وقتی پیام رسانی مغز مختل می شود

به قلم : دکتر مصطفی امیری ؛ متخصص مغز و اعصاب ؛ دارای بورد تخصصی از دانشگاه علوم پزشکی تهران ؛  فلوشیپ اختلالات خواب از اسپانیا

تحریریه زندگی آنلاین : ابتدا در مورد نام نوروپاتی محیطی (Peripheral neuropathy) توضیحاتی می‌دهیم: نورو به معنای اعصاب و پاتی به معنای بیماری است.محیطی به این مفهوم است که فراتر از مغز و نخاع می‌باشد. بنابراین نوروپاتی محیطی به شرایطی اشاره می‌کند که در آن عصب‌هایی که پیغام‌هایی را از مغز و نخاع به بدن و یا از دیگر بخش‌های بدن به مغز و نخاع انتقال می‌دهند، آسیب‌دیده یا بیمار شده‌اند. عصب‌های محیطی یک شبکه پیچیده را تشکیل می‌دهند که مغز و نخاع را به عضلات، پوست و اندام‌های داخلی متصل می‌کند. عصب‌های محیطی از نخاع خارج می‌شوند و در بدن در امتداد خطوطی به نام درماتوم (dermatome) مرتب‌شده‌اند. معمولاً آسیب دیدن یک عصب بر روی یک یا چند درماتوم تأثیر می‌گذارد که به قسمت‌های خاص بدن منتقل می‌شود. آسیب دیدن این عصب‌ها باعث مختل شدن ارتباط بین مغز و دیگر بخش‌های بدن می‌شود و می‌تواند باعث کاهش حرکت عضلانی شود، از بروز احساست طبیعی در دست‌ها و پاها جلوگیری کرده و منجر به بروز درد می‌شود.

 بیشتربخوانید:

مشکلات رفتاری در بیماران مبتلا به دمانس

انواع نوروپاتی محیطی

انواع مختلفی از نوروپاتی های محیطی وجود دارند که به دلایل مختلفی بروز می‌کنند. این بیماری‌ها از سندروم کانال کارپ (یک آسیب تروماتیک که پس از استفاده مکرر از دست و مچ دست بروز می‌کند، به‌عنوان‌مثال در زمان کار با کامپیوتر) تا آسیب عصبی مربوط به دیابت متفاوت هستند.نوروپاتی محیطی در بین افراد بالای 55 سال بسیار رایج است و 3 تا 4 درصد افراد در این گروه سنی را تحت تأثیر قرار داده است.نوروپاتی ها معمولاً طبق مشکلی که عامل بروز آن‌ها شده طبقه‌بندی می‌شوند. به‌علاوه شرایطی وجود دارد که میزان آسیب‌دیدگی اعصاب را بیان می‌کند.

پلی نوروپاتی (Polyneuropathy)

به اکثر موارد نوروپاتی محیطی، پلی نوروپاتی گفته می‌شود. این مشکل زمانی بروز می‌کند که چند اعصاب محیطی متعدد در بدن هم‌زمان باهم دچار مشکل شوند. پلی نوروپاتی ممکن است علل مختلفی داشته باشد، ازجمله قرار گرفتن در معرض برخی سموم، سوءمصرف الکل، تغذیه نادرست (به‌خصوص کمبود ویتامین B) و پیامدهای برخی بیماری‌ها مانند سرطان یا نارسایی کلیه.

یکی از رایج‌ترین انواع پلی نوروپاتی مزمن، نوروپاتی دیابتی است و در افراد مبتلابه دیابت بروز می‌کند. این مشکل در افرادی به‌صورت نامناسب قند خون خود را کنترل می‌کنند، بیشتر مشاهده می‌شود. دیابت ممکن است منجر به مونونوروپاتی شود، اما به‌ندرت این مشکل رخ می‌دهد.

بیشتربخوانید:

مهم ترین علل آلزایمر چیست؟

شایع‌ترین علائم پلی نوروپاتی عبارت‌اند از:

سوزن سوزن شدن

سستی

از دست دادن حس در دست‌ها و پل‌ها

احساس سوزش در دست‌ها و پل‌ها

افراد مبتلابه شکل مزمن پلی نوروپاتی اغلب توانایی خود را برای حس دما و درد از دست می‌دهند، به همین دلیل این افراد ممکن است خود را بسوزانند یا براثر صدمه و یا فشار طولانی‌مدت دچار زخم شوند. اگر اعصابی که به اندام‌های داخلی می‌رسند، درگیر شوند، مشکلاتی مانند اسهال، یبوست یا از دست دادن کنترل مثانه و روده بروز خواهد کرد. اختلالات جنسی و کاهش غیرطبیعی فشارخون نیز از دیگر مشکلات ممکن است.

یکی از جدی‌ترین انواع پلی نوروپاتی ها سندروم گیلن باره (Guillain-Barre) نامیده می‌شود. این بیماری یک شرایط نادر است و زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به‌طور ناگهانی به عصب‌هایی که از نخاع خارج می‌شوند، حمله می‌کند. علائم این بیماری به‌سرعت ظاهرشده و به‌سرعت نیز بدتر می‌شوند و گاهی منجر به فلج شدن می‌شوند. علائم اولیه عبارت‌اند از ضعف و خارش که درنهایت به بخش‌های فوقانی بدن و به دست‌ها می‌رسند. مشکلات فشارخون، مشکلات ریتم قلب و مشکلات تنفسی در موارد شدیدتر بروز می‌کنند. بااین‌حال علیرغم شدت بیماری، پس از درمان میزان بهبود خوب خواهد بود.

پلی نوروپاتی التهابی میلین زدای مزمن (CIDP) یا Chronic inflammatory demyelinating polyneuropathy شرایط مزمنی از سندروم گیلن باره است که در آن علائم برای چند ماه یا حتی چند سال ادامه پیدا می‌کنند. تشخیص و درمان سریع برای بیماری CIDP ضروری خواهد بود و 30 درصد مبتلایان به این شرایط درنهایت مجبور به استفاده از صندلی چرخ‌دار خواهند بود.

بیشتربخوانید:

چه کسانی بیشتر در خطر ابتلا به آلزایمر هستند؟

مونونروپاتی (Mononeuropathy)

آسیب به یک عصب محیطی مونونوروپاتی نامیده می‌شود. آسیب‌های جسمی یا تروما به‌عنوان‌مثال ناشی از تصادف رایج‌ترین علت آن است. وارد آمدن فشار طولانی‌مدت به عصب که براثر عدم تحرک طولانی بروز می‌کند (به‌عنوان‌مثال نشستن روی صندلی چرخ‌دار یا دراز کشیدن روی تخت) یا حرکت‌های مداوم و تکراری عواملی هستند که می‌توانند باعث بروز مونونروپاتی شوند.

سندروم کانال کارپ یک مونونوروپاتی رایج است و زمانی رخ می‌دهد که عصب عبور کرده از مچ دست فشرده می‌شود. افرادی که در کار خود لازم است به‌طور مداوم مچ دستشان را حرکت دهند (مانند کارگران مونتاژ و کسانی که از صفحه‌کلید کامپیوتر برای مدت طولانی استفاده می‌کنند) در معرض خطر ابتلا به این مشکل هستند.

آسیب واردشده به عصب ممکن است منجر به بی‌حسی، سوزن سوزن شدن، بروز احساسات غیرمعمول و درد در سه انگشت اول از طرف انگشت شست شود. شخص ممکن است نیمه‌شب براثر بی‌حسی در دست‌ها از خواب بیدار شود و یا در زمان انجام فعالیت‌هایی، مانند استفاده از سشوار، بی‌حسی بسیار مشهود خواهد بود. به‌مرورزمان آسیب‌های تونل کارپ عضلات دست را ضعیف می‌کند. فرد مبتلا ممکن است احساس درد، سوزن سوزن شدن یا سوزش در دست‌ها و شانه خود داشته باشد.

در ادامه به نمونه‌های دیگری از مونونوروپاتی اشاره می‌کنیم که منجر به ضعف در بخش‌های آسیب‌دیده، مانند دست‌وپا، می‌شود:

فلج عصب اولنار زمانی رخ می‌دهد که عصب عبور کرده از نزدیکی سطح پوست در آرنج آسیب می بیند.

فلج عصب رادیال به علت آسیب دیدن عصب عبور کرده از امتداد پشت بازو بروز می‌کند و ممکن است براثر شکستگی استخوان قسمت فوقانی بازو رخ دهد.

فلج عصبی پرونئال زمانی بروز می‌کند که عصب در قسمت بالای ساق پا در قسمت بیرونی زانو فشرده می‌شود. این مسئله منجر به بروز شرایطی به نام افتادگی پا می‌شود که در این وضعیت بلند کردن پا سخت خواهد بود.

نوروتوراپی ممکن است بر روی عصب‌هایی که حرکت عضلات را کنترل می‌کنند (عصب‌های حرکتی) و یا عصب‌هایی که احساساتی مانند سرما یا درد را تشخیص می‌دهند (عصب‌های حسی) تأثیر بگذارد. در برخی موارد نیز بر روی اندام‌های داخلی، مانند قلب، عروق خونی، مثانه یا روده تأثیر می‌گذارد. درصورتی‌که نوروپاتی بر روی اندام‌های داخلی تأثیر بگذارد، نوروپاتی اتونومیک نامیده می‌شود. این بیماری نادر می‌تواند باعث فشارخون پایین یا بروز مشکل  در تعریق شود.

بیشتربخوانید:

خواب هایی که پیش از ابتلا به پارکینسون می بینید

چه عواملی باعث بروز نوروپاتی محیطی می‌شود؟

عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند باعث بروز نوروپاتی محیطی شوند، بنابراین تعیین علت دقیق این مشکل معمولاً دشوار است. نوروپاتی ها با یکی از سه روش زیر رخ می‌دهند:

نوروپاتی اکتسابی که براثر عوامل محیطی مانند سموم، تروما، بیماری یا عفونت بروز می‌کند. علل شناخته‌شده این نوع نوروپاتی ها عبارت‌اند از:

دیابت

بیماری‌های ارثی مختلف

الکل

تغذیه نامناسب یا کمبود ویتامین

برخی انواع سرطان‌ها و استفاده از شیمی‌درمانی به‌عنوان روش درمان

شرایطی که در آن عصب‌ها توسط سیستم ایمنی بدن موردحمله قرار می‌گیرند یا به واکنش شدید به یک آسیب، صدمه می‌بینند.

بیماری کلیوی یا تیروئید

عفونت‌هایی مانند بیماری لایم، زونا یا ایدز

نوروپاتی های ارثی که شایع نیستند. نوروپاتی های ارثی بیماری‌هایی هستند که به‌طور ژنتیک از والدین به کودکان منتقل می‌شوند. رایج‌ترین نوع آن بیماری شاری ماری توث (Charcot-Marie-Tooth) نوع 1 نامیده می‌شود. این بیماری با ضعف در پل‌ها و در برخی موارد ضعف در دست‌ها همراه است. این علائم معمولاً در اواسط کودکی و تا 30 سالگی ظاهر می‌شوند. این بیماری براثر انحطاط عایق‌هایی بروز می‌کند که عصب‌ها را احاطه می‌کنند و به آن‌ها کمک می‌کنند پالس‌های الکتریکی موردنیاز برای حرکت را هدایت کنند.

نوروپاتی ایدیوپاتیک که علت آن ناشناخته است. حدود یک‌سوم نوروپاتی ها در این دسته قرار می‌گیرند.