شناسه : ۳۰۳۴۳۲ - چهارشنبه ۷ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۰۵:۴۹
یادداشت؛
عبادت، فطرت، ایمان؛ مضامین «رنگ خدا» در قرآن
گروه اندیشه: ادیان الهی تاکید زیادی بر عبادت خداوند دارند، در این میان قرآن تعبیری با عنوان «رنگ خدا» دارد که مفسران در توضیح این مفهوم، عبادت، فطرت و ایمان را مضامینی ذکر کرده‌اند که این مفهوم مشتمل بر آنهاست.
«رنگ خدا» تعبیری قرآنی است که در آیه 138 سوره بقره «صِبْغَةَ اللّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عَابِدونَ: این است نگارگرى الهى و کیست خوشنگارتر از خدا و ما او را پرستندگانیم» به آن اشاره شده است. این آیه می‌تواند مورد تامل انسان امروز قرار گیرد، انسانی که در روزمرگی‌ها و تنش‌های زندگی از خداوند دور می‌شود و زندگی‌اش رنگ الهی را می‌بازد، چنین زندگی چه معنایی خواهد داشت؟
در ذیل آیه مورد بحث، احادیثی از معصومین(ع) وارد شده که مراد از رنگ خدا را اسلام یا میثاقی دانسته‌اند که خداوند در عهد الست (عارم زر) درباره ولایت علی(ع) با مردم گرفته است. (کلینی، کافی، ج 2، ص 14، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365ش.) امام صادق(ع) رنگ خدا را اسلام دانسته است و در روایت دیگری ایشان صبغةالله را ولایت امام علی(ع) دانسته‌اند که خداوند در عالم میثاق از مردم گرفته است.
فطرت انسان رنگ خداست
شهید مطهری در خصوص رنگ خدا معتقد است که مراد از آن رنگی است که خداوند در متن خلقت به انسان زده و از آن به فطرت تعبیر می‌کند. برخی از تفاسیر نیز این مضمون را در خصوص این آیه ذکر کرده‌اند.
شهید مطهری در این خصوص می‌نویسد «در آیه شریفه مراد از "صبغة اللّه" یعنی دین، رنگ خدایی است که خداوند در متن تکوین زده و انسان را به آن زینت داده است. این تعبیر در قرآن اشاره به عمل غسل تعمید که مسیحیان انجام مىدهند دارد و بچه‌های تازه متولد شده و کسانی مىخواهند مسیحى شوند با این غسل، آنان را وارد دین مسیحیت می کنند و به این وسیله رنگ مسیحیت به او مىزنند و این شست‌وشو کردن را یک نوع رنگ مسیحیت زدن مىدانند. قرآن مى‌گوید رنگ، آن رنگى است که خدا در متن خلقت زده است... . ایشان در ادامه می‌گوید" غسل تعمید اثری ندارد و کسى را که چیزى نیست نمی‌توان آنچنانى کرد؟! رنگ زدن آن رنگ زدنى است که دست خلقت در متن آفرینش زده است. آنچه پیغمبر ما مى‌گوید همان اسلام واقعى و همان فطرت واقعى است؛ فطرت واقعى یعنى رنگى که خدا در متن خلقت به روح و روان بشر زده است».
رنگ خدا در تفاسیر قرآن
در تفسیر المیزان صبغه الله یا رنگ خدا به معنای ایمان و عبادت خداوند است، علامه در تفسیر المیزان در این خصوص می‌نویسد: «کلمه (صبغة) از ماده (ص- ب- غ) است، و نوعیت را افاده مىکند، یعنى مىفهماند این ایمان که گفتگویش مىکردیم، یک نوع رنگ خدایى است، که ما بخود گرفتهایم، و این بهترین رنگ است، نه رنگ یهودیت و نصرانیت، که در دین خدا تفرقه انداخته، آن را آن طور که خدا دستور داده بپا نداشته است. (وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ) این جمله کار حال را مىکند، در عین حال بمنزله بیانى است براى (صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ)، و معنایش این است که در حالى که ما تنها او را عبادت مىکنیم، و چه رنگى بهتر از این؟ که رنگش بهتر از رنگ ما باشد».
شیخ طبرسی در مجمع البیان مراد را فطرت خداخواهانه عنوان کرده است و مانند علامه طباطبایی آن را در نسبت با دیگر ادیان عنوان داشته است. ««صبغ» بهمعناى «رنگآمیزى» برگرفته شده است؛ و این، بدان دلیل است که نصارا نوزادان خود را در آبى ویژه شستشو مىدادند و بدان فخر مىفروختند؛ که قرآن فرمود: نگارگرى و رنگآمیزى خدا که همان ارزانىداشتن فطرت خداخواهانه است، بهتر و برتر است».
حجت‌الاسلام و المسلمین قرائتی در تفسیر نور ذیل «رنگ خدا» نوشته است که رنگ خدا را رنگ وحدت، برادری و تسلیم امر خدا بودن است. در این تفسیر می‌خوانیم «انسان در زندگى خویش باید رنگى را بپذیرد، امّا در میان همه رنگها، رنگ خدایى بهتر است. ناگفته پیداست که تا رنگ، نژاد و قبیله و هوس‌ها را کنار نگذاریم، رنگ وحدت و برادرى و تسلیم امر خدا بودن را نخواهیم گرفت.
تفسیر اطیب‌البیان که نوشته سیدعبدالحسین طیب است را ایمان الهی خوانده است، وی در این زمینه می‌نویسد: آن بهترین رنگ‌هاست، چون بسوی توحید و یگانه پرستی می خواند، به عکس یهودیت و نصرانیت که بسوی فرقه و گروه خود میخوانند و مدعای‌شان به شرک می‌انجامد.
تفسیر کشاف نوشته زمخشری نیز نوشته است که مراد از از صبغة الله است که خداوند انسان را بر اساس آن پاک می‌کند. با نگاهی به تفاسیر پیش گفته می‌توان مراد از صبغةالله را اشاره به فطرت، ایمان، عبادت، اسلام و بندگی دانست. آنچه بهترین نگارگری خوانده شده است درون انسانی است که خدا را می‌پرستد و در جهان معاصر بازخوانی این آیه راه‌گشا خواهد بود.
میثم قهوه‌چیان
