به گزارش مشرق، اولین نشست فعالان حوزه ادبیات پایداری به ابتکار گروه پژوهشگری و نویسندگی دفاع مقدس «پند» با حضور جمعی از پژوهشگران، نویسندگان، ناشران و فعالان این حوزه، از جمله یحیی نیازی، مرتضی قاضی، نصرت‌الله صمدزاده، حمید بناء و دیگر نویسندگان، پژوهشگران، کنشگران و ناشران ادبیات پایداری، دوشنبه 3 شهریورماه در سالن قصر شیرینِ موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد.
گروه پژوهشگری و نویسندگی دفاع مقدس «پند» که به‌تازگی توسط جمعی از پژوهشگران و نویسندگان ادبیات پایداری در شبکه اجتماعی «بله» ایجاد شده است، به بررسی مسائل مربوط به دوران پس از انقلاب اسلامی، موضوعات مرتبط با دفاع مقدس و مقاومت، از جمله دفاع 12 روزه ایران در جریان جنگ ایران و اسرائیل می‌پردازد. این گروه با اهدافی همچون دسترسی به دانش و تجربه‌های نویسندگی و پژوهشگری، ترویج آثار مرتبط، شناسایی مسائل و موضوعات تازه و نیز نقد و بازنگری در روایت‌ها فعالیت می‌کند.
جایگاه ادبیات پایداری در نبرد 12 روزه
در ابتدای برنامه، مرتضی قاضی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات پایداری، به مسائل و دغدغه‌های این گروه پرداخت و گفت: در گروه چند موضوع مطرح شده و تصمیم گرفته شد جلسه‌ای حضوری برای گفت‌وگو درباره آن‌ها برگزار شود. محورهای اصلی که تاکنون در این گروه مطرح شده، عبارت‌اند از: اول، مقایسه کلی بازنمایی شخصیت شهدا در کتاب‌ها و فیلم‌ها؛ دوم، انتشار سریع و بعضاً بی‌کیفیت برخی کتاب‌ها در فضای مجازی پس از جنگ اخیر. این‌که چه کسی یا نهادی باید جلوی این شتاب‌زدگی و ضعف در روایت‌ها را بگیرد؛ سوم، جریان ادبیات داستانی سیاه.
او ادامه داد: چهارم، نسبت ادبیات دفاع مقدس با جنگ اخیر؛ آیا این ادبیات می‌تواند امروز کارکرد داشته باشد و برای شرایط کنونی الگو ارائه کند؟ آیا ادبیات پایداری توانسته در جامعه ما اثرگذار باشد؟ آیا موفق بوده است در معرفی الگوها و آماده‌سازی ما برای مواجهه با جنگ امروز؟ پنجم، مسئله تحریف‌هایی که در برخی کتاب‌های دفاع مقدس دیده می‌شود؛ و ششم، ماندگاری آثار ادبیات پایداری. به نظر می‌رسد دو دغدغه اصلی در این حوزه همچنان جدی است: نبود دوره‌های آموزشی علمی، دقیق و جامع برای نویسندگان و پژوهشگران ادبیات پایداری و خلأ نقدهای عالمانه و منصفانه که بتواند مسیر تولید آثار را اصلاح و هدایت کند.
مفاهیم مشترک؛ گام مهم در ادبیات پایداری
نصرت‌الله صمدزاده، نویسنده و پژوهشگر ادبیات پایداری، به عدم وجود اشتراک مفاهیم در ادبیات مقاومت اشاره کرد و گفت: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما نبود اشتراک در مفاهیم است. وقتی من اصطلاح «داستان مستند» را به کار می‌برم، تصویری در ذهن دارم و شما هم همان واژه را استفاده می‌کنید، اما ممکن است برداشت دیگری داشته باشید. بنابراین مهم است که به مفاهیم مشترک برسیم و درگیر اختلاف‌نظرهای صرفاً مفهومی نشویم.
برای نمونه، «داستان مستند» یعنی روایتی داستانی که بر اساس وقایع واقعی شکل گرفته باشد. او ادامه داد: اساس کار ما این نیست که به شکل افراطی وارد بحث‌های مفهومی شویم و در همان سطح باقی بمانیم. از سوی دیگر، پژوهش باید پایه اصلی حرکت ما باشد، اما توقف در پژوهش هدف ما نیست. اگر در پژوهش متوقف شویم، عملاً زیان کرده‌ایم. پژوهش باید زمینه‌ساز حرکت‌های فرهنگی بزرگ‌تر باشد؛ از آموزش نیروی انسانی گرفته تا چاپ آثار ماندگار و باکیفیت، افزایش تیراژ کتاب‌ها، و در نهایت تولید آثاری خواندنی و تأثیرگذار. بنابراین، پژوهش برای ما مقدمه و ابزار است و ما می‌خواهیم از دل پژوهش عبور کنیم و به اهداف اصلی خود در حوزه فرهنگی و ادبی برسیم.
شناخت مسئله؛ کلید رسیدن به هدف
یحیی نیازی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات پایداری، با تأکید بر لزوم شناخت مسئله گفت: در حوزه ادبیات پراکندگی وجود دارد. ما هنوز خمیرمایه روشنی از «مستند»، «رمان» و «ادبیات داستانی» در اختیار نداریم. گاهی حتی میان افسانه، قصه و داستان نیز تفکیک دقیقی صورت نمی‌گیرد. برای مثال، وقتی می‌گوییم «رمان مستند»، باید توجه داشته باشیم که رمان یک قالب است و مستند قالبی دیگر؛ این‌ها را نباید خلط کرد. بنابراین نخست باید مسئله خود را تعریف کنیم. هر آنچه مانع تحقق هدف شود، مسئله ماست. سراسر زندگی انسان درک و حل مسئله است و هیچ‌گاه انسان بدون مسئله وجود نخواهد داشت؛ چه در زندگی شخصی و چه در زندگی کاری.
او افزود: برای رسیدن به مقصد، باید مسئله‌ها را مشخص کرده، اولویت‌بندی کنیم و گام به گام پیش برویم. نخستین گام، «شناخت مسئله» است. اگر شناخت کافی وجود نداشته باشد و دچار پراکندگی شویم، به نتیجه‌ای نخواهیم رسید. نمونه روشن آن جنگ 12 روزه اخیر است. ما آن را به‌عنوان جنگ پذیرفته‌ایم و در پی یافتن اشتراکات آن با جنگ 8 ساله هستیم. هر دو جنگ در پی نابودی جمهوری اسلامی بودند اما به نتیجه نرسیدند. در هر دو، نقش رهبری و مردم نادیده گرفته شد، چه صدام و چه اسرائیل، هر دو از این حقیقت غفلت کردند که رهبری می‌تواند مردم را به صحنه بیاورد. در هر دو جنگ، ایران شکست نخورد و هدف نابودی حکمرانی ایران محقق نشد. در نهایت، اگر مسئله به‌درستی تعریف و شناخته نشود، پراکندگی ایجاد می‌شود و رسیدن به هدف دشوار خواهد بود.
شناخت ادبیات پایداری، پیش‌نیاز ورود
حمید بناء، نویسنده و پژوهشگر ادبیات پایداری، با اشاره به لزوم شناخت و آمادگی در حوزه ادبیات پایداری پیش از ورود به آن گفت: کتاب پدیده‌ای مستقل از بستر فرهنگی‌اش نیست. ما بخشی از فرهنگ حماسه و جهاد هستیم و وقتی وارد این عرصه می‌شویم، باید خود را خادم و سرباز این فرهنگ بدانیم و بکوشیم آن را پیش ببریم. گاهی مشهورترین کتاب‌های ادبیات مقاومت لزوماً قوی‌ترین آثار از نظر ادبی نیستند، اما همین آثار توانسته‌اند جریان‌های فرهنگی بزرگی ایجاد کنند. برای نمونه، کتاب «سلام بر ابراهیم» را به زندانیان می‌دادیم و تأثیر عمیقی بر آن‌ها می‌گذاشت.
او ادامه داد: ممکن است کتاب «سلام بر ابراهیم» در داوری‌های ادبی جایزه‌ای نگیرد، اما در عمل توانسته افرادی را متحول کند. من همین کتاب را به راننده تاکسی یا یک زندانی داده‌ام و شاهد تأثیرگذاری مستقیم آن بوده‌ام. بنابراین مسئله اصلی و دغدغه من این است که ابتدا خودمان را آماده کنیم و سپس وارد این حوزه شویم. نویسنده‌ای که هیچ شناخت و اطلاعاتی از این فضا ندارد، نمی‌تواند صرفاً با قلم زدن خدمتی واقعی به ادبیات پایداری کند. آمادگی، شناخت و آگاهی شرط نخست ورود به این عرصه است.
در این برنامه از کتاب «بررسی تأثیر بحران آب و مناقشات بین اسرائیل و همسایگان» نوشته مجتبی رحماندوست و مختار مجاهد، که توسط نشر سرو منتشر شده است نیز، رونمایی شد.
