به گزارش همشهری‌آنلاین، پوکی استخوان، یکی از بیماری‌های شایع قرن جدید است که از سنین جوانی آغاز می‌شود و در دوران سالمندی فرد را درگیر می‌کند. این بیماری، یک اختلال اسکلتی است که با تضعیف استخوان‌ها، فرد را در معرض خطر شکستگی‌های ناگهانی و غیرمنتظره استخوان‌ها قرار می‌دهد. به طوری که استخوان‌ها شکننده می‌شوند و با کوچک‌ترین ضربه می‌شکنند. استخوان‌های همه افراد با افزایش سن ضعیف‌تر می‌شوند، اما در بعضی‌ها این فرآیند سریع اتفاق می‌افتد.
حتما در اطراف خود دیده یا شنیده‌اید که کسی انگشت پایش آرام به مبل خورده و شکسته، یا زمین خورده و لگنش شکسته، یا ستون فقراتش براثر افتادن روی زمین از ارتفاع خیلی کم آسیب دیده و از شنیدن این خبرها تعجب هم کرده‌اید. باید گفت پوکی استخوان همین است؛ استخوان‌ها را به‌تدریج تُرد و شکننده می‌کند، به طوری که فردِ مبتلا با یک افتادن معمولی یا براثر یک فشار خفیف مثل خم شدن، استخوان‌هایش می‌شکند.
تاثیر کم‌تحرکی بر بروز پوکی استخوان
متخصصان می‌گویند افرادی که تحرک خیلی کمی دارند یا کم ورزش می‌کنند، زودتر و با احتمال بالاتری به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند. اما دلایل دیگری مثل ژنتیک، تغذیه، برخی بیماری‌ها، مصرف برخی داروها، کمبود کلسیم و کمبود ویتامین دی نیز در ابتلا به این بیماری سهم پررنگی دارند.
تاثیر کم‌تحرکی بر ابتلا به پوکی استخوان، یکی از موضوعاتی است که متخصصان تاکید زیادی بر آن دارند. حفظ چگالی استخوان برای جلوگیری از شکستن آن اهمیت زیادی دارد. همان طور که یک چوب ضعیف یا آفت‌دیده با یک ضربه می‌شکند، استخوان‌های پوک هم در برابر ضربه‌های کوچک آسیب‌پذیرند. عوامل زیادی بر حفظ تراکم استخوان اثر دارند که یکی از آنها تحرک و فعالیت بدنی است.
دکتر علیرضا استقامتی، فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم، رئیس بخش غدد بیمارستان امام‌خمینی و استاد دانشگاه در این زمینه می‌گوید: یکی از روش‌های غیردارویی درمان پوکی استخوان، ورزش است. چون ورزش، استخوان‌سازی را تحریک می‌کند. درواقع حول محور الکتریکی که به دنبال ورزش‌کردن ایجاد می‌شود، سلول‌ها شروع به فعالیت کرده و استخوان‌سازی را تحریک می‌کنند. درنتیجه ورزش خودش محرک ساخت استخوان است.
استقامتی این توضیح را اضافه می‌کند که ورزش‌هایی که وزن بدن را تحمل می‌کنند، مثل پیاده‌روی، دویدن و وزنه‌برداری، بهتر و بیشتر استخوان‌سازی را تحریک می‌کنند. البته همه ورزش‌ها برای استخوان‌سازی و برای افراد مبتلا به پوکی استخوان مناسبند. شما حتی اگر شنا کنید، عضلات‌تان تقویت می‌شود و عضلات قوی، شما را دربرابر افتادن و شکستگی استخوان‌ها محافظت کنند. اما ورزش‌های با تحمل وزن، اثربخشی بهتری دارند. چون مستقیما سلول‌های استخوان‌ساز را تحریک می‌کنند.
این فوق تخصص غدد می‌گوید: از آن طرف عدم تحرک یا بی‌حرکتی طولانی‌مدت هم می‌تواند منجر به تخریب سلول‌های استخوانی شود و باعث شود که فرد بافت اسکلتی خود را از دست بدهد.
ارتباط بی‌تحرکی و پوکی استخوان
90 درصد ایرانی‌ها تحرکی ندارند و هیچ فعالیت بدنی انجام نمی‌دهند. این آماری بود که مدتی پیش وزارت بهداشت اعلام کرد و درباره آن هشدار داد. موضوعی که به شدت با پوکی استخوان ارتباط پیدا می‌کند.
دکتر استقامتی در این باره می‌گوید: در کشور ما فعالیت فیزیکی بسیار کم است و اکثر مردم ورزش نمی‌کنند یا فعالیت بدنی‌شان بسیار کم است و این روند روز به روز هم دارد بیشتر می‌شود. همین یکی از فاکتورهای ابتلا به بیماری پوکی استخوان است.
این استاد دانشگاه، این را اضافه می‌کند که البته بخش عمده توده اسکلتی، ژنتیکی است. یعنی افراد، توده اسکلتی را از طریق فاکتورهای ژنتیکی به ارث می‌برند. پس مهم‌ترین فاکتور، بحث ژنتیک است و ورزش فقط یکی از فاکتورهایی است که می‌تواند روی پوکی استخوان اثر بگذارد. نوع تغذیه، کمبود کلسیم، کمبود ویتامین دی، برخی بیماری‌ها و مصرف برخی داروها هم روی پوک شدن استخوان تاثیر می‌گذارد و بنابراین کل بیماری را نمی‌شود به حساب ورزش گذاشت.
رئیس بخش غدد بیمارستان امام‌خمینی ادامه می‌دهد: درباره تاثیر ورزش باید گفت که فرد اصولا باید ورزش را قبل از سنین 30 سالگی شروع کرده باشد که بتواند روی توده استخوانی‌اش اثر بگذارد. توده استخوانی انسان مثل یک بانک می‌ماند و ذخیره این بانک باید پر باشد که بتوانید بعدها در سنین بالا از آن استفاده کنید. این توده استخوانی از نوجوانی و جوانی تا دهه سوم زندگی تشکیل می‌شود.
بعد از آن از دهه سوم و چهارم زندگی ثابت می‌ماند و بعد هم کاهش تدریجی این توده شروع می‌شود. بنابراین اگر کسی می‌خواهد بانک اسکلتی‌اش را پر کند، حتما باید در سنین ابتدای نوجوانی و جوانی ورزش را شروع کند که در پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان مؤثر باشد.
هرچند برای ورزش کردن و سلامت ماندن هیچ وقت دیر نیست. در هر سنی وقتی بی‌تحرک باشید، ماهیچه‌ها تحلیل می‌روند و استخوان‌ها هم خود را با وضعیت جدید تطبیق می‌دهند. آنها مجبور نیستند بار زیادی را تحمل کنند و قوی باشند. چون شما از آنها کار نمی‌کشید. آنها خود را با بی‌تحرکی تطبیق می‌دهند و تراکم خود را کم می‌کنند. کاهش تراکم استخوانی هم شما را به سمت ابتلا به پوکی استخوان هُل می‌دهند. بدون آن که خودتان متوجه شوید.
دکتر استقامتی می‌گوید: ورزش نقش دوگانه دارد؛ یک نقش پیشگیری‌کننده دارد که اگر فرد در سنین پایین ورزش کند، توده اسکلتی‌اش بیشتر می‌شود و بعدا می‌تواند از این ذخایر استفاده کند و یک نقش مکل درمان دارد. درباره نقش دوم باید گفت که ورزش برای افرادی که مبتلا به این بیماری هستند، به عنوان یک روش درمان غیر دارویی و نیز به عنوان مکمل درمان‌های دارویی عمل می‌کند.
بهترین سن برای انجام تست تراکم استخوان
برای این که بدانیم مبتلا به پوکی استخوان هستیم یا نه، باید تست تراکم استخوان را انجام دهیم و بهترین سن برای انجام این تست در زنان و مردان متفاوت است. چراکه به گفته دکتر استقامتی، بیشترین شدت این بیماری در خانم‌ها عمدتا در 65 سالگی به بعد و در آقایان معمولا بعد از 75 سالگی رخ می‌دهد.
این استاد دانشگاه می‌گوید: برای آقایان اگر بیماری زمینه‌ای نداشته باشند، به طور معمول بهترین سن انجام غربالگری تراکم استخوان، دهه هفتم و به عبارت بهتر در انتهای دهه هفتم یا اوایل دهه هشتم زندگی است. برای خانم‌ها هم بهترین سن معمولا 65 سال به بالا است. به شرطی که بیماری‌ای نداشته باشند.
دکتر استقامتی می‌گوید: اگر فرد به هر دلیلی بیماری‌ای داشته باشد که روی استخوان‌ها اثر بگذارد، باید این غربالگری را در سنین پایین‌تر شروع کند. مثلا اگر مدت طولانی کورتیکواستروئید یا کورتون مصرف کرده باشد (چون کورتون‌ها جذب کلسیم را کاهش می‌دهند و باعث کاهش تراکم استخوانی می‌شوند)، یا بیماری‌های اسکلتی - عضلانی داشته باشد، یا بیماری‌هایی داشته باشد که روی متابولیسم کلسیم و ویتامین دی اثر می‌گذارند، یا بیماری‌های گوارشی داشته باشد، یا پرکاری تیروئید داشته باشد که تداوم دارد، یا بیماری‌های غدد پاراتیروئید داشته باشد، لازم است که تست مربوطه را با نظر پزشک زودتر انجام دهد.
به گفته این فوق تخصص غدد و متابولیسم، بیماری‌هایی که می‌توانند روی توده اسکلتی اثر بگذارند، بسیار متنوع و متعدد هستند. ما بیش از 50 بیماری داریم که روی توده اسکلتی انسان اثر می‌گذارند. این افراد با تشخیص پزشک باید تراکم استخوان را در سنین پایین‌تر شروع کنند.
زنان یائسه مراقب باشند
یائسگی هم یکی از ریسک‌فاکتورهای ابتلا به پوکی استخوان است. این را دکتر استقامتی می‌گوید و ادامه می‌دهد: زنان بعد از 50 سالگی و به دنبال یائسگی، هورمون‌های زنانگی را که مراقب و محافظ سلامت استخوان‌ها هستند، از دست می‌دهند و به این ترتیب کاهش توده استخوانی در آنها سرعت پیدا می‌کند.
به همین دلیل احتمال ابتلا به پوکی استخوان در آنها بالا می‌رود و اگر یکی از بیماری‌هایی که در بالا گفتیم را داشته باشند، باید در همان سن 50 تا 60 سالگی تست تراکم استخوان را انجام دهند، اما اگر بیماری خاصی نداشته باشند، 65 سال به بالا زمان خوبی برای انجام این غربالگریِ مهم است.
به گفته این فوق تخصص غدد، تشخیص پوکی استخوان فقط با سنجش تراکم استخوان ممکن است و راهی غیر از این وجود ندارد.
