، او برای اینکه بتواند نیشابور را آباد کند، زحمت های زیادی کشید و دانشمندان، شاعران و نویسندگان ایرانی زیادی را در دربار خود می پذیرفت. در واقع تنها حاکم خراسان که توانسته بود با دادگری و دانایی خاصی، حکومت طاهریان را برای سال ها پابرجا نگه دارد، او بود.

انهدام طاهریان

طاهریان از همان ابتدای حکمرانی، مخالفت های داخلی و خارجی زیادی داشتند و گاهی اوقات سرنخ حل مشکلات و اختلافات مختلف از دست آن ها خارج می شد و دلیل این موضوع هم چیزی نبود جز گسترده و وسیع بودن، قلمرو خلافت آن ها!

مهم ترین قسمتی که از قلمرو طاهریان همیشه با مشکل مواجه می شد، طبرستان بود. این منطقه به دلیل موقعیت اقلیمی که داشت، حکم رانان محلی مربوط به خود را دارا بود و این حکم رانان از تسلط هر گونه قدرت خارجی بر این منطقه، جلوگیری می کردند.

علاوه بر این، طاهریان با دو قیام بسیار مهم بزرگ مواجه بودن که قیام مازیار و قیام طرفداران حسین بن زید نام داشت و این موضوعات باعث شد تا حواس حکومت به این مناطق به نسبت سایر موضوعات موجود، بیشتر جمع باشد. آشوب های سیستان از یک طرف و نالایق بودن حکمرانان بخش های مختلف حکومت از طرف دیگر باعث شد تا دشمنان و خصم های قدیمی و جدید بتوانند بر طاهریان مستولی شوند و آن ها را از یکدیگر بپاشند.

محمد بن طاهر، نالایق ترین پادشاهی بود که آخرین پادشاه طاهریان نیز نام گرفت. بی تدبیری ها و بی لیاقتی های او باعث شد تا خشم مردم روز به روز نسبت به حکومت طاهریان افزایش پیدا کند. چرا که او قادر نبود تا برای حکمرانی بخش های مختلف منطقه ی خود، افراد لایق را انتخاب کند و همین موضوع باعث می شد تا از قدرت خود حکومت طاهریان کم کم کاسته شود و نهایتا یعقوب لیث توانست با زندانی کردن محمد بن یعقوب، حکومت طاهریان را از بین ببرد.

البته سران و خاندان طاهریان بارها و بارها خواستند و تلاش کردند که بار دیگر این حکومت را روی کار بیاورند، اما تلاش های آن ها دیگر فایده ای نداشت وجود قدرت های جدیدی همچون صفاریان و سامانیان، مانع از عرض اندام دوباره ی طاهریان شد.