قبل از بررسی کوتاه و اجمالی شعارهای عاشورا مناسب است بپردازیم به بیان دوباره دو واژه «عاشورا» و «شعار»:
الف: عاشورا
عاشورا از روز دهم ماه محرم الحرام است . این روز که اگر چه از دیر باز مورد توجه بوده ولی در فرهنگ شیعه به خاطر شهادت سومین پیشوای شیعیان و فرزندان او در سرزمین کربلا از جایگاه بسیار رفیع و ارزشمندی برخوردار است . (1)
عاشورا در تاریخ جاهلیت عرب، از روزهای عید رسمی و ملی بوده و در آن روزگار چنین روزی روزه می گرفتند، جشن ملی و و آن را به عنوان روز شادمانی به حساب می آورند; اما با شهادت سیدالشهدا ( علیه السلام) و یارانش در این روز، عاشورا به عظیم ترین روز سوگواری و ماتم شیعیان تبدیل شد .
ائمه اطهار ( علیهم السلام) همواره شیعیان را به سوگواری و عزاداری در روز عاشورا توصیه فرموده اند تا یاد و خاطره این روز بزرگ زنده نگاه داشته شود . امام رضا ( علیه السلام) در این باره فرمود: «هر کس را که عاشورا روز مصیبت و اندوه و گریه او باشد، خداوند قیامت را روز شادی او قرار می دهد» (2) و البته دشمنان اهل بیت که در این روز شادمان و مسرور بودند، فردای قیامت روز عذاب و مصیبت آن ها خواهد بود .
امامان شیعه علاوه بر توصیه شیعیان به زنده نگه داشتن این روز خود نیز در حد ممکن با برپایی مجالس و محافل سوگواری یاد و خاطره مظلومیت جد بزرگوار خود را زنده نگاه می داشتند .
شیعه در طول تاریخ آتش این داغ عظیم را همواره در دل خویش روشن نگاه داشته تا آنجا که امروز عظیم ترین مراسم سوگواری برای انسان عزت خواه، همانا عزاداری روز عاشوراست .
از قرن ها پیش «عاشورا» به عنوان تبلور روح حقیقت خواهی و تجلی درگیری حق و باطل و روز فداکاری و جانبازی در راه دین و عقیده شناخته شده است .
در این روز، حسین ( علیه السلام) با یارانی اندک ولی با ایمان و صلابت و عزتی بزرگ و شکوهمند، با سپاه بی دین و سنگدل حکومت طاغوتی یزید به مقابله برخاست، آن روز، حماسه حسین ( علیه السلام) کربلا را صحنه تجلی عشق و آزادگی ساخت . عاشورا اگر چه یک روز بود اما دامنه تاثیر آن تا فردای تاریخ کشیده شد . هر ساله دهه محرم و به ویژه عاشورا، عشق و اخلاص نسبت به معلم حریت و اسوه جهاد و شهادت حسین بن علی ( علیه السلام) اوج می گیرد و همه حتی غیر شیعه در مقابل عظمت روح آن آزادمردان تعظیم می کنند .
و اما واژه «شعار»
«شعار» ، بعضی «آنچه شخص در میدان کارزار جهت معرفی خود به کار می گیرد .» (2) معنا کرده اند با حال، چه در کلام منظوم و چه در کلام منثور .
به وسیله این معرفی شخصی هم روحیه خود را تقویت می کرد و هم در روح و روان دشمن تاثیر می نهاد . بی تردید شعار دادن هنگام کارزار از صدر اسلام و جنگ های نخستین پیامبر مورد توجه طرفین جنگ بوده است .
از آن جمله می توان به رجزهای جنگ خندق اشاره کرد، آن هنگام که سوارانی اندک - از جمله «عمربن عبدود» که از شجاع ترین آن ها بود - خود را از فراز خندق به داخل مدینه رساندند . هر چه این شعارها توفنده تر بیان می شده حکایت از قدرت و جاعت شخص داشته است .
این شعار دادن و رجز خوانی در عاشورا نیز جز عناصر بسیار مهم قیام آن حضرت محسوب می گردد و مشتمل بر بلندترین معارف و پیام هایی است که تنها از خاندان رسالت انتظار می رود .
اگرچه شعارهای یاران امام حسین ( علیه السلام) دارای مضامین بسیار بلند و معارف ارزشمند است; اما آنچه از لبان مبارک حسین بن علی ( علیه السلام) بیان شد ویژگی و اهمیت فراوانی دارد .
با مروری بر کلام آن حضرت در طول حرکت و نهضت خونین عاشورا، موضوعات ذیل به خوبی به چشم می خورد:
1 . معرفی شخصیت و جایگاه خود به عنوان فرزند آخرین پیامبر الهی و امام بر حق جامعه .
2 . تبیین اهداف و رسالت های خود به عنوان جانشین رسول گرامی اسلام ( صلی الله علیه و آله) .
حضرت در تبیین شخصیت خویش همواره بر افتخارات پدر بزرگوارشان تاکید می کردند . البته هر گز کسی - چه دوست و چه دشمن - لحظه ای تردید نخواهد کرد که پس از پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله) حیات نهال نوپای اسلام، مرهون شجاعت های علی بن ابیطالب ( علیه السلام) و مجاهدت ها و رشادت های آن امام همام است . از این رو اگر حسین بن علی ( علیه السلام) در معرفی خود از انتسابش به پیامبر اکرم سخن می راند و همواره تاکیدش بر شجاعت و رزم بی بدیل حیدر کرار علی بن ابیطالب بود .
در دوران جاهلیت، از اوزان حماسی شعر برای بیان مضامینی که جنبه مبارزه، دشنام یا تفاخر داشته استفاده می شد . به کارگیری این ضرب آهنگ در شعرهای حماسی که مبارزان در میدان های جنگ می خواندند، سبب شده که به آن اشعار «رجز» گویند . در کربلا نیز حسین بن علی ( علیه السلام) در میدان نبرد رجز می خواندند .
یکی از رجزهای حماسی آن حضرت عبارت است از این فرمایش که فرمود:
مرگ بهتر از ننگ است و ننگ بهتر از دوزخ . (3)
معمولا رجز به صورت ارتجالی در میدان سروده شده است . گاهی نیز اشعار دیگر شعرا انشاء می شد .
از جمله اشعار منسوب به آن حضرت است که فرمود:
انا الحسین بن علی
الیت ان لا انثنی
احمی عیالات ابی
امضی علی دین النبی
شعرهای حسین بن علی ( علیه السلام)
همان گونه که گفته شد شعارهای عاشورا علاوه بر خطبه ها و رجزها گاهی از اشعار آن حضرت است .
از حسین بن علی ( علیه السلام) نیز شعرهای فراوانی نقل شده است; چه آنچه در حوادث کربلا به صورت موعظه، رجز و جزء آن بیان کرده و چه آنچه بیشتر به مناسبت های مختلف سروده است . کتابی هم به نام دیوان الحسین بن علی که حاوی اشعار آن حضرت است چاپ شده است .
در نهضت عاشورا امام حسین ( علیه السلام) هم شعرهایی از خود دارد، هم شعرهایی از شعرای عرب که به آن ها تمثل کرده است .
یکی از شعرهای آن حضرت که به صورت رجز در میدان کارزار بیان فرمود، عبارت بود از:
انا ابن علی الخیر، من آل هاشم
کفائی بهذا مفخرا حین افخر
و جدی رسول الله اکرم من مشی
و نحن سراج الله فی الناس یزهر
و فاطمه امی سلاله احمد
و عمی یدعی ذوالجناحین جعفر
و فینا کتاب الله انزل صادقا
و فینا الهدی و الوحی و الخیر یذکر (4)
زنده جاوید کیست، کشته شمشیر دوست
کآب حیات قلوب در دم شمشیر اوست
گر بشکافی هنوز خاک شهیدان عشق
آید از آن کشتگان زمزمه دوست! دوست!
بدون تردید بقاء و جاودانگی نهضت خونین حسینی در پرده همین تعلیمات نورانی و آرمان های الهی است که این گونه در تاریخ ثبت و ضبط شده است . چه خون هایی که برای پاسداشت این نهضت جهانی بر زمین ریخت و اینک بر ماست که بیرق تابناک این شعارها را در زندگی خویش برافرازیم .
