برگزیده هائی از نهج البلاغه
78 - تفسیر الخطبه الشقشقیه
تالیف:«شریف مرتضی علم الهدی علی بن حسین موسوی » (متوفای 436ه).
و آن را «شیخ ابوالحسن محمد بن محمد بصروی » در فهرست تصانیف سید مرتضی ذکرکرده است (1).
79 - شرح النهج
تالیف: «خواجه صائن الدین علی بن محمد بن افضل الدین محمدترکه »(متوفای 830ه). شرح حال وی را صاحب ریاض نوشته و گفته است: تالیفات وی زیاد است از جمله شرح و ترجمه بعض کلمات امیرمومنان (ع) از نهج البلاغه به زبان فارسی است (2).
80 - التوضیحات التحقیقیه
در شرح خطبه شقشقیه تالیف: «سید علی اکبر ابن سیدمحمد سلطان العلماء لکهنوی »(متوفای 1326ه).
شرح حال وی را سید علی نقی نقوی در «مشاهیر علماء الهند» نوشته است (3).
81 - شرح النهج
تالیف: «امیر علی شیر بن گنجینه بهادر نوائی جغتائی هروی »ملقب به «نظام الدین »(841 - 906ه).
وزیر «سلطان حسین میرزا بایقرای گورکانی »(875 - 911) آثار قلمی و تالیفات نوائی زیاد است و به زبان ترکی و فارسی هر دو کتاب نوشته و شعر گفته است و درکتاب «تحفه سامی » صفحه 180 غیر از پنج دیوانش شانزده کتاب بر او شمرده است وگفته: «نوائی » کلمات قصار «علوی » را به نظم کشیده و برای هر کلمه یک رباعی ترکی سروده است (4).
82 - شرح النهج
شرح خطبه شقشقیه. تالیف: «تاج العلماء سید علی محمد ابن سلطان العلماء سید محمد بن دلدار علی نصیر آبادی »(متوفای 1312ه) «سید علی نقی نقوی لکهنوی » در «مشاهیر علماءالهند» گفته است (5).
83 - شرح النهج به فارسی
ترجمه و شرح و توضیحات عهدنامه امیرالمومنین(ع) به «مالک اشتر».
تالیف: «مولی محمد کاظم بن محمد فاضل مشهدی مدرس و خادم حرم رضوی ». و آن را به درخواست «اعتماد الدوله شاه قلی خان » نوشته است. نسخه آن ضمن مجموعه ای در کتابخانه آستان قدس موجود است و تاریخ کتابت آن 1377ه می باشد (6).
84 - اساس السیاسه فی تاسیس الریاسه تالیف: واعظ ماهر، شهیر به «سلطان المتکلمین »، «شیخ محمد ابن مولی اسماعیل بن عبدالعظیم بن محمد باقرکجوری مازندرانی » نزیل تهران (متوفای 14 شعبان 1353ه). و آن شرح عهدنامه امیرمومنان(ع) به «مالک اشتر» است و نسخه آن پیش فرزندش مشهور به «ملک المتکلمین اخلاقی » موجود است (7).
85 - شرح النهج
و آن ترجمه عهدنامه «مالک اشتر» به نظم ترکی است و در سال 1304ه در اسلامبول چاپ شده است. ناظم «محمد جلال الدین » و شاید از علمای عامه است (8).
86 - شرح النهج
تالیف: «شیخ محمد قوام الدین بن حبیب الله قمی ». شرح کلمات قصار امیرالمومنین علی(ع) (9).
87 - شرح النهج
شرح نزدیک به صد کلمه از کلمات قصار که در نهج البلاغه ذکر شده است.
تالیف: «شیخ محمد بن نصار حویزی »، معاصر «شیخ بهائی » مولف کتاب «الامامه » که نسخه ای از آن در کتابخانه حسینیه شوشتریها در نجف اشرف موجود است و شرح مذکور را به آخر آن ملحق کرده است (10).
88 - دراسات النهج (شرح عهدنامه مالک اشتر)
تالیف: «شیخ محمد مهدی ابن شیخ عبدالکریم شمس الدین عاملی ». و در سال 1376ه در نجف اشرف چاپ شده است (11).
89 - نغمه الهی
تالیف: «محیی الدین شیخ مهدی بن ابی الحسن بحرانی قمشه ای،تهرانی » به تخلص «الهی » مدرس در معقول. و آن شرح خطبه همام در وصف متقین است و آن را با شعر فارسی شرح کرده و آن چاپ شده است (12).
90 - رموز الاماره
تالیف: «میرزا احمد» مشهور به «وقار» ارشد اولاد«میرزا محمد شفیع » متخلص به «وصال » شاعر شهیر شیرازی (1232 - 1298ه) مدفون در مزار شاه چراغ.
و آن شرح عهدنامه مالک اشتر به شعر فارسی است. در اول منظومه خود اسم «معتمدالدوله و فرهاد میرزا» را آورده است. در شیراز به سال 1331 در چاپخانه محمدیه چاپ شده است (13).
91 - شرح النهج (شرح خطبه شقشقیه)
تالیف: «شیخ مولی هادی بنابی » شارح خطبه زینبیه (14).
92 - شرح عهد مالک الاشتر (به فارسی) تالیف: «علامه شیخ هادی ابن مولی حسین بن محسن ابن عبدالله بن محسن بن حسین بیرچندی »(1277 - 1319ه) و در سال 1355ه درتهران به طبع رسیده است (15).
93 - روض المنی فی المختار من قصار کلمات امیرالمومنین(ع)
شرح کلمات قصارامیرمومنان(ع) که در آن اشعار و احادیث و حکایات مناسب هم ذکر شده است. تالیف:
«سید علی اکبر بن رضی ابن محمد تقی رضوی قمی برقعی »(متولد 1317ه) (16).
94 - درر الکلم (ترجمه کلمات قصار امیرالمومنین(ع)(فارسی).
تالیف: «سید علی اکبر برقعی » متخلص به «کاشف » و مولف کتاب دیگر در همین موضوع به نام «روض المنی » در شماره قبل به آن اشاره شد (17).
95 - کشف السحاب فی شرح الخطبه الشقشقیه
تالیف: «ملا حبیب الله بن علی مدد بن رمضان کاشانی »(متوفای 1340ه) از علمای امامیه قرن چهاردهم. زاهد و متقی وعرفان مسلک دارای اخلاق حمیده بود (18).
96 - التقاط الدرر (منتخب شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید)
تالیف: «محمد بن حاج قنبر کورعلی مدنی کاظمی »(حدود سال 1300 فوت کرده است). واز تالیف آن سال 1283 فارغ شده است و از شرح ابن ابی الحدید هر آنچه راجع به اخلاق و حکم و آداب بوده، استخراج کرده است و نسخه ای از آن در کتابخانه «سیدحسن صدر» (19) موجودبود.
97 - منتخب وصایا امیرالمومنین(ع) و حکمه
با حروف تهجی تنظیم شده و در آخر آن وصیت امام به فرزندش امام حسین(ع) آمده است و یک نسخه ازآن به خط نستعلیق به قلم «میر قاسم قره باغی » به تاریخ 911ه ق. در کتابخانه «خدیویه مصر) موجود است که در حواشی آن تعلیقاتی به فارسی نوشته شده است (20).
98 - شرح الکلمات المائه
(منهاج العارفین فی شرح کلمامت امیرالمومنین(ع » که شرح صد کلمه از کلمات قصار امیر مومنان (ع) است.
تالیف: «شیخ کمال الدین میثم بن علی بحرانی »(متوفای 679ه) مولف سه شرح :(کبیر، متوسط و صغیر) بر نهج البلاغه دارد که اول آن چنین آغاز شده است: «یا ذاالجلال یا حی یا قدوس یا سلام » (21).
پی نوشتها:
(1) الذریعه، ج 4، ص 348 - ج 14، ص 137.
(2) الذریعه، ج 4، ص 140.
(3) الذریعه، ج 4، ص 141 - ج 4، ص 499.
(4) الذریعه، ج 14، ص 142 - ریحانه الادب، ج 6، ص 238 - 241.
(5) الذریعه، ج 14، ص 142.
(6) الذریعه، ج 14، ص 144.
(7) الذریعه، ج 2، ص 7 و ج 14، ص 146.
(8) الذریعه، ج 14، ص 144.
(9) الذریعه، ج 14، ص 146.
(10) الذریعه، ج 14، ص 147.
(11) الذریعه، ج 14، ص 148 - ج 2، ص 337.
(12) الذریعه، ج 14، ص 148.
(13) الذریعه، ج 14، ص 152.
(14) الذریعه، ج 14، ص 152.
(15) الذریعه، ج 14، ص 152.
(16) الذریعه، ج 11، ص 277 - ریحانه الادب، ج 1، ص 249.
(17) فهرست مشار، ج 1، ص 1387.
(18) لباب الالباب فی القاب الاطیاب، به نقل ریحانه الادب، ج 5، ص 19.
(19) الذریعه، ج 22، ص 414.
(20) الذریعه، ج 22، ص 442.
(21) الذریعه، ج 14، ص 41.
