رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ.
رَبَّنا إِنَّکَ جامِعُ النَّاسِ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فِیهِ إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ.
راسخون در علم آن خردمندان والا مرتبه به پیشگاه خداوند عرضه مى دارند پروردگارا دل هاى ما را پس از آن که هدایتمان فرمودى از راه راست و حقایق ملکوتیه منحرف مکن و از سوى خود رحمتى به ما ببخش زیرا تو بسیار بخشنده اى.
پروردگارا قطعاً تو در روزى که هیچ شکى در آن نیست محشور کننده ى همه مردمى، یقیناً خدا از وعده اش تخلف نمى کند.
شرح و توضیح
در رابطه با قلب و حالات مثبت و منفى آن در آیات سوره ى مبارکه بقره در ضمن داستان موسى و بنى اسرائیل به طور مشروح بحث شد و تا اندازه اى همه جوانب مسئله مورد بررسى قرار گرفت و در رابطه با قیامت و بخشى از حوادث آن و مسئله ى پاداش و کیفر و حتمیت برپا شدن محشر نیز در آیات سوره ى بقره به نحو مفصل سخن به میان آمد، در این قسمت به صورتى مختصر به لطائف هر دو آیه شریفه اشاره مى کنم.
خواسته عالى راسخون در علم
راسخون در علم از طرفى توجه به صفات ذاتى الله چون حى و قیوم و احاطه علمى او به همه موجودات هستى و قدرت مصوریت حضرت حق، و شکست ناپذیرى و حکمت او دارند و از طرف دیگر مشاهده کرده اند که انحراف قلبى گروهى از مردم، آنان را وارد چرخه فتنه و تاویل آیات و سوء استفاده از قرآن و تحمیل عقاید و افکارشان بر آیات کتاب نموده است، براى حفظ قلبشان از انحراف که آثار بسیار خطرناکى دارد و براى بقاء علم راسخشان به تضرع و زارى در پیشگاه او بر خواسته و دست دعا به سوى حضرتش برداشته از مقام ربوبیت او درخواست مى کنند که قلبشان را از انحراف حفظ کند و رحمتى را از جانب خود که پاسبان و نگهدارنده علم راسخ است به آنان عنایت کند تا در سایه ى لطف و توفیقش قلب آنان در مدار هدایت بماند، و علم راسخشان براى آنان پایدار گردد.
آنان از طریق علم راسخشان میدانند که در وقوع قیامت شک و تردیدى نیست و هر انسانى به تناسب سعادت و شقاوت و هدایت و ضلالتش محشور مى شود و به پاداش و کیفر لازم که وعده حضرت حق به خوبان و بدکاران است و در آن وعده هیچ تخلفى صورت نمى گیرد مى رسند.
آرى وقوع محشر حتمى است و اگر حشر انسان ها، در قیامت صورت نمى گرفت عدالت و حکمت رعایت نمى شد، وقوع قیامت بر اساس عدل و حکمت خداست، و هر انسانى لازم و واجب است به نتایج آنچه از خوبى و بدى کسب کرده وآن را با خود به قیامت مى برد برسد.
رسول خدا درباره ى قلب مى فرماید:
«ما خلق الله من قلب آدمى الا و هو بین اصبعین من اصابع الرحمن ان شاء ازاغه و ان شاء اقامه:»
خداوند دل هیچ انسانى را نیافریده مگر این که میان دو انگشت از انگشتان خداست «انگشت کنایه از قدرت است» اگر زمینه انحراف در آن قلب باشد آن را از هدایت به جریمه آن زمینه منحرف مى کند، و اگر زمینه هدایت براى آن فراهم باشد به پاداش آن زمینه را هدایت مى نماید.
از ام سلمه روایت شده که رسول خدا در دعاهایش بسیار مى گفت:
«اللهم مقلب القلوب والابصار ثبت قلبى على دینک:»
اى خداى گرداننده دل ها و دیده ها دل مرا بر دینت ثابت و پایدار بدار.
ام سلمه مى گوید: به پیامبر گفتم مرا دعائى بیاموز که برایم سودمند باشد فرمود بگو:
«اللهم رب النبى محمد اغفر لى ذنبى و اذهب غیظ قلبى و اجرنى من مضلات الفتن ما احییتنى:»
خدایا اى پروردگار محمد، مرا بیامرز، و خشم دلم را نابود کن، و مرا از لغزش گاه هاى فتنه ها تا زنده ام در پناهت حفظ کن.
یقیناً هنگامى که انسان با تضرع و زارى و در کمال خشوع و فروتنى از حضرت حق درخواست کند دلش را از انحراف حفظ کند، خداوند دعایش را مستجاب مى کند و دلش را از خطر انحراف مصونیت مى دهد.
آیه نشان مى دهد که همه انسان ها حتى آنان که راسخ در علم اند در خطر انحراف از هدایت هستند.
مردم باید این خطر را جدى بگیرند، که در صورت دچار شدن به این خطر همه ارزش ها را از دست مى دهند و از چرخه ى هدایت و سعادت به چاه ضلالت و شقاوت مى افتند و در روز محشر که تردیدى در وقوع آن نیست به عذاب دائم گرفتار مى شوند.
انسان لحظه به لحظه به مدد و یارى حضرت حق نیازمند است و باید زمینه یارى و رحمت و توفیق خدا را با اجتناب از گناه و انجام عمل صالح و به کارگیرى اخلاق حسنه فراهم کند، تا سعادت و سلامت معنوى او در دنیا و آخرت تامین گردد.
برگرفته از کتاب تفسیر حکیم، نوشته استاد حسین انصاریان
