شهادت بعضی از محققان تاریخ، از زمانی که تاریخ به وجود آمد، در همه تاریخ عالم، کتابی شناخته نشده است که به اندازه قرآن، شرح و تفسیر بر آن نگاشته یا تألیف و تصنیف درباره اش شده باشد، و با توجه به اقبال شایسته و سترگی که بخصوص در نیم قرن اخیر از جانب جمعی از فرزانگان دلباخته قرآن انجام شده است) .
ایجاد رشته تخصصی تفسیر در حوزه علمیه قم، تلاشی است برای رفع این مهجوریت، و روزنه ای است به سوی آن اقیانوس نور و کشتی نجات.
خدای را سپاس می گوییم که بعد از گذشت یک سال، توفیق تدوین، تنظیم و اعلان برنامه ای را یافتیم که می تواند گام مؤثری در راه غنی تر شدن آن رشته مقدس باشد. انشاء الله.
مشخصات کلی برنامه
1) مدت دوره چهار سال است که هر سال آن به دو نیم سال تحصیلی تقسیم می شود و هر نیم سال چهار ماه است که پانزده روز آن برای امتحان در نظر گرفته شده است.
در نتیجه در هر سال تحصیلی هفت ماه برای تحصیل، یک ماه (دو تا پانزده روز) برای امتحان، و چهار ماه برای تعطیلات تابستان و ماه مبارک رمضان و غیر آن در نظر گرفته شده است.
2) برای هر نیم سال (5/3 ماه) چهارده هفته منظور شده که در نتیجه تعداد هفته ها برای کل دوره 112 هفته است.
3) در سه سال اول برای هر هفته 12 ساعت (روزهای تحصیلی هر روز دو ساعت عصرها، و برای روز پنجشنبه نیز دو ساعت) و برای سال آخر، هر هفته ده ساعت (با حذف پنجشنبه ها) در نظر گرفته شده که در نتیجه مجموع ساعات کل دوره، 1260 ساعت است (که حدود 400 ساعت آن از ناحیه هفت ماه شدن مدت تحصیل و اضافه شدن پنجشنبه ها به دست آمده است) .
4) زمان نوشتن پایان نامه بعد از اتمام دوره (چهار سال) و برای مدت حدود شش ماه منظور شده است.
5) موارد درسی دو قسم است: دروس «اصلی» ، دروس «مقدماتی و پیشنیاز» . مقصود از دروس اصلی، همه بحثهای علوم قرآنی و مباحث تفسیری است که رابطه مستقیم با قرآن دارد، و مقصود از دروس مقدماتی، دروس مقدمات و مبادی علوم تفسیری و قرآنی است.
6) افراد هر دوره به گروههای مشخصی تقسیم شده و برای هر گروه، استاد معینی به عنوان «استاد راهنما» منظور شده است تا بتواند جوابگوی نیازهای مختلف تفسیری و تحقیقی باشد .
7) درسهای «کلیات و مبانی علوم تجربی» ، «کلیات و مبانی علوم انسانی» و «اسباب نزول» ، بیشتر ساعتهای آن به شکل مطالعه طی می شود و فقط 5 الی 6 ساعت برای هر ماده به عنوان کلاس منظور شده است، به این نحو که برای هر کدام از مواد ششگانه علوم انسانی و تجربی 5 ساعت و برای اسباب نزول 6 ساعت، استاد مربوط، بعضی از نکات محتاج به بیان، ضوابط و روش کار و مطالعه، کتابهایی که در این ماده خاص نوشته شده را بیان می کند. و مطالعه بقیه کتاب را (با تعیین سرفصلها و صفحات) به عهده شاگرد می گذارد، و در زمان مقرر امتحان می گیرد.
نتیجه تصمیم فوق این می شود که از میان 168 ساعتی که برای کلیات علوم انسانی و تجربی در نظر گرفته شده فقط 30 ساعت (6*5) برای بیان کردن مبانی و کلیات هر ماده در نظر گرفته شده است. اما بقیه ساعتهای کلاس، به دیدگاه قرآن درباره هر کدام از آن مواد پرداخته می شود؛ مثلا بعد از آنکه مبانی و کلیات علوم تربیتی بیان گردید، موضوع «تربیت در قرآن» و یا بعد از بیان مبانی و کلیات علوم سیاسی، موضوع «سیاسی در قرآن» مورد بحث قرار می گیرد، همچنان که از میان 28 ساعتی که ببرای اسباب نزول در نظر گرفته شده، فقط 6 ساعت به شکل کلاس طی می شود، و از بقیه ساعتها، به شکل مباحثه و یا مطالعه آزاد استفاده می شود.
8) از میان 1260 ساعت مجموع دوره، 980 ساعت در درسهای اصلی (336 ساعت تفسیر ترتیبی، 252 ساعت تفسیر موضوعی، 168 ساعت منتخب تفاسیر، 168 ساعت علوم قرآن، 28 ساعت قرآن و عهدین، 28 ساعت آشنایی با روش تفسیری و روایات تفسیری اهل بیت) و 280 ساعت برای درسهای پیشنیاز و مقدماتی (فقه اللغة، آیین نگارش، تجوید و تلاوت، کامپیوتر، هر کدام 28 ساعت، کلیات و مبانی علوم تجربی 28 ساعت، کلیات و مبانی علوم انسانی 140 ساعت) منظور شده است .
برنامه رشته تخصصی تفسیر
دروس مقدماتی و پیشنیاز
نام درس / ساعت
1) فقه اللغة و آشنایی با کتب لغت و آیین نگارش عربی / 28
2) آیین نگارش و ادبیات فارسی و روش تحقیق و رساله نویسی و خوش نویسی / 28
3) تجوید و تلاوت / 28
4) کلیات و مبانی علوم تجربی / 28
5) کلیات علوم انسانی / 140
الف) مبانی روان شناسی
ب) مبانی علوم تربیتی
ج) مبانی علوم سیاسی
د) مبانی مدیریت
ه) مبانی جامعه شناسی
6) آشنایی با کامپیوتر / 28
دروس اصلی
نام درس / ساعت
1) تفسیر ترتیبی (یک دوره کامل تفسیر ترتیبی قرآن) / 336
2) تفسیر موضوعی: / 252
الف) خداشناسی و علوم عقلی در قرآن
ب) نبوت در قرآن
ج) امامت و ولایت در قرآن
د) معاد در قرآن
ه) اقتصاد در قرآن
و) اخلاق در قرآن
3) علوم قرآن / 168
الف) تاریخ قرآن
ب) قرائات و قراء، حجیت ظواهر قرآن، قدم و حدوث آن
ج) تحریف
د) اعجاز
ه) محکم و متشابه، نسخ
و) طبقات مفسرین، روشها و گرایشهای تفسیری، کتابهای تفسیری و علوم قرآنی
4) منتخب تفاسیر / 168
الف) منتخبی از تبیان و مجمع البیان برای گرایش ادبی
ب) منتخبی از المیزان برای گرایش فلسفی و روش تفسیر قرآن به قرآن
ج) منتخبی از تفسیر کبیر، روح المعانی و روح البیان برای گرایش کلامی
د) منتخبی از تفسیر نمونه، فی ظلال القرآن، المنار برای گرایش اجتماعی
ه) منتخبی از تفسیر کشف الاسراسر، مخزن العرفان و تفسیر ملاصدرا برای گرایش عرفانی
و) منتخبی از زبدة البیان برای گرایش فقهی
5) آشنایی با روش تفسیری اهل بیت و روایات تفسیری (تفسیر برهان و درالمنثور) / 28
6) اسباب نزول و بررسی فضای تاریخی سور و آیات قرآنی (تاریخ بیست و سه ساله عصر نزول) / 28
7) قرآن و عهدین / 28
8) دروس فوق برنامه:
الف) شرکت در درس تفسیر آیة الله جوادی آملی حفظه الله در طول چهار سال با در نظر گرفتن امتیاز و تشویقی قابل توجه برای داوطلبان.
ب) حفظ قرآن برای هر سال یک جزء از اول قرآن به طور الزامی و حفظ تمام قرآن در طول دوره به طور غیر الزامی، ولی با امتیازات قابل توجه
تفسیر ترتیبی
1) هدف از این درس، آشنایی یک دوره اجمالی با تفسیر تمام قرآن است.
2) سوره هایی از قرآن که در برنامه تفسیر موضوعی و منتخب تفاسیر و یا به هر علت دیگری مورد بحث قرار گرفته است، از برنامه تفسیر ترتیبی حذف می شود.
3) با توجه به اینکه تفسیر جوامع الجامع ویژگیهای زیر را داراست، به عنوان متن درسی تفسیر ترتیبی در نظر گرفته شده است:
اولا: بعد از پایان تفسیر مجمع البیان نوشته شده است: یعنی زمانی که مرحوم طبرسی رحمه الله از تسلط و پختگی لازم برخوردار بوده است.
ثانیا: گلچینی از تفسیر مجمع البیان و کشاف زمخشری است؛ به گونه ای که می تواند جوابگوی نیازهای ادبی و بلاغی طلاب رشته تفسیر نیز باشد (و نتیجه نیازی به گذراندن درسی مستقل برای علوم بلاغت، و تجزیه و ترکیب نیست) .
4) این برنامه تا آخر چهار سال ادامه دارد و به این ترتیب که در دو سال اول، هفته ای 4 ساعت از 12 ساعت را اشغال می کند، و برای دو سال آخر، از آنجا که برنامه به سمت تفسیر موضوعی پیش می رود، هفته ای 2 ساعت از وقت طلاب را به خود اختصاص می دهد.
5) هر مقدار از صفحاتی را که استاد نتوانست (به هر جهتی که باشد) در زمان مقرر تدریس کند، می بایست مطالعه شود و از آن امتحان گرفته شود.
6) در هفته، یک ساعت از وقت تفسیر ترتیبی، به شکل مباحثه صرف می شود، و ابهامات آن با استفاده از استاد مربوط، و یا استاد راهنما بر طرف می گردد، البته در این یک ساعت، سوره ای از سوره های کوتاه جز آخر قرآن مورد بحث و تحقیق قرار می گیرد، و در نزد استاد تفسیر ترتیبی و یا استاد دیگر ارائه می گردد و برای بقیه ساعتهای هفته استادی منظور می شود که:
اولا: بتواند با شرح صدر کامل، استعدادهای نهفته شاگردان را شکوفا کند و خلاقیت آنان را رشد دهد، به این طریق که لااقل برای سال دوم به بعد تدریس را به عهده شاگرد بگذارد .
ثانیا: در یک جلسه، ابتدا آیاتی که (مطابق جدول بندی پیش بینی شده، برای اتمام دوره جوامع الجامع در طول چهار سال) بنا شده مورد بحث قرار گیرد، تلاوت شود، و آنگاه نکات مبهم آیه نشان داده می شود؛ مثلا در آیه «ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین» گفته می شود :
الف) چرا «ذلک» آورده شده نه هذا؟
ب) چرا فرموده هدایت برای متقین است؛
ج) چرا فرموده «لاریب» با آنکه در بیرون شک وجود دارد و...
و سپس از همه شاگردان خواسته می شود که برای یافتن پاسخ این چند سؤال ادبی یا تفسیر، به تفسیر جوامع الجامع مراجعه کنند. و در صورت به دست نیاوردن جواب، از تفاسیر دیگر نیز استفاده می شود، و آنگاه فردی که قرعه به نامش افتاد جواب سؤالهای مورد نظر را در محضر استاد، بیان می کند.
ثالثا: در ذیل هر آیه نکته ها و پیامهای آن نیز خصوصا با استفاده از دو تفسیر المیزان و نمونه توسط فردی که قرعه به نامش افتاد بیان گردد.
با ملاحظه این نکات است که تفسیر جوامع الجامع از حالت ملال آور بودن بیرون می آید، و همچنین از دو تفسیر المیزان و نمونه نیز در طول چهار سال کمال استفاده می شود، بدون آنکه مفصل بودن این دو تفسیر باعث کندی برنامه شود.
تفسیر موضوعی
1) این برنامه از نیم سال دوم شروع می شود و تا آخر دوره ادامه می یابد، در بعضی از نیم سالها هفته ای چهار ساعت و در بعضی دیگر هفته ای دو ساعت (با توجه به خصوصیت موضوعی که مورد بحث قرار می گیرد) .
2) با توجه به اینکه تفسیر موضوعی خود موضوعی است که مدتهاست مورد بحث قرار گرفته، و اندیشورانی بدان همت گماشته اند و در این زمینه، آثار ارجمندی از آنان در دسترس قرار گرفته است، لذا مقرر شد که موضوعات طرح شده در کلاس، مشخص شود، تا هم استاد با بصیرت بیشتر و آمادگی کاملتر وارد بحث شود و هم شاگرد با پیش مطالعه، از موضوع بیگانه نباشد .
3) برای آنکه از زمان منظور شده در تفسیر موضوعی، حداکثر استفاده بشود، موضوعات مورد بحث، از زمینه های مختلف معرفتی، اخلاقی، اقتصادی لحاظ گردیده است، به این ترتیب:
الف) خداشناسی و علوم عقلی در قرآن (28 ساعت در نیم سال اول از سال دوم)
ب) نبوت در قرآن (28 ساعت در نیم سال دوم از سال دوم) ؛
ج) امامت و ولایت در قرآن (56 ساعت در نیم سال اول از سال سوم) ؛
د) معاد در قرآن (56 ساعت در نیم سال دوم از سال سوم) ؛
ه) اقتصاد در قرآن (56 ساعت در نیم سال اول از سال چهارم) ؛
و) اخلاق در قرآن (56 ساعت در نیم سال دوم از سال چهارم) .
4) در موضوعات مزبور، دوره پیام قرآن استاد مکارم دام ظله و معارف قرآن استاد مصباح حفظه الله محور بحث استاد و شاگرد قرار می گیرد، به گونه ای که یکی متن باشد و دیگری در حاشیه.
5) در شیوه تدرسی و ارائه بحث در کلاس، نکته مذکور در بند 6 مربوط به تفسیر ترتیبی لحاظ می شود، به این طریق که، اولا: لااقل برای سال دوم، استاد ارائه بحث را با قید قرعه در اختیار شاگرد می گذارد. وثانیا هر یک از شاگردان، موضوعی را سوژه تحقیق خویش قرار می دهد. و با قید قرعه، نتیجه تحقیقات خویش را در محضر استاد ارائه می کند. برای اجرای این هدف، یک ساعت از زمان اختصاصی به تفسیر موضوعی در هر هفته منظور گردیده است.
علوم قرآن
1) محور در این برنامه، کتاب البیان مرحوم آیة الله خوئی رحمه قدس سره است، چون هم مختصر است و هم سلیس و روان. البته واضح است که در حاشیه، سخنان دیگران خصوصا نقدها و اضافات التمهید الزاما لحاظ می شود.
2) برای اینکه با اتمام دوره تمام بحثهای علوم قرآن نیز به اتمام برسد، موضوعات این علم به گونه ای تقسیم بندی شده که از اطناب و تطویل، اجتناب شده و حق همه موضوعات ادا گردد.
این بخش به این نحو تنظیم شده است:
الف) تاریخ قرآن (28 ساعت برای نیم سال اول از سال اول) ؛
ب) قرائات و قراء، حجیت ظواهر قرآن و حدوث آن (28 ساعت، برای نیم سال دوم از سال اول) ؛
ج) تحریف ناپذیری قرآن (28 ساعت برای نیم سال اول از سال دوم) ؛
د) اعجاز (28 ساعت برای نیم سال دوم سال اول) ؛
ه) محکم و متشابه، نسخ (28 ساعت برای نیم سال اول از سال سوم) ؛
و) طبقات مفسرین، روشها و گرایشهای تفسیری، آشنایی با کتابهای تفسیری و علوم قرآن (28 ساعت برای نیم سال دوم از سال سوم) .
3) با توجه به اینکه علوم قرآنی، از جهتی، از علوم پیشنیاز و مقدماتی به حساب می آید لذا زمانی که برای آن منظور گردیده فقط ضمن سه سال اول از دوره است.
4) یکی از بحثهای بسیار مفید و لازم در تفسیر، آشنایی با روشها و گرایشهای تفسیری، طبقات مفسرین، کتب تفسیری و کتابهای علوم قرآنی است، لذا با توجه به تقارب و تقارن این سه موضوع، یک نیم سال از برنامه علوم قرآن، به این سه موضوع اختصاص داده شده است.
5) روشن است که در کیفیت القای مباحث و ارائه درس، در این قسمت نیز باید نکات مزبور در دو برنامه تفسیر ترتیبی و موضوعی ملاحظه شود.
منتخب تفاسیر
1) هدف در این بخش از برنامه، آشنایی با کتابهای مهم تفسیری شیعه و سنی است تا شاگرد با آن انس گیرد، و با روش و گرایش هر کدام از آنها آشنا شود.
2) با توجه به اینکه بیشتر کتابهای تفسیری از روش و گرایش خاصی در تفسیر، برخوردارند، برنامه به گونه ای تنظیم شده که در طول دوره، تقریبا در زمینه همه روشها و گرایشها، کتابهایی انتخاب شود تا برنامه مفید، جامع و متنوع باشد.
تنظیم این قسمت به این نحو است:
الف) در گرایش ادبی: منتخبی از تبیان و مجمع البیان، (28 ساعت در نیم سال اول از سال دوم) ؛
ب) در گرایش فلسفی و تفسیر قرآن به قرآن: منتخبی از المیزان، (28 ساعت در نیم سال اول از سال دوم؛
ج) در گرایش کلامی، منتخبی از تفسیر کبیر فخر رازی، روح المعانی و مجمع البیان (28 ساعت در نیم سال اول از سال سوم) ؛
د) در گرایش اجتماعی: منتخبی از نمونه، فی ظلال القرآن و المنار (28 ساعت در نیم سال دوم از سال سوم) ؛
ه) در گرایش عرفانی: منتخبی از کشف الاسرار، مخزن العرفان و تفسیر ملاصدرا (28 ساعت در نیم سال اول از سال چهارم) ؛
و) در گرایش فقهی: منتخبی از زبدة البیان (28 ساعت در نیم سال اول از سال چهارم) .
3) در اجرا و ارائه این بخش، شاگرد نیز سهیم است.
4) برای این ماده از برنامه لازم است استادی در نظر گرفته شود که بتواند روشهای مختلف تفسیری را تبیین نماید و آنها را نقد و نقاط اشتراک و امتیاز تفاسیر را اظهار کند.
کلیات علوم انسانی
1) قرآن، کتاب هدایت برای همه اعصار و امصار، و شفا و مرهمی است برای همه دردها و جوابگو و حلال حاذقی برای همه مشکلات و حوادث واقعه، پس زمانی یک مفسر می تواند از آن استشفا جوید، و یا نسخه شفا بنویسد که دردشناس باشد، و خود را با نیازهای مختلف اخلاقی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و... آشنا گرداند. طبیعی است که وقتی می تواند کاملا به این هدف دست یابد که علاوه بر تحصیل سایر شرایط، لااقل با کلیاتی از مسائل اخلاقی، تربیتی، اجتماعی، سیاسی و... آشنا گردد، و سپس دیدگاه قرآن کریم را در خصوص این موضوعات، مورد بحث و تحقیق قرار دهد.
2) یکی از کارهای مهمی که به عهده پژوهشگران و محققان علوم اسلام، خصوصا متخصصان علوم قرآن و تفسیری است، موضوع علوم انسانی از دیدگاه قرآن کریم است. بعد از گذشت دهها سال از نوآوریهای درخشنده اندیشوران روشن بین حوزه در زمینه های مختلف علوم بشری، هنوز نظر منسجم و مدون قابل توجهی در زمینه سیاست، تربیت، مدیریت، روان شناسی و جامعه شناسی در قرآن ارائه نشده است. لذا باید اعتراف کرد، که با توجه به پیشرفتهای روز افزون محافل علمی غرب در این زمینه ها، پرداختن به آن توسط محققان علوم اسلامی و قرآنی یکی از واجبات مهم عملی است.
تاریخ صدر اسلام و بررسی فضای نزول
1) شکی نیست که برای فهمیدن دقیق مراد متکلم ملاحظه همه قرائن و مقارنات لفظیه و لبیه، متصله و منفصله، لازم است؛ همچنان که یکی از قرائن لبیه در کلام، شرایط اجتماعی و سیاسی، و به عبارت دیگر فضا و جوی است که کلام متکلم در آن صادر و نازل شده است، و مسلما کلام خداوند سبحان از این قانون مستثنی نیست.
در نتیجه، یک مفسر قرآنی زمانی می تواند به معانی و مقاصد آیات پی برد و به روح حاکم بر یک سوره و یا یک مجموعه از آیات هماهنگ دست یازد که علاوه بر کسب سایر شرایط فضای نزول و جو سیاسی و اجتماعی را که سوره و یا آیه و یا مجموعه ای از آیات در آن نازل شده، بشناسد.
لذا ضروری است که محقق و متخصص تفسیر، در تاریخ 23 ساله عصر نزول سیر کند، و از این زاویه در آیات تدبر کند.
2) استاد این قسمت لازم است هم دستی در تاریخ داشته باشد، و هم از علوم تفسیری بی بهره نباشد.
3) همچنان که در ابتدای این طرح اشاره شد، این ماده نیز مطالعه ای است و فقط شش ساعت در اختیار استاد است.
آشنایی با روش تفسیری اهل بیت علیهم السلام و روایات
1) اهل بیت عصمت علیهم السلام، قرآن ناطق، و آشنای به ظهر و بطن، تنزیل و تأویل آنند . ولی مع الأسف روایاتی که در ذیل تفسیر آیات وارد شده است احیانا مورد بی مهری قرار می گیرد و عنایتی به روش تفسیری اهل بیت علیهم السلام نمی شود و یا محور بحث و تحقیق قرار نمی گیرد. شکی نیست، همچنان که در تفسیر آیات باید از جمود و افراط اخباریگری پرهیخت، از چنین دست و دل بازیهای تفریطی نیز باید برحذر بود.
2) ادای حق این بخش استادی را می طلبد که با روایات اهل بیت علیهم السلام مأنوس باشد، و عمری را در این محضر سپری نموده و از لسان و لحن خاص آن بزرگواران بهره مند باشد.
قرآن و عهدین
1) در قرآن، آیه ها و سوره های بسیاری، ناظر به دو قوم یهود و نصارا، و دو کتاب تورات و انجیل، و نیز تحریفها و پیش بینی ها و اعترافهای این دو کتاب است. بررسی این دو کتاب و مقایسه قرآن با آنها، هم می تواند ما را در فهم آیه ها و سوره های مربوط یاری دهد و با عظمت و علو معارف و حقایق قرآنی آشنا سازد، و هم به متانت و عفت قرآن در کلام و بیان، رهنمون شود و...
2) با توجه به زحمات محققانه و طاقت فرسای مرحوم بلاغی قدس سره در این خصوص، کتاب الهدی ایشان محور بحث قرار می گیرد.
فقه اللغه و آشنایی با کتابهای لغت و آیین نگارش عربی
1) ضرورت آشنایی با لغت و کتابهای لغوی اصیل و درجه اول، و راه به دست آوردن معانی واژه ها، و ریشه یابی آنها، بر کسی پوشیده نیست؛ همچنانکه به اعتراف اهل ادب و تصریح اهل فن، این نکته نیز قابل توجه است که کلیات و قواعدی را می توان درباب لغت ارائه و مورد بحث و تحقیق قرار داد. لذا مقرر شد که متن مدونی در این باره شناسایی و انتخاب شود، و یا خود استاد متنی تدوین کند و مورد بحث قرار دهد.
2) با توجه به ضعف شدید نگارشی بعضی از متون تفسیری عربی، آشنایی با نگارش عربی ضروری می نماید.
3) تقارب این دو ماده (فقه اللغه و آیین نگارش عربی) اقتضا دارد که با هم، و در یک نیم سال مورد بحث قرار گیرند.
نگاهی به سایر عناوین
1) روش تحقیق و رساله نویسی (و خوش نویسی و آیین نگارش و ادبیات فارسی)
آشنایی با روش تحقیق و رساله نویسی، آیین نگارش و ادبیات فارسی و همچنین خوش نویسی و دوری از بد خطی، به اندازه ای اهمیت دارد که یک ترم (28 ساعت) را به خود اختصاص داده است.
2) تجوید و تلاوت
برای مفسر و متخصص در علوم قرآنی ناآشنایی با قواعد تجوید نقص است و زیبنده نیست که نتواند زیبا، رسا و با صوت نیکو آیات حق را تلاوت کند.
3) آشنایی با کامپیوتر
با کمترین آشنایی از کامپیوتر و دیسکتهای مختلفی که از علوم و منابع اسلامی از جمله قرآن تهیه شده، انسان به سرعت، دقت و کم حجمی تحقیقات نرم افزاری پی می برد.
خصوصا برای مفسر و محقق قرآنی بسیار جالب است که بداند با کامپیوتر و دیسکتهای بحارالانوار و سایر منابع اسلامی، می توان کاری را در زمینه روایات تفسیری انجام داد که بسیار کاملتر از کاری است که نور الثقلین و یا البرهان و سایر کتابهای تفسیر روایی انجام داده اند، زیرا با عرضه یک کلمه و یا یک جمله از یک آیه به کامپیوتر تمام روایاتی که آیه مزبور در آن به اشارت رفته است در اختیار قرار می گیرد، و مسلم است که مؤلفان کتابهای تفسیر روایی، در بسیاری از موارد نتوانسته اند همه روایتهای وارده ذیل یک آیه را استقصا کنند .
نمودار اجمالی از کل برنامه
سال اول
نیم سال اول
1) تفسیر ترتیبی (1) / 4 ساعت در هفته
2) علوم قرآن (تاریخ قرآن) / 2 ساعت در هفته
3) فقه اللغة (و آشنایی با کتابهای لغت و آیین نگارش عربی) / 2 ساعت در هفته
4) آیین نگارش و ادبیات فارسی (و روش تحقیق و رساله نویسی و خوش نویسی) / 2 ساعت در هفته
5) آشنایی با کامپیوتر / 2 ساعت در هفته
نیم سال دوم
1) تفسیر ترتیبی (2) / 4 ساعت در هفته
2) علوم قرآن (قرائات و قراء، حجیت ظواهر قرآن و حدوث آن) / 2 ساعت در هفته
3) اسباب نزول (بررسی فضای نزول آیات و سور) / 2 ساعت در هفته
4) تجوید و تلاوت / 2 ساعت در هفته
5) علوم انسانی (مبانی علوم تربیتی) / 2 ساعت در هفته
سال دوم
نیم سال اول
1) تفسیر ترتیبی (3) / 4 ساعت در هفته
2) علوم قرآن (تحریف ناپذیری قرآن) / 2 ساعت در هفته
3) منتخب تفاسیر (1) (گرایش ادبی: کشاف، تبیان و مجمع البیان) / 2 ساعت در هفته
4) تفسیر موضوعی (1) خداشناسی و علوم عقلی در قرآن / 2 ساعت در هفته
5) کلیات و مبانی علوم تجربی / 2 ساعت در هفته
نیم سال دوم
1) تفسیر ترتیبی (4) / 4 ساعت در هفته
2) علوم قرآن (اعجاز) / 2 ساعت در هفته
3) منتخب تفاسیر (2) (روش تفسیر قرآن به قرآن المیزان) / 2 ساعت در هفته
4) تفسیر موضوعی (2) نبوت در قرآن / 2 ساعت در هفته
5) علوم انسانی (مبانی علوم سیاسی و مدیریت) / 2 ساعت در هفته
سال سوم
نیم سال اول
1) تفسیر ترتیبی (5) / 2 ساعت در هفته
2) علوم قرآن (محکم و متشابه نسخ) / 2 ساعت در هفته
3) منتخب تفاسیر (3) (گرایش کلامی: تفسیری فخر رازی، روح المعانی، مجمع البیان) / 2 ساعت در هفته
4) تفسیر موضوعی (3) (امامت و ولایت در قرآن) / 4 ساعت در هفته
5) علوم انسانی (مبانی علم اقتصاد) / 2 ساعت در هفته
نیم سال دوم
1) تفسیر ترتیبی (6) / 4 ساعت در هفته
2) علوم قرآن (طبقات مفسرین، روشها و گرایشهای تفسیری) / 2 ساعت در هفته
3) منتخب تفاسیر (4) (گرایش اجتماعی: نمونه، فی ظلال القرآن المنار) / 2 ساعت در هفته
4) تفسیر موضوعی (4) (معاد در قرآن) / 4 ساعت در هفته
5) علوم انسانی (مبانی جامعه شناسی) / 2 ساعت در هفته
سال چهارم
نیم سال اول
1) تفسیر ترتیبی (7) / 2 ساعت در هفته
2) منتخب تفاسیر (5) (گرایش عرفانی: کشف الاسرار، مخزن الاسرار، مخزن العرفان، تفسیر ملاصدرا) / 2 ساعت در هفته
3) تفسیر موضوعی (5) (اقتصاد در قرآن) / 4 ساعت در هفته
4) قرآن و عهدین / 2 ساعت در هفته
نیم سال دوم
1) تفسیر ترتیبی (8) / 2 ساعت در هفته
2) منتخب تفاسیر (6) (گرایش فقهی: زبدة البیان) / 2 ساعت در هفته
3) تفسیر موضوعی (6) (اخلاق در قرآن) / 2 ساعت در هفته
4) آشنایی با روش تفسیری اهل بیت و روایات تفسیری (تفسیر برهان و در المنثور / 2 ساعت در هفته
5) علوم انسانی (مبانی روان شناسی) / 2 ساعت در هفته