سمنان شهری تاریخی به درازای دوران حکومت مادها و هخامنشان و کومشیان است و به جهت آنکه در تمامی این حکومت‌ها جزو ایالت‌های بزرگ و به‌نوعی پارت شهر محسوب می‌شده است در دل خود آثار و ابنیه تاریخی فراوانی را جای‌داده است.
اما متأسفانه بخش زیادی از بافت تاریخی سمنان مانند قلعه زاوقان و اسفنجان و کهنه دژ در سایه غفلت مسئولین و یا به بهانه توسعه شهری در حال نابودی هستند و درحالی‌که شهر سمنان به‌عنوان پایتخت جاده ابریشم شناخته شده و انتظار می‌رود توجه بیشتری به این آثار تاریخی برای جذب گردشگر باشد برعکس این مهم در حال رخ‌دادن است و بناهای تاریخی به نام رفع خطر ریزش تخریب می‌شوند.
تپه چال خندق شاهچوق (دژچرمنه) یکی از آثار قدیمی سمنان است که در 3 کیلومتری غرب سمنان و در مجاورت بلوار حکیم الهی و در ضلع جنوبی این بلوار قرار دارد.
تپه چاله خندق شاهجوق مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان است و در شهرستان سمنان، بخش مرکزی، شاهجوق واقع شده و این اثر در تاریخ 9 اردیبهشت 1382 با شماره ثبت 8621 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
به دلیل حفر خندق در این منطقه در دوره اسلامی، به عنوان "چال خندق" معروف شده است.
محله‌های ملحی- کوشمغان -زاوغان- کدیور و عمرانکوی پنج محله بسیار کهن و قدیمی شهر سمنان را تشکیل می‌دهند که محلات نامیده می‌شوند.
قلعه محلات در گذشته دارای یک خندق بوده است و مردم با استفاده از تخته پل وارد قلعه می‌شدند. تا چند سال پیش خندق اطراف قلعه تا حدودی سالم باقی مانده بود.
بر اساس کاوش‌های انجام شده در منطقه "چال خندق"، روشن شده که این منطقه یک پشته طبیعی است و از بیش از 15 هزار سال پیش در این منطقه انسان‌ها زندگی می‌کردند.
مواد فرهنگی و سفالهایی از قرن سه و چهار هجری قمری، دوره سلجوقی، دوره تیموری و ایلخانی و دوره اسلامی نیز در این منطقه مشاهده شده است.
باوجودآنکه دژ چرمنه جزو آثار باستانی به ثبت رسیده در شهر سمنان است و چندین بار کاوش از دل آن انجام‌گرفته اما همچنان مسئولین میراث‌فرهنگی نسبت به حفظ این بنای تاریخی که می‌تواند فرصتی برای جذب گردشگر باشد، غافل هستند.
در کنار این بی‌توجهی فاجعه‌ای بدتر از آن، قرارگرفتن برج شیشه ای در کنار این اثر تاریخی است که موجب شده وجهه و نمای این اثر زیر سؤال رفته و یک ناهمگونی از بافت سنتی و مدرنیته را کنار هم ببینیم که هیچ جذابیتی ندارد.
اما این برج بلااستفاده همچنان استخوانی در گلوی شهر است و هیچ مسئولی عزمی برای برداشتن آن ندارد و مثل‌اینکه این سازه عجیب و بلااستفاده در مرکز شهر سمنان چندان هم برای مسئولین نامطلوب به‌حساب نمی‌آید.
ساخت این برج شیشه ای با هدف گردشگری در شهر سمنان در کنار محوطه تاریخی قدمت‌دار دژ چرمنه به‌دلیل مشکلاتی که داشت، سالها نیمه کاره رها شده و سبب ایجاد جلوه نامناسبی در شهر شده است.
با وجود اینکه در طراحی برج از طرح‌هایی با پیش‌زمینه پیش تاریخی و سنتی نیز استفاده شده است تا با محوطه تاریخی کنار آن هم‌خوانی داشته باشد، اما این برج سالها است یکی از پر حرف و حدیث‌ترین پروژه‌ها بوده است.
قرار گرفتن این مجتمع، در کنار دژ تاریخی چرمنه در سمنان، که عمدتا مردم بومی منطقه آن را، چال خندق نیز می‌گویند سبب نارضایتی دوستداران میراث فرهنگی و آثار تاریخی شده است.
در شاهنامه نام دژ چرمنه چندین بار تکرار شده است و مردم منطقه بر این عقیده‌اند که دژ تاریخی چرمنه یا چال خندق همان اثر باستانی است که فردوسی در شاهنامه از آن یاد کرده است.
علاقه‌مندان به آثار تاریخی در سمنان، چند سالی است که خواهان انتقال برج از این محوطه تاریخی هستند.
آن‌ها برای رسیدن به هدف خود از شهرداری تقاضا کردند، برج شیشه‌ای چرمنه را که سازه‌ای فلزی و ناهمگون بود، از حریم محوطه تاریخی دژ چرمنه انتقال دهند تا این تپه باستانی در معرض دید عموم مردم قرار گیرد.
این گروه، همچنین خواستار کار کاووش در این محوطه تاریخی برای روشن شدن زوایای تاریک این محوطه تاریخی هستند.
جمعی از دوستداران میراث فرهنگی هم با توجه به افزایش قابل توجه سازه آهنی در محوطه این اثر تاریخی، توصیه کردند: این سازه جمع آوری و فروخته و هزینه آن صرف مطالعه و ایجاد سایت گردشگری تاریخی اشکانی چرمنه شود که برای شهرها میلیارد ها تومان در آمد ایجاد می کند و با نصب یک تابلو ساده گردشگری در کمربندی، می توان نسبت به جذب توریست و حضور در سایت اشکانی اقدام کرد.
البته در کنار مخالفان با ایجاد این سازه، موافقان نیز می گویند: این سازه می تواند مکمل کاربری فرهنگسرا باشد. البته اگر نگاه مدیران شهری استفاده بهینه از سازه های شهری باشد نه تخریب. بنابراین به دور از هر گونه نگاه سیاسی و سلیقه ای می توان با همفکری و تعامل برای حفط بیت المال بهترین عملکرد را برای این برج درنظر گرفت.
ابوالفضل همتی عضو ادوار گذشته شورای شهر سمنان و از موافقان ساخت این سازه که از قضا احداث آن در دوره مدیریت شهری و شورای شهری که وی در آن عضویت داشت انجام گرفت، می گوید: شهردار وقت و شورای شهر ضمن تملک زمین و املاک اطراف این برج، با اخذ ردیف بودجه اقدام به شروع احداث این سازه کردند.
همتی افزود: عملیات اجرائی این سازه از ابتدا با هدف ایجاد مکانی چند منظوره فرهنگی و گردشگری و محل مناسبی برای اوقات فراغت جوانان و نوجوانان برای انجام کارهای آزمایشی، تحقیقی، پژوهشی و برای مهارت‌افزایی دانش‌آموزان و جوانان در رشته‌های مختلف اعم از کامپیوتر، پرورش خلاقیت، حل مسئله و مهارت‌های شغلی و همچنین ایجاد یک سالن پذیرایی در محلات با توجه به فقدان سالن برای اسکان گردشگران آغاز و پیش بینی شده بود در بالای این مجتمع هم، فضایی برای رصد ستارگان و بازی های کامپیوتری کودکان و نوجوانان ایجاد و امکانات بازی بیلیارد نیز در آن فراهم شود.
وی گفت: متاسفانه این پروژه سالها به علت نامعلوم و در مدیریت حاکم بر شورای شهر و شهرداری مورد بی‌مهری قرار گرفت و به سرانجام نرسید و در این دوره نیز شورای شهر و شهردار فعلی قصد تخریب و جمع آوری این برج را دارند که در صورت انجام این کار، خسارت جبران ناپذیری به بیت المال و سرمایه‌های مردم در سمنان وارد خواهد شد.
همتی اظهار کرد: اینجانب طبق وظیفه شرعی و احساس مسئولیتی که دارم، در جلسه‌ای که با اعضای شورای شهر و شهردار داشتم اعلام نمودم، حاضرم با هزینه شخصی خود این پروژه را به اتمام رسانده و مورد بهره‌برداری قرار دهم و با پیگیری هرگونه مشکلات و موانع احتمالی از سوی میراث فرهنگی و یا مشکلاتی که آقایان بیان می‌کنند را رفع و از هدر رفتن بیت المال و تخریب سرمایه‌های اجتماعی این شهر جلوگیری نمایم و طبق موافقتی که در آن جلسه صورت گرفت منتظر اقدامات بعدی شورای شهر و شهرداری برای شروع این پروژه بودم. اما به نظر می‌رسد شورای شهر و شهردار برخلاف توافقی که در آن جلسه با اینجانب داشتند مجدد به دنبال پیمانکار برای تخریب این پروژه می‌باشند.
همتی افزود: از اعضای شورای شهر و شهردار می خواهم به تعهدات خود ایبند بوده و اجازه ندهند برخی ها با اعمال سلیقه شخصی خود بتوانند جوسازی و با جانبداری ازمیراث فرهنگی و دور زدن دلسوزان این شهر نسبت به تخریب این پروژه اقدام و بی مسئولیتی خود را توجیه نمایند.
عضو ادوار گذشته شورای شهر سمنان تصریح کرد: شهرداری در صورتی که قصد تخریب یک پروژه نیمه تمام به هر دلیل را دریافت کند، ابتدا باید پروژه‌ای جایگزین در همان مکان با مشخص شدن ردیف بودجه و زمان شروع و اتمام آن را اعلام و سپس اقدامات لازم را برای تخریب و جمع آوری انجام دهد. سئوال بنده این است آیا شهرداری و شورای شهر سمنان چنین اقدامی را انجام داده اند و یا دست از تخریب سرمایه‌های مردم برداشته و پروژه را برای تکمیل، تحویل سرمایه گذار خواهند داد؟.
حمیدرضا دوستمحمدی مدیر کل اسبق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان و از مخالفان این طرح، گفت: متاسفانه شهرداری برای تملک ملک کنار تپه، با توجه به همجواری با پلاک تاریخی باید از میراث فرهنگی در مورد انتقال سند استعلام می نمود که انجام نشده و این خود نمونه یک خلاف محرز حسب قوانین می باشد؟.
وی افزود: کاربری پلاک های همجوار در طرح جامع و تفضیلی به عنوان کشاورزی تعیین شده است. تغییر کاربری این پلاک ها با مجوز کدام کمیسیون و بدون امضا و موافقت نهایی میراث فرهنگی اخذ شده است؟ قانون به صراحت در خصوص موافقت نهایی میراث فرهنگ در پهنه های تاریخی و حرائم آن، راه را روشن نموده است. موافقت کتبی میراث فرهنگی را ارائه دهند وگرنه همین موضوع تخلف محرز قانونی است.
به گفته وی، در کاربری طبقه آخر این دژ به رصد ستارگان اشاره شده است که نشان می دهد در کاربری این دژ هم کار کارشناسی انجام نشده است. در شهری که پر از نور و گرد و غبار است چگونه می خواهند ستارگان را رصد کنند؟ تا جایی که علم کم ما می داند رصد ستارگان محیط خاص خود را می خواهد که این نقطه قطعا به کاربرد این موضوع نمی خورد.
دوستمحمدی گفت: اگر در بحث طراحی معماری کمی مطالعات داشته باشند متوجه خواهند شد معماری زمینه گرا در بافت های شهری یعنی معماری با احترام به محیط و همگون با بافت محیط. بفرمایند این طراحی زاییده علوم معماری و شهرسازی است یا زاییده تفکرات جاهلانه یک شخص یا گروه در علاقه مندی به اجسام افلاطونی؟!!!
وی افزود: اگر این طرح فکر شده بود آیا الان باید شاهد هزینه کردهای متعدد برای نمای بیرونی آن باشیم؟ اجرای این هرم بدون توجه به کاربری مورد نیاز منطقه بدون تکمیل نقشه های فاز یک و دو که نمای بی در و پیکر و مبهم آن گواه موضوع است حیف و میل اموال است یا جمع کردن این پروژه از بیخ اشتباه؟!! یادمان باشد جلوی ضرر را هر زمان بگیرید منفعت است نه اصرار به ضرر بیشتر.
مدیر کل اسبق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان، گفت: برای هر پروژه ای مطالعات اولیه امکان سنجی کاربری مورد نیاز است. آقایان بفرمایند تعداد کودکان و جوانان آن منطقه چند نفر هستند که نیازمند کاربری هایی که گفته شده، می باشند. بیلیارد و... بافت جمعیتی محلات را تشریح بفرمایید لطفا!!!!
دوستمحمدی، حریم یک اثر تاریخی چرا باید مخدوش شود؟. آنهم اثری که یکی از سایت های گویای تحولات شهری در شهر سمنان و در مسیر جاده ابریشم است. اینکه این محدوده ساماندهی میخواهد یک موضوع دیگر است. چیزی که در یک دوره با حضور ضرغامی وزیر در حال اتفاق افتادن بود اما عدم همکاری شهرداری آن را مسکوت کرد. اما اینکه آقایان در مسیر جاده ابریشم در آینده سازمان یونسکو را چگونه متقاعد خواهند کرد که این دژ در کنار تاریخ شهرتان چه جایگاهی دارد؛ بی شک به شما خواهند خندید.
وی افزود: ادامه اشتباه از خود اشتباه بدتر است. این پروژه با همه موارد فوق که گفتیم قطعا یک اشتباه تاریخی در تصمیم گیری شورای وقت بوده است و ادامه آن اشتباهی سهمگین تر. حال دوباره میخواهند اموال عمومی مردم شهر را در ادامه پروژه حیف و میل کنند؟ بسم الله؛ اما تبعات این اشتباه را هم بپذیرند.
یکی از فعالان حوزه میراث فرهنگی و گردشگری، گفت: در اوایل دهه 80 در منطقه محلات؛ یکی از مناطق کم برخوردار شهر سمنان برجی معروف به برج شیطان توسط شهرداری و شورای شهر وقت آن زمان ساخته شد که در زمان خود مورد انتقادات گسترده ای قرار گرفت. از سویی ساخت این سازه فلزی که متاسفانه در آن از نماد فراماسونری استفاده شده با هدف ایجاد یک مجموعه تفریحی و گردشی با جداره شیشه ای و با وجود آب و هوای گرم و خشک شهر سمنان بسیار عجیب و شاید غیر منطقی بوده و نشان از آن دارد که در ساخت آن با وجود هزینه های گزاف هیچ پایگاه و فکری و کار کارشناسی شده دقیقی وجود نداشته است. و از طرف دیگر در کنار بی سلیقگی در ساخت این سازه و اینکه هیچ زیبایی شناختی بصری در آن وجود ندارد، ساخت آن در حریم باستان شناسی منطقه چال خندق که متاسفانه به دلیل در دسترس نبودن اطلاعات کافی در مورد آن و عدم هماهنگی لازم بین میراث فرهنگی و شهرداری این بنا ساخته شده، نیز بر منظر و نمای قلعه تاریخی چرمنه اثر منفی گذارد. اما تغییر موضع میراث فرهنگی نیز جای بحث و گلایه دارد که شاید نشان از عدم مقاومت این نهاد در برابر یک عمل غیر قانونی دارد که متاسفانه نه تنها اسکلت این برج از آن منطقه حذف نمی شود بلکه در حال حاضر شهرداری با یک تلاش برای همگنی این مجموعه با آثارتاریخی به دنبال احیای مجدد این بنا است.
عضو شورای اسلامی شهر سمنان، رعایت حرائم مصوب آثار تاریخی ابلاغی از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را ضروری دانست و گفت: هرگونه ساخت و ساز در حریم آثار تاریخی ثبت شده مستلزم دریافت مجوز از اداره کل میراث فرهنگی می باشد.
مجید نظری، افزود: سازه و بنای فلزی با ظاهری هرمی و نمای شیشه ای شکل که در مجاورت اثر تاریخی دژ چرمنه در بلوار حکیم الهی احداث شده، قدمتی بیش از دو دهه دارد و با توجه به اینکه دغدغه مدیریت شهری حفظ بیت المال و استفاده بهینه از این سازه فلزی بود، در یک مرحله نسبت به بازنگری در طرح سازه هرمی شکل اقدام نمود که نمای سازه نهایی با تغییراتی در سازه هرمی به شکل یک عمارت زیگوراتی با راس بادگیر با مصالح آجری درآید و شهرداری هم نسبت به اجرای بخشی از اسکلت آن اقدام کرد و متاسفانه باز هم نمای تغییر شکل یافته مورد تایید واقع نشد .
وی اظهار کرد: اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان در پاسخ به درخواست شهرداری در سال 1400 و 1401 که قصد راه اندازی و بهره برداری از این مجموعه را داشته، کماکان مخالفت خود را نسبت به تکمیل و راه‌اندازی آن به دلیل واقع شدن این سازه در حریم یک آثار تاریخی اعلام و خواستار تخریب و جمع آوری را داشت.
رئیس کمیسیون عمران شورای شهر سمنان گفت: با توجه به اینکه یکی از رویکردهای شورای شهر و شهرداری سمنان استفاده بهینه و استفاده حداکثری از فضای موجود بوده ، آخرین مصوبه شورای شهر به شهرداری مبنی بر حفظ سه طبقه تحتانی این سازه هرمی شکل اعلام شد و مقرر شد به استناد این مصوبه و با اخذ مجوز از میراث فرهنگی و تکمیل آن توسط شهرداری یا سرمایه گذار و ضمن احترام به آثار تاریخی و مصوبات قانونی؛ جهت حفظ هزینه های انجام شده؛ حداکثر استفاده از بنای تعدیل شده با یک کاربری متناسب با آثار تاریخی شود .
نظری گفت: این اثر تاریخی توسط میراث فرهنگی در سالیان گذشته مورد کاوش قرار گرفته و کماکان تعیین حرائم آن در دست اقدام است و مکاتباتی هم از سوی میراث فرهنگی با شهرداری سمنان انجام شده است.
به گفته وی، متاسفانه یکی از مشکلاتی را که در این سازه شاهد بودیم، عدم تعریف کاربری مناسب برای سازه هرمی شکل و متناسب با دژ چرمنه بوده و یکی از دلایل اصلی تاخیر دو دهه ای در تکمیل آن؛ همین موضوع بوده است.
مجید غایبی مدیرعامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی و طبیعی سمنان گفت: بر اساس کاوش‌های انجام شده در منطقه "چال خندق"، مشخص شد که این منطقه یک پشته طبیعی است و بیش از 15هزار سال پیش در این منطقه انسان‌ها زندگی می‌کردند.
وی افزود: کاوش‌ها، بیانگر استقرار مردم دوره اشکانی نیز در این منطقه است؛ در دوره اشکانی فضاها و کانال‌های دست کند در این منطقه ایجاد شده بود.احتمال می‌رود فضاهای ایجاد شده در دوره اشکانی در ارتباط با برگزاری مراسم آئینی مانند میترائیسم باشد و بعید نیست که این محوطه نیایشگاه آن دوره باشد.
غایبی گفت: کشف سفال‌های "جیلینگی" (معروف ترین سفال دوره اشکانی) در این منطقه، نیز حایز اهمیت است: مواد فرهنگی و سفالهایی از قرن سه و چهار هجری قمری، دوره سلجوقی، دوره تیموری و ایلخانی و دوره اسلامی نیز در این منطقه مشاهده شده است.متاسفانه تخریب‌هایی در سطح این محوطه توسط حفاران غیرمجاز صورت گرفته که آسیب هایی وارد کرده است.
مدیرعامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی و طبیعی سمنان اظهار کرد: بر اساس یافته‌های موجود، این محوطه در دوره اشکانی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و کاربری آن در دوره‌های بعدی تغییر کرده است.باستان شناسان در رابطه با وجه تسمیه این منطقه گفته اند: به دلیل حفر خندق در این منطقه در دوره اسلامی، به عنوان "چال خندق" معروف شده است.این منطقه نیاز به بررسی بیشتر دارد و متاسفانه ایجاد بنای شیشه ای نیمه تمام در جوار این منطقه باستانی، در سال های گذشته منظره زیبای این منطقه را تحت شعاع قرار داده بود.
غایبی افزود: از مسولین شهری تقاضا داریم برای جمع آوری برج_شیطان به صورت کامل اقدام کنند. به هر حال باقی ماندن دو یا سه طبقه از این سازه فلزی در کنار تپه باستانی تخلف بوده و تجاوز به حریم این اثر تاربخی است ، حال که شهرداری با شجاعت و درایت اقدام به تخریب طبقات بالایی این سازه کرده است باید این اقدام را به سرانجام برساند و یا اینکه حداقل پس از نماسازی متناسب و همخوان با تپه باستانی ، از باقیمانده آن برای نمایش نتایج آثار کشف شده همین محوطه استفاده شود و در اختیار میراث فرهنگی یا مجموعه داران یا فعالان حوزه گردشگری و صنایع دستی قرار گیرد ، هرچند نظر نهایی و کارشناسی نظر میراث فرهنگی است و باید پس از جلسات کارشناسی و بدور از فضای احساسی تعیین تکلیف شود .
بنای غیرمجاز در عرصه دژ چرمنه باید تخریب شود
سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سمنان گفت: مردم، شهرداری و میراث‌فرهنگی سه ضلع حیات بافت تاریخی است.
سروش هاشمی افزود: شهرداری خواستار کاهش بافت تاریخی سمنان است و امید می‌رود اعضای شورای اسلامی شهر به این باور برسند که بافت تاریخی ارزشمند در مسیر تجاری‌سازی و رونق گردشگری است.
وی ادامه داد: شهرداری 2 طبقه از بنای غیرمجاز ساخته شده در عرصه چاله خندق در منطقه محلات ثلاثه را تخریب کرد و میخواهد 2 طبقه از بنا را باقی بگذارد، اما طبق قانون باید تمام بنا تخریب شود.
هاشمی در این باره افزود: اقدام شورای اسلامی شهر و شهرداری سمنان بدون مجوز بود و اکنون باید تمامی بنای ایجاد شده در عرصه بنای تاریخی تخریب شود.
»گزارش : حسن عربی(خبرگزاری خبرآنلاین استان سمنان)
