فصد خون بهتره یا حجامت؟ بازگشت به حکمت باستانی یا علم امروز؟

در دنیایی که پزشکی مدرن حرف اول را می‌ زند بسیاری هنوز به درمان‌ های سنتی چون فصد خون و حجامت روی می‌آورند، اما سؤال مهم اینجاست واقعاً کدام‌یک بهتر است؟ فصد یا حجامت؟ آیا زمان انجام آن‌ها در اثربخشی‌ شان نقش دارد؟در این مقاله، با نگاهی کاملاً تخصصی و علمی-تاریخی به مقایسه این دو روش بر پایه متون خون‌گیری معتبر طب سنتی ایران و شواهد علمی می‌ پردازیم، با ما از آرگامگ همراه بمانید.

فصد خون چیست؟ نگاه عمیق به یک روش دقیق طب سنتی

فَصْد (Phlebotomy) به معنی برش و باز کردن رگ برای خارج کردن مقدار معینی از خون است، برخلاف حجامت که روی سطح پوست انجام می‌شود فصد خون بر اساس برش بر روی رگ انجام میشود و در واقع فصد مستقیماً به رگ متصل است، این روش در طب ابوعلی‌سینا، رازی، جالینوس و ابن‌ نفیس به‌عنوان درمانی برای بیماری‌ های غلیظ‌الدم و صفراوی کاربرد داشته است.

نحوه انجام فصد چگونه است؟

در اجرای فصد خون، پزشک با شناسایی مزاج، وضعیت بیمار و نوع بیماری، رگ مشخصی از بدن مثلاً ورید قَفَد، ورید اکحل یا صافن را انتخاب می‌ کند سپس با تیغ یا سوزن استریل رگ را به‌ صورت کنترل‌ شده باز کرده و مقدار مشخصی خون (بر اساس مزاج بیمار) خارج می‌ شود.

حجامت چیست؟ روش سنتی اخراج سموم از سطح بدن

حجامت (Cupping Therapy) نوعی مکش و تیغ‌ زنی سطحی روی پوست است که باعث تخلیه مویرگی خون از لایه‌ های سطحی بدن می‌ شود، برخلاف فصد، در حجامت رگ باز نمی‌ شود.

انواع حجامت به چند طریق قابل انجام است؟

به طورکلی انجام حجامت به  5 روش مرسوم و پرطرفدار تقسیم بندی می گردد که شاید آن ها را بتوان از پرطرفدارترین انواع حجامت ها دانست، این 5 روش به شرح زیر می باشد:

حجامت عام

روشی از حجامت است کع بین دو کتف انجام میشود و برای تنظیم اخلالط اربعه مورد استفاده قرار می گیرد.

حجامت سر

نوعی از حجامت است که برای درمان و کنترل علائم میگرن همچنین افسردگی مورد استفاده قرار می گیرد.

حجامت ساق پا، قوزک پا و پشت گوش

هریک از انواع این حجامت ها بسته به نوع بیماری خاص قابل انجام و اجرا می باشد.

تفاوت‌ های اصلی فصد خون و حجامت (جدول مقایسه تخصصی)

از آن جایی که فصدخون و حجامت دارای تشابهاتی اجرایی و تفاوت های بنیادین هستند تلاش کردیم برای شما جدولی را تهیه کنیم تا به صورت واضح بتوانید مهم ترین تفاوت ها و مزیت های هرکدام از روش های فصد خون و حجامت را مطالعه نمایید:

چه زمانی فصد خون را انجام دهیم؟ (طبق متون طب سنتی)

واقعا یکی از سوالاتی که نه تنها برای شما مبهم است که برای ما هم جای سوال داشت این بود که بهترین زمان فصد خون موثر چه وقتی است که بدانیم در آن زمان انجامش دهیم، از همین رو با جستجو و بررسی های همه جانبه قصد داریم با هم به این نتیجه برسیم که بهترین زمان فصد خون چه موقعی است؟ نکته ای که باید به آن توجه کنیم این است که در طب سنتی ایرانی زمان و مزاج فرد نقش مهمی در اثربخشی فصد دارد، براساس القانون فی الطب ابن‌ سینا:

بهترین زمان برای فصد فصل بهار، خصوصاً نیمه دوم فروردین تا نیمه اردیبهشت، این زمان باید در ساعات اولیه صبح (قبل از طلوع آفتاب یا هنگام سحر) باشد.

براساس مطالب منتشر شده در وبسایت درمان نو نیز می توانیم نتیجه بگیریم:

از نظر پزشکان طب سنتی منعی برای انجام فصد خون وجود ندارد اما اجرای فصد خون برای بالاترین اثربخشی مربوط به اوایل بهار تا نیمه اردیبهشت که هوا معتدل می باشد و بهترین زمان بندی در طول روز نیز مربوط به ساعات 7 صبح بعد از صبحانه تا 11 ظهر قبل از ناهار می باشد، علت این امر این است که در این زمان ذوب خون با سرعت متوسط تری صورت می گیرید و این امر کمک می کند تا خون با جریان آهسته خارج شود و از عوارض احتمالی مانند سرگیجه، ضعف و بی حالی جلوگیری شود.

چه زمانی نباید فصد کرد؟

برای انجام ندادن فصد خون هم طبق نسخ تاریخی و توصیه های اطباء پیشنهاد شده که در فصول سرد (پاییز و زمستان) همچنین بلافاصله بعد از غذا یا با معده خالی فصد بهتر است انجام نشود، در افراد مسن یا قوای جسمانی ضعیف نیز انجام فصد خون محدودیت دارد.

بهترین زمان حجامت طبق روایات و منابع سنتی

همچنین سوالی که پیش می آید این است که بهترین زمان حجامت طبق توصیه های طب سنتی چه زمانی است؟ روایات زیادی در مورد حجامت در روزهای خاص ماه قمری به‌ خصوص از نظرات حضرت علی (ع) و امام رضا (ع) داریم که به شرح زیر می باشد:

بهترین زمان حجامت روزهای 17، 19 و 21 ماه قمری و فصل بهار و تابستان، ترجیحاً در روزهای فرد هفته بعد از استحمام (نه بلافاصله) می باشد.

چه زمانی نباید حجامت کرد؟

از آن جایی که حجامت نیز دارای آداب و رسوم خاص خود می باشد هریک از افرادی که می خواهند آن را انجام دهند به توصیه ها برای انجام ندادن آن نیز باید توجه کنند، به طورکلی در ایام قمر در عقرب و در روزهای جمعه و دوشنبه (برخی منابع سنتی) همچنین بلافاصله بعد از ورزش یا با معده پر بهتره حجامت انجام نشود.

کدام بیماری‌ ها با فصد بهتر درمان می‌ شوند؟

از مهم ترین بیماری هایی که با فصد خون می توان آن ها را کنترل یا درمان کرد می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. فشار خون بالا
2. نقرس
3. سکته خفیف
4. غلظت خون بالا
5. چربی و کلسترول زیاد
6. برخی سردردهای گرم‌ مزاج

توجه: فصد نباید بدون تشخیص متخصص طب سنتی انجام شود؛ خطر افت فشار، غش یا کم‌خونی شدید وجود دارد.

کدام بیماری‌ ها با حجامت بهتر درمان می‌ شوند؟

استفاده از حجامت نیز برای برخی از علائم و بیماری ها بسیار موثر و مناسب می باشد، از مهم ترین بیماری هایی که به واسطه حجامت قابل درمان هستند می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. آلرژی‌ های فصلی
2. جوش و آکنه
3. میگرن
4. کم‌ خونی خفیف
5. اختلالات خواب
6. اضطراب و افسردگی سطحی

آیا می‌ توان هم فصد کرد و هم حجامت؟

بله، اما به‌هیچ‌ وجه هم‌زمان نه! در برخی نسخه‌ های درمانی، ابتدا فصد و سپس چند روز بعد حجامت توصیه می‌ شود تا پاکسازی بدن کامل انجام گیرد، ترتیب این دو به تشخیص طبیب سنتی بستگی دارد و مزاج بیمار نقش کلیدی دارد.

نظر دانش پزشکی مدرن درباره فصد و حجامت چیست؟

علم پزشکی مدرن فصد را به شکل علمی‌ تر با نام Phlebotomy در بیماران هموکروماتوز، پلی‌سیتِمی و فشار خون بالا به‌کار می‌ برد، حجامت نیز تحت عنوان Wet Cupping در طب مکمل شناخته شده و برخی تحقیقات فوایدی چون کاهش التهاب، بهبود خون‌رسانی و تسکین درد را تأیید کرده‌اند.

نکات طلایی قبل و بعد از فصد یا حجامت

به طورکلی برای انجام فصد خون و حجامت به یکسری از آماگی ها و مراقبت ها قبل و بعد از حجامت نیاز داریم که مهم ترین آن ها به شرح زیر می باشد:

قبل از انجام فصد خون یا حجامت:

1. از مصرف غذاهای سنگین، قهوه، چای پررنگ و دخانیات خودداری کنید.
2. بدن باید گرم باشد؛ استحمام یا خوردن سوپ گرم مفید است.
3. استرس نداشته باشید.

بعد از انجام فصد خون یا حجامت:

1. استراحت حداقل 24 ساعت
2. مصرف عسل، انار، آب زرشک یا شربت عسل‌ لیمو
3. پرهیز از رابطه جنسی و ورزش تا 24 ساعت
4. پوشاندن محل زخم و پرهیز از آلودگی

آیا فصد و حجامت برای همه مناسب است؟

خیر. افراد زیر نباید بدون مشورت با طبیب سنتی این روش‌ها را انجام دهند:

1.  بیماران قلبی
2. بانوان باردار
3. کودکان زیر 10 سال
4. افراد دچار کم‌ خونی شدید
5. سالمندان ضعیف
6. مبتلایان به بیماری‌ های خونی (مانند هموفیلی)

جمع‌بندی نهایی: بالاخره فصد بهتره یا حجامت؟

پاسخ به این سؤال بستگی به موارد زیر دارد:

1. نوع بیماری
2. مزاج فرد
3. سن و قدرت بدنی
4. فصل و زمان انجام

 اگر نیاز به پاکسازی عمیق خون، تنظیم اخلاط و درمان‌های جدی مانند غلظت خون، نقرس یا سکته دارید، فصد ارجح است اما اگر هدفتان تسکین سردرد، بهبود خواب، یا پاکسازی سبک است، حجامت انتخاب مناسبی‌ است و در نهایت هیچکدام بر دیگری برتری مطلق ندارد، تشخیص صحیح، زمان‌ بندی دقیق و مهارت اجراکننده رمز موفقیت درمان‌ های سنتی است.

پایان‌ بخش مقاله: سنتی که علمی شد، اما هنوز نیاز به درک دارد!

فصد و حجامت نمادهایی از پزشکی حکیمانه ایرانی هستند، با نگاهی علمی به آنها می‌ توانیم گذشته را با آینده پیوند بزنیم، اگر تصمیم به تجربه دارید این کار را با آگاهی، تحقیق و زیرنظر متخصص طب سنتی انجام دهید، با آرزوی سلامتی برای تک تک شما عزیزان.