شبیه سازی در آیین کاتولیک(۱)

اشاره:

آیین کاتولیک با کاربست برخی از دستاوردهای مهندسی ژنتیک درباره انسان سرسختانه مخالفت می کند و آن را ناقض کرامت و شأن انسان می داند. یکی از تازه ترین دستاوردهای این عرصه، امکان به کارگرفتن تکنیک انتقال هسته سلول پیکری Somatic Cell Nuclear Transfer) با علامت اختصاری (SCNT یا شبیه سازی درباره انسان است. کلیسای کاتولیک استفاده از این تکنیک را تحت عناوینی چون شبیه سازی درمانی یا انسانی مغایر با آموزه های اصلی کتاب مقدس و اخلاق مسیحی می داند و دلایلی بر ضد آن اقامه می کند. مهم ترین دلایل مخالفت با شبیه سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک عبارت اند از: احتمال شکست از نظر علمی، ضرورت تولید مثل جنسی برای ایجاد فرد جدید، تحمیل هویت خود بر شخص شبیه سازی شده، غصب جایگاه خداوند، نقض کرامت انسانی، نقض حق کودک برای داشتن والدین، تنزل انسان به شیئ، مغایرت با حق «نادانی» و جهل نسبت به آینده، امکان سوءاستفاده های مختلف و فروپاشی نهاد خانواده. در این مقاله، این مسئله با توجه به دیدگاه آیین کاتولیک به اخلاق زیستی و در بستری کلی تر توصیف شده است.

رشد مهندسی ژنتیک و پیدایش مسائل تازه ای در این عرصه و امکان برخی دستکاری های ژنتیکی، پرسش هایی جدی در باب حیات و مرگ و مفهوم انسان و معیار انسانیت پیش کشیده است و آیین کاتولیک نیز بخشی از تلاش خود را صرف پاسخگویی به آنها کرده است. یکی از تازه ترین چالش های این عرصه، مسئله امکان شبیه سازی انسانی است که پس اعلام خبر شبیه سازی گوسفندی به نام «دالی» در سال 1997 به گونه ای جدی ذهن متدینان را به خود مشغول کرده است:⁽²⁾ آیا به وجود آوردن انسان بی استفاده از شیوه رایج تولید مثل و به گونه ای غیر جنسی مشروع است و اخلاقی، یا بر خلاف آموزه های دینی؟ غالب متدینان آن را تهدیدی بر ضد کرامت انسانی قلمداد کرده اند و خواستار منع آن شدند. مسلمانان اهل سنت قاطعانه این عمل را محکوم کرده و عالمان شیعه در این زمینه نظرات گوناگونی ابراز داشته اند. جهان مسیحی نیز موضعی استوار در این زمینه اتخاذ کرد و شبیه سازان را ناقض کرامت انسانی دانسته است. در این نوشته، کوشش می شود تا تصویر روشن و نسبتا جامعی از دیدگاه کلیسای کاتولیک در قبال این مسئله به دست داده شود و این مسئله در بستری کلی تر از دیدگاه آیین کاتولیک به مسائل زیستی تبیین گردد. تحلیل و بررسی این دیدگاه نیازمند نوشته دیگری است که مستقلاً ارائه خواهد شد.

1. ملاحظات اولیه

یک. منابعی که در این نوشته مورد استناد قرار گرفته اند، سه نوع اند. نخست، سخنان پاپ فقید ژان پل دوم به عنوان عالی ترین مرجع دینی آیین کاتولیک در جهان؛ دوم بیانیه هایی که به وسیله واتیکان منتشر شده است. این بیانیه ها به وسیله شوراهای پاپی که اعضای آنها مستقیما به دست پاپ منصوب می شوند فراهم آمده و به تأیید پاپ نیز رسیده است. سوم مقالاتی که اسقف ها و رؤسای کلیسای کاتولیک نوشته یا موضعگیری هایی که در قبال مسئله شبیه سازی اتخاذ کرده اند.

دو. آیین کاتولیک برای تبیین و دفاع از موضع خود فعالیت علمی و فرهنگی گسترده ای داشته است. این فعالیت ها شامل برگزاری کنفرانس ها و کارگاه های آموزشی، شرکت در نشست ها و سمینارهای مختلف و ارسال پیام به وسیله پاپ به کنفراس های پزشکی، اخلاق زیستی و مانند آن بوده است.

سه. افزون بر آن، کلیسای کاتولیک حضوری جدی در سطح جهانی در مجامع بین المللی داشته و از این طریق مواضع خود را تبیین و تقویت کرده است، مانند حضور نماینده رسمی در کمیسیون تخصصی سازمان ملل و تبیین موضع آیین کاتولیک درباره مسئله شبیه سازی، حضور در کنگره آمریکا هنگام بررسی مسئله شبیه سازی، ارسال نامه به سازمان ملل و یونسکو و تحلیل و بررسی بیانیه هایی که سازمان ملل یا دیگر مجامع سیاسی در این زمینه منتشر کرده اند. این حضور فعالانه موجب شده است تا مدافعان شبیه سازی انسانی، کلیسای کاتولیک را به تحمیل دیدگاه خود بر جامعه متکثر معاصر متهم کنند.

چهار. موضع آیین کاتولیک در قبال شبیه سازی انسانی در حقیقت بخشی از موضع گسترده تر این آیین در قبال مسائل زیستی دیگری چون سقط جنین، اوتانازی یا قتل از روی ترحم، تکنیک های باروری مصنوعی و مانند آن است. از این رو، در این نوشته از سر ضرورت به دیدگاه آیین کاتولیک در این مسائل نیز اشاراتی رفته است.

2. انواع شبیه سازی

کلیسای کاتولیک به شکل متداول و رایج به هنگام بحث از شبیه سازی دو نوع تقسیم بندی را مطرح می کند؛ یکی تقسیم بندی این تکنولوژی بر اساس حوزه و سوژه آن است و دیگری تقسیم آن بر اساس هدف از به کارگیری چنین تکنیکی. البته بحث در نوع اول بسیار مختصر و گذرا و اشاره وار مطرح می شود، حال آن که بحث اساسی در نوع دوم است. این دو نوع تقسیم بندی به شرح زیر هستند:

یک. شبیه سازی گیاهی، حیوانی و انسانی

دو. شبیه سازی درمانی و انسانی

یک. شبیه سازی گیاهی ، حیوانی و انسانی. از نظر آیین کاتولیک اعمال تکنولوژی باروری و تکثیر غیر جنسی در عرصه گیاهان و حیوانات مانعی ندارد و این کار مجاز است. اسناد متعدد کلیسا بر این نکته تأکید فراوان دارند که با رعایت مصالح کلی می توان گیاهان یا حیوانات را شبیه سازی کرد. برای مثال در «تأملاتی درباره شبیه سازی» که به وسیله «آکادمی پاپی زندگی»⁽³⁾ منتشر شده، به این مسئله اشاره شده و در آن آمده است که: «افزون بر اینْ برای تحقیق، از جمله شبیه سازی، در عرصه گیاهان و حیوانات آنجا که به نیازی پاسخ دهد یا سود قابل توجهی برای انسان یا دیگر موجودات در پی داشته باشد، در صورت رعایت قوانین حفظ حیوانات و تکلیف احترام به تنوع زیستی انواع، جا وجود دارد.»⁽⁴⁾

کاردینال آلفونسو لوپز تروجیلو، رئیس شورای پاپی خانواده،⁽⁵⁾ طی بیانیه ای با عنوان «شبیه سازی: ناپدید شدن مستقیم پدری و انکار خانواده» که در مخالفت با شبیه سازی انسانی نوشته و منتشر شده است، از شبیه سازی در عرصه گیاهان و حیوانات دفاع کرده، می گوید: «اعتراضات اخلاقی مشخصی بر ضد شبیه سازی گونه های غیر انسانی وجود ندارد.»⁽⁶⁾ وی نه تنها این کار را مجاز می شمارد، بلکه برای آن منافع متعددی یاد می کند، مانند بهبود کیفیت محصولات غذایی، پیشگیری از انقراض گونه های کمیاب، کمک به پیشرفت در عرصه تحقیقات زیستی و داروشناسی.⁽⁷⁾

کنفرانس کاتولیک های فلوریدا، طی مکتوبی موضع خود را در قبال انواع شبیه سازی روشن کرد و درباره شبیه سازی گیاهی و حیوانی اعلام داشت: «شبیه سازی گیاهان و حیوانات یا قسمت هایی از دی. ان. ای. انسانی، هنگامی که برای بهسازی انسانیت به کار گرفته می شود، نه تنها بلامانع، بلکه حتی تحت راهنمایی مناسبی می تواند مطلوب باشد.»⁽⁸⁾

بدین ترتیب از نظر کلیسای کاتولیک، شبیه سازی گیاهی و حیوانی مجاز و حتی مطلوب است و اخلاقا منعی ندارد. گفتنی است که برخی از کاتولیک های پاکستان به استناد کتاب مقدس، حتی شبیه سازی حیوانات را ممنوع دانسته اند. به گزارش روزنامه پاکستانی دیلی تایمز، در گفتگویی که کلیسای کاتولیک لاهور تشکیل دادْ، ندیم جان شاکر گفت که بنیاد اخلاق ما کتاب مقدس است و «کلیسا حتی مخالف شبیه سازی حیوانی است.»⁽⁹⁾ از این استثنا که بگذریم، کلیسای کاتولیک شبیه سازی گیاهی و حیوانی را مجاز می شمارد و اساسا این بحث را چندان پیش نمی کشد، زیرا از نظرش این مسئله با اصول و مبانی آیین کاتولیک منافاتی ندارد؛ اما آنچه که مشکلی جدی برای اخلاق و کلام آیین کاتولیک بوده، شبیه سازی انسانی است.

دو. شبیه سازی درمانی و انسانی در جایی که موضوع و سوژه، شبیه سازی انسان است و این تکنیک درباره انسان به کار بسته می شود، بر اساس هدف از این کار، شبیه سازی به دو نوع تقسیم می شود: شبیه سازی درمانی⁽¹⁰⁾ یا غیر موّلد و شبیه سازی انسانی⁽¹¹⁾ یا شبیه سازی موّلد.⁽¹²⁾ تفاوت این دو نوع، در نوع تکنیک به کار رفته نیست، بلکه در هدف از انجام آن است. در شبیه سازی درمانی، پس از ترکیب تخمک خالی از هسته با هسته سلول و تشکیل رویان، طی زمانی اندک این رویان نابود و از سلول بنیادی آن استفاده می گردد، حال آن که در شبیه سازی انسانی، پس از تشکیل رویان، آن را در رحم می گذارند تا جنین شکل گرفته و نوزادی زاده شود. این تقسیم بندی امروزه در مجامع علمی پذیرفته شده و در متون مختلف به آن اشاره می شود.⁽¹³⁾

عمده نقض و ابرام ها نیز درباره شبیه سازی انسانی است نه درمانی و برخی از کشورها مانند انگلستان، شبیه سازی درمانی را مجاز شمرده اند؛ مشروط به آن که رویان شکل گرفته حداکثر تا چهارده روزگی نابود شود. بنابراین، ماهیت این دو نوع شبیه سازی تفاوتی ندارد، بلکه تفاوت اصلی در آن است که در نوع درمانی، روند شبیه سازی در میانه کار متوقف می شود.

اسناد و منابع کاتولیکی غالبا به این دو نوع تقسیم اشاره کرده، از آن بحث می کنند.⁽¹⁴⁾

البته گاه در منابع کاتولیکی از تقسیم بندی دیگری نام برده می شود؛ برای مثال در یکی از اسناد واتیکان با عنوان «یادداشت هایی درباره شبیه سازی» شبیه سازی با توجه به هدف آن به چهار نوع تقسیم شده است: شبیه سازی «مولّد» با هدف به دست آوردن فردی مشابه دهنده هسته سلول جسمی؛ شبیه سازی «درمانی» برای به دست آوردن رویانی ایمن از بیماری های میتوکندریا یا کروموزومی از طریق انتقال هسته تخمک به تخمک دیگری و سپس باروری آن؛ شبیه سازی «تولیدی» برای به دست آوردن اعضای مورد نیاز بدن و شبیه سازی با هدف «تجربی» برای توسعه آفاق دانش.⁽¹⁵⁾ با این همه، تقسیم بندی معروف و جا افتاده در این مورد همان تقسیم بندی دوگانه به انسانی و درمانی یا مولد و غیرمولد است.این تقسیم بندی به دلایل خاصی پذیرفته شده و کلیسای کاتولیک نیز بخشی از تلاش خود را صرف بحث درباره این تقسیم بندی و نقد آن کرده که شایسته بررسی است.

3. حکم شبیه سازی درمانی

بر خلاف رواج این تعبیر در مجامع علمی و عمومی، آیین کاتولیک با این تقسیم بندی و با این تعبیر سرسختانه مخالفت می کند و نه تنها از نظر اخلاقی شبیه سازی انسانی و شبیه سازی درمانی را مشمول یک حکم می داند، بلکه شبیه سازی درمانی را غیر اخلاقی تر می شمارد. از نظر آیین کاتولیک، تعبیر «درمانی» تعبیری علمی نیست، بلکه راهزن است و حقیقت را می پوشاند. در فرایند شبیه سازی انسانی، همین که عمل ترکیب میان تخمک فاقد هسته و هسته سلول جسمی انجام شد، موجود زنده ای شکل می گیرد که از همه حقوق انسانی از جمله حق حیات که اساسی ترین حق است، بر خوردار می شود. از این منظر، شبیه سازی به اصطلاح درمانی⁽¹⁶⁾ که در آن رویان ها آفریده (یا «تولیدشده») و پس از استفاده از سلول بنیادی آنها نابود می شوند، عملی است مبتنی بر نگاه سودگرایانه به اخلاق زیستی.⁽¹⁷⁾ پاپ ژان پل دوم در پیامی به کنگره بین المللی پیوند عضو، ضمن تأیید این تکنولوژی و دفاع از ارزش آن، مخالفت خود را با تکنیک هایی که کرامت و ارزش فرد را نقض می کند، ابراز داشت و خواستار کنار گذاشتن آنها شد. وی در ادامه پیام خود گفت: «من مشخصا به تلاش هایی در شبیه سازی انسانی با این نگرش که اعضایی برای پیوند به دست آورند، می اندیشم. این تکنیک ها تا زمانی که مستلزم به دست آوردن و نابود کردن رویان های انسانی است، اخلاقا ناپذیرفتنی است، اگرچه هدف مورد نظر آنها فی نفسه خوب باشد.»⁽¹⁸⁾ مخالفت او با اصل پیوند عضو نیست، بلکه اتفاقی است که در این فرایند برای رویان یا جنین رخ می دهد. وی در این پیام اهدای عضو و نجات جان بیماران را یکی از تجلیات نوع دوستی معرفی می کند و در این مورد به رساله معروف خود به نام «انجیل حیات»^{(19) (20)} ارجاع می دهد. در بند شماره 86 آن رساله چنین آمده است: «مشخصا نمونه قابل ستایش این قبیل رفتارها، اهدای عضو است که به گونه ای اخلاقا مقبول انجام گیرد.»⁽²¹⁾ سازمان کشیشان مدافع حیات⁽²²⁾ تقسیم بندی رایج میان شبیه سازی درمانی و شبیه سازی انسانی را نادرست و نامعتبر دانسته، آن را فاقد مبنایی مقبول می داند، زیرا در هر دو مورد جنینی شکل گرفته و از آن بهره برداری می شود.⁽²³⁾ در متون مختلف، این پرسش مطرح می شود که «آیا تفاوتی میان شبیه سازی درمانی و شبیه سازی مولّد وجود دارد؟»، پاسخ آن نیز منفی است با توضیحی مفصل در این باره.⁽²⁴⁾

در برابر جریان مسلطی که شبیه سازی درمانی را با این معیار که رویان یا پیشْ رویان، موقعیت انسانی ندارد و در نتیجه محترم نیست، آیین کاتولیک سرسختانه از موقعیت انسانی کامل جنین حمایت می کند. در بیانیه ای که واتیکان در 27 نوامبر سال 2001 درباره شبیه سازی رویان انسانی منتشر کرد، به این مسئله پرداخت و با اشاره ای تأسفبار به مقاله ای که نویسندگانِ آن از شبیه سازی درمانی و ایجاد یک رویان انسانی تا مرحله هشت سلولی نام برده بودند، خاطر نشان کرد: نویسندگان تکرار می کنند که هدفشان پرورش شخص انسانی نیست. اما آنچه آنان، مانند دانشمندان، در مقاله خود «رویان اولیه»^{(25) (26)}یا رویانی در مراحل ابتدایی می نامند، چیست؟ در این جا ما پرسشی اخلاقْ زیستی داریم «از چه زمانی حیات انسانی شروع می شود؟»⁽²⁷⁾ آنگاه خود پاسخ این پرسش را می دهد که ما با رویان انسانی روبرو هستیم، نه، آن گونه که برخی می پندارند، توده ای سلولی. از نظر این بیانیه، این نگرش سودگرایانه به مسائل زیستی به آن جا می انجامد که رویان را از جنین، جنین را از کودک و کودک را از فرد بالغْ کم ارزش تر به شمار آوریم.⁽²⁸⁾ این موضع به مسئله شبیه سازی درمانی اختصاص ندارد، از این منظر، دیگر دستکاری هایی که به نفی و نابودی برخی از رویان ها بینجامد، خطا و غیر اخلاقی است. شورای پاپی خانواده، طی بیانیه ای، به مخاطرات فروکاهش رویانی و سلب ماهیت انسانی رویان اشاره کرده، به این مسئله تصریح می کند که: «از همان لحظه باروری، حقوق اساسی انسانی و مهم ترین آنها حق حیات، باید برای جنین زاده نشده، به رسمیت شناخته شود.»⁽²⁹⁾

4. شیوه و دلیل مخالفت با شبیه سازی درمانی

استراتژی کلیسای کاتولیک در بحث شبیه سازی درمانی آن است که نخست به روشنی نشان دهد که هیچ تفاوت ماهوی میان شبیه سازی درمانی و شبیه سازی انسانی وجود ندارد. دوم آن که غالب مدافعان شبیه سازی درمانی از صفت گمراه کننده و اغواگر «درمانی» بی آن که واقعا چنین باشد، استفاده می کنند و سوم آن که بیشتر کسان تصور روشنی از ماهیت و فرایند شبیه سازی درمانی ندارند و به صرف صفت درمانی از تدقیق در این مسئله خود داری می کنند. چهارم آن که نباید این مسئله در بیانیه های بین المللی بر ضد شبیه سازی انسانی نادیده گرفته شود. پنجم آن که فواید ادعایی شبیه سازی درمانی، ادعایی بیش نیست و می توان به شکل دیگری نیز به آن دست یافت. سرانجام آن که حقوق جنین با انسان کامل یکسان است. اینک توضیحی مختصر در باب هر یک از این اقدامات.

یک. بخشی از ادبیات مسیحی ناظر به این مسئله، می کوشد تا با تحلیل علمی فرایند شبیه سازی درمانی نشان دهد که این کار ماهیتا همان شبیه سازی انسانی است و تنها تفاوت آن در این است که پس از استفاده از سلول بنیادی، جنین حاصل شده از بین برده می شود. کافی است که نگاهی به فرایند تکنیک شبیه سازی درمانی و شبیه سازی انسانی داشته باشیم. این دو از نظر تکنیکی هیچ تفاوتی با هم ندارند، تنها تفاوت در فرجام رویانی است که شکل گرفته است. در یک مورد، آن رویان در رحم کشت می شود تا به انسانی کامل تبدیل شود و در دیگری پس از بهره برداری لازم، آن رویان از بین برده می شود. بدین ترتیب، هر حکمی درباره شبیه سازی انسانی صادر کنیم، منطقا باید آن را شامل شبیه سازی درمانی نیز بدانیم. به همین دلیل، آکادمی پاپی زندگی، وجود تفاوت اخلاقی قابل ملاحظه ای را در میان شبیه سازی درمانی و شبیه سازی مولد انکار می کند. افزون بر این، شبیه سازی درمانی گناهی مضاعف به شمار می رود.⁽³⁰⁾ واتیکان طی بیانیه ای که در فوریه سال 2003 خطاب به سازمان ملل منتشر نمود، بر یگانگی ماهیت شبیه سازی درمانی و شبیه سازی انسانی تأکید کرد و اظهار داشت: «هر فرایندی که مستلزم شبیه سازی انسانی باشد، فی نفسه فرایندی است مولّد که در آن موجودی انسانی در مراحل اولیه آن، یعنی رویان انسانی، تولید می کند... تمایز گذاشتن میان شبیه سازی «مولد» و «درمانی» اصولاً ناپذیرفتنی است، زیرا فاقد بنیاد اخلاقی و قانونی است. این تمایز نادرست، بر این واقعیت نقاب می زند که موجودی انسانی با هدف نابودن کردنش آفریده می شود تا از او سلول بنیادی تهیه شود یا تحت آزمایش قرار گیرد».⁽³¹⁾

دو. از نظر آیین کاتولیک، تعبیر «شبیه سازی درمانی» پوششی است ماهرانه و برای بازاریابی که از سوی مدافعان شبیه سازی انسانی ایجاد شده است. از این منظر، «نامگذاری شبیه سازی انسانی، به «شبیه سازی درمانی» با هدف تجربه های ویرانگر»،⁽³²⁾ کاری است اغواگرانه و هوشمندانه برای رواج تجارت در عرصه انسانی. استفاده از تعبیر «افسانه شبیه سازی درمانی»⁽³³⁾ که در برخی از متون کاتولیکی دیده می شود، به خوبی این موضع را نشان می دهد.

سه. بسیاری از افراد و حتی کسانی که در سیاست عمومی جامعه نقش دارند و غالب سیاست سازان⁽³⁴⁾ تصویر روشنی از این مسئله در ذهن خود ندارند. کنفرانس کلیساهای اروپایی، طی بیانیه ای به این مسئله پرداخته، می گوید که برخی از نظرسنجی ها در انگلستان نشان می دهد که مردم غالبا تصویر روشنی از دلیل مخالفت خود با شبیه سازی انسانی یا مولّد دارند اما درباره سلول بنیادی و شبیه سازی درمانی که برای به دست آوردن آن انجام می گیرد، بسیار سردرگم اند. این ابهام حتی دامنگیر اعضای پارلمان نیز بوده است. از این رو، این بیانیه ایضاح این مسئله در مباحثات عمومی را خواستار شده است.⁽³⁵⁾

چهار. با هدف این ایضاح، آیین کاتولیک مجدانه در پی طرح این مقوله و تأکید بر یکسانی حکم شبیه سازی انسانی و درمانی بوده و در مجامع مختلف بر این مسئله انگشت نهاده است. برای مثال، سازمان یونسکو در 11 نوامبر 1997، «بیانیه جهانی ژنوم انسانی و حقوق بشر»، را منتشر کرد. یازدهمین ماده این بیانیه، انجام شبیه سازی انسانی را مغایر کرامت انسانی دانسته، خواستار منع آن شده بود. واتیکان در این باره بیانیه ای منتشر کرد با عنوان «ملاحظاتی درباره بیانیه جهانی درباره ژنوم انسانی و حقوق بشر» و در آن ملاحظات خود را در این زمینه منعکس کرد. یکی از این ملاحظات ناظر به مسئلة منع شبیه سازی انسانی است و در آن چنین آمده است: «ماده 11، اعلام می کند که شبیه سازی با هدف ایجاد موجودات انسانی، عملی است ضد کرامت انسانی و نباید مجاز شمرده شود. با کمال تأسف، این صورت بندی شبیه سازی انسانی را با اهداف دیگری برای مثال، تحقیق یا درمان، که به همان حد نامقبول است، خارج نمی کند.»⁽³⁶⁾ در انتهای این ملاحظات، مجددا این مسئله مطرح شده است که در بیانیه یونسکو که در پی حفظ حقوق بشر است، هیچ سخنی از رویان و نطفه به میان نیامده است و این سکوتْ فرصتی را فراهم می کند تا بتوان از آنها به هر شکل ممکن بهره برداری کرد، حال آن که این کار ناقض هدف اصلی بیانیه است.⁽³⁷⁾

همچنین پاپ ژان پل دوم، در فوریه سال 2002 خواستار به رسمیت شناختن وضعیت قانونی رویان انسانی و احترام به حقوق هر کسی شد که نمی تواند از خود دفاع کند. وی با تأکید ابراز کرد: «علم اینک به وضوح نشان داده است که رویان یک شخص انسانی است که از آغاز باروری دارای هویت خویش است. در نتیجه، این توقع منطقی است که این هویت، بالاتر از همه حق زیستن، از نظر قانونی به رسمیت شناخته شود.»⁽³⁸⁾ همچنین در بیانیه شورای پاپی خانواده، بر حق حیات جنین این گونه تأکید شده است: «از لحظه باروری، حقوق اساسی بشر و از همه مهم تر حق حیات، نسبت به کودکی که زاده نشده، باید به رسمیت شناخته شود و این حق به هیچ روی نباید نقض شود.»⁽³⁹⁾

پنج. هدف اساسی شبیه سازی درمانی، به دست آوردن سلول بنیادی⁽⁴⁰⁾ برای درمان برخی از بیماری ها یا کشت و پیوند عضو است. برای مثال، بیماری را در نظر بگیریم که نیازمند تزریق مغز استخوان است تا از بیماری خونی رهایی یابد. اما تن او تنها پذیرای نوع خاصی از مغز استخوان است که دی.ان.ای. مشابه خود را داشته باشد. از این نظر بهترین اهدا کننده برادر دوقلوی اوست. حال در این فرض اگر دسترسی به کسی نداشته باشیم، مناسب ترین روش آن است که هستة سلول فرد بیمار را گرفته و از طریق «تکنیک انتقال هسته سلول جسمی» به درون تخمک خالی از هسته، آن را فعال کنیم. پس از آن که رویان شکل گرفت، از سلول بنیادی آن استفاده خواهیم کرد و سپس آن رویان را از بین می بریم. به کمک سلول بنیادی به دست آمده، می توانیم عضو مورد نظر را ایجاد کنیم یا آن سلول را در درون مغز استخوان تزریق کرده و به تکثیر آن بپردازیم. در این حالت، بدن بیمار این مواد را پس نخواهد زد، زیرا ترکیب ژنتیکی یکسانی با بدن دارد. این اساسی ترین خاصیت شبیه سازی درمانی است و به همین دلیل نیز شبیه سازی درمانی برای سلامتی انسان ضرورت دارد. اما آیین کاتولیک به مناقشه جدی با این خاصیت و این ضرورت می پردازد. اما سلول بنیادی چیست؟

سلول بنیادی⁽⁴¹⁾ عبارت است از سلول تخصص نیافته ای که می تواند به هر سلولی تبدیل شود. می توان سلول ها را به تخصص یافته⁽⁴²⁾ و تخصص نیافته تقسیم می کردند. سلول تخصص یافته، سلولی است که هنگام تکثیر تنها می تواند مشابه خود را تولید کند. برای مثال سلول های اندام های مختلف بدن انسان، تخصص یافته اند، یعنی سلول پوست، تنها سلول پوست و سلول چشم تنها سلول چشم را تولید می کنند. هر چند همه سلول ها دارای ساختار ژنتیکی یکسانی اند و همه برنامه های لازم در هر هسته هر سلولی نهفته است. اما بر اثر تخصص یافتگی، هر سلولی تنها قادر به تکثیر نوع خاصی از سلول می گردد و دیگر برنامه های آن خاموش می شود. در مقابل، برخی از سلول ها همچنان حالت اصلی خود را برای تبدیل شدن به هر نوع سلولی حفظ می کنند و محدودیتی در این زمینه ندارند. زایگوت یا تخمک بارورشده، عالی ترین نوع این قبیل سلول به شمار می رود؛ زیرا این تک سلول می تواند در درازمدت همه سلول های متفاوت را تولید کند. به همین دلیل، نیز بهترین و آسان ترین راه به دست آوردن چنین سلولی استفاده از زایگوت در مراحل اولیه آن است. سلول بنیادی از نوع سلول تخصص نیافته است و به همین دلیل نیز بسیار ارزشمند است.⁽⁴³⁾ بدین ترتیب، اساسی ترین دلیل برای توجیه و دفاع از شبیه سازی درمانی، وجود سلول های بنیادی در رویان یا جنین است.

در برابر این نگرش، آیین کاتولیک می کوشد تا نشان دهد که این دلیل، توجیهی استوار برای دفاع از شبیه سازی درمانی به شمار نمی رود؛ زیرا نخست آن که این شیوه بسیار گران است و دیگر آن که از راه های دیگری نیز می توان سلول های بنیادی مورد نظر را به دست آورد. مقاله «افسانه شبیه سازی درمانی» به استناد گفته های متخصصان عرصه ژنتیک نتیجه می گیرد که این تکنیک، گذشته از مسائل اخلاقی، به دلیل گرانی فوق العاده و ارقام نجومی اش، نمی تواند به بازار راه یافته و در کلینیک ها از آن استفاده شود.⁽⁴⁴⁾ همچنین در این مقاله از گزارش کمیته ملی مشورتی اخلاق زیستی آمریکا⁽⁴⁵⁾ در سال 1997 نقل قول شده است که این سناریو، نسبتاگران و دوریاب است.⁽⁴⁶⁾ در نتیجه، این کار از نظر اقتصادی به صرفه نیست. اما نکته دوم و مهم تر آن است که اساسا اگر هم در پی به دست آوردن سلول بنیادی باشیم، تنها راه آن شبیه سازی درمانی نیست، بلکه راه های آسان تر و ارزان تری نیز وجود دارد. مشاهدات علمی و دستاوردهای جنین شناختی نشان داده است که سلول بنیادی در بند ناف⁽⁴⁷⁾ نیز وجود دارد. لذا می توان پس از تولد نوزاد و بی آن که به او آسیبی برسد، از آن برای گرفتن سلول بنیادی استفاده کرد.⁽⁴⁸⁾ افزون بر این منبع، به نظر متخصصان کاتولیک می توان از اشخاص بزرگسال و بالغ برای برگرفتن سلول بنیادی سود جست، بی آن که به آنان زیانی برسد. برخی از متخصصان بر این نظر هستند که این سلول ها در اندام های مختلف بدن اشخاص بالغ وجود دارد و برخلاف تصورات پیشین، این سلول ها کمتر از آنچه انتظار می رفت، تخصص یافته اند و در نتیجه می توان با کمی تلاش از آنها برای در هنگام ضرورت سود برد.⁽⁴⁹⁾ این مسئله تا حدی است که برخی از دستاوردهای جدید، تردیدی جدی درباره نیاز به شبیه سازی درمانی پیش کشیده و راه های تازه تری را مطرح ساخته اند. از این رو، شبیه سازی درمانی با هدف به دست آوردن سلول بنیادی، از نظر پزشکی نیز محل تردید است.⁽⁵⁰⁾ سخن کوتاه آن که از نظر آیین کاتولیک توجیه علمی جدی برای شبیه سازی درمانی وجود ندارد.

شش. صرف نظر از مسائل فوق، گوهری ترین محور استدلال بر ضد شبیه سازی درمانی از نظر آیین کاتولیک، آن است که این کار ماهیتا غیر اخلاقی است و قتل نفس به شمار می رود. در این جا دلایل اخلاقی و دینی کلیسای کاتولیک بر ضد شبیه سازی درمانی، درست همان دلایلی است که بر ضد سقط جنین اقامه شده است. از این رو، لازم است که این مسئله با رهیافت کلی آیین کاتولیک در قبال سقط جنین فهم شود. از نظر آیین کاتولیک، سقط جنین نامشروع و غیر اخلاقی است و نمی توان به دلایل مختلف به این کار دست زد. موضع کلیسای کاتولیک در قبال سقط جنین روشن، و در بیانیه های مختلف منعکس شده است.

از دیدگاه آیین کاتولیک، سقط جنین چیزی نیست جز کشتن انسانی بی گناه. کشتن بی گناهان نیز عملی است کاملاً غیر اخلاقی و ناپذیرفتنی. از این منظر، جنین هیچ تفاوتی با انسان کامل ندارد. هر حقی را که برای مادر قائل شویم، همسنگ آن را باید برای جنین حتی جنین یک روزه قائل شویم. در نتیجه، هر حکمی که در باب کشتن یک انسان کامل و بی گناه دادیم، باید همان را به جنین تسری دهیم. پاپ پیوس دوازدهم خطاب به جمع انجمن کاتولیکی ماماهای ایتالیایی، این دیدگاه را به خوبی چنین تقریر می کند: «نوزاد در آغوش مادر، حق زیستن خود را مستقیما از خداوند دریافت می کند... کودک، در حالی که هنوز زاده نشده، یک انسان است به همان میزان و به همان دلیلی که مادر انسان است.»⁽⁵¹⁾ تعلیم رسمی کلیسای کاتولیک در این باره آن است که هر شخصی بر صورت خداوند و همانند او آفریده شده و حیات هر کس مقدس است و باید به طور مطلق از لحظه باروری تا مرگ طبیعی، محترم باشد. هیچ کس و به هیچ دلیلی حق نداردکه زندگی جنینی را مستقیما نابودکند. از بین بردن عامدانه جنین، گناهی است بزرگ و بر ضد قانون طبیعی.⁽⁵²⁾ شورای واتیکان دو، سقط جنین و کودک کشی را جنایاتی نفرت انگیز معرفی کرد.⁽⁵³⁾

پاپ ژان پل دوم نیز در رساله «انجیل حیات»، گسترش سقط جنین و دفاع از آن را یکی از جلوه های «فرهنگ مرگ» دانسته، آن را جدی ترین جنایت بر ضد حیات نامید. وی در این رساله نوشت که برخی کسان با این توجیه که جنین تا زمان معینی، انسان به شمار نمی رود، این کار را مشروع می پندارند؛ حال آن که «از لحظه ای که تخمک بارور می شود، حیاتی آغاز می شود که نه از آن پدر است و نه مادر؛ بلکه حیات انسان تازه ای است با رشد خاص خود.»⁽⁵⁴⁾ از این منظر، حیات جنین باید از همان آغاز انعقاد نطفه محترم نگه داشته شود و هیچ کس حق نابودی آن را ندارد. پاپ در این رساله با اشاره به اقتدار دینی خود اعلام می کند که سقط عمدی جنین گناهی بزرگ به شمار می رود و این نظریه بر قانون طبیعی و قانون مکتوب خداوند استوار است.⁽⁵⁵⁾ در اسناد متعددی، تأکید بر لحظه آغازین حیات فرد است که همان لحظه باروری است. در نتیجه، به مجرد انعقاد نطفه، حیات مقدس و نامشروطی آغاز می شود که هیچ کس حق گرفتن آن را ندارد.⁽⁵⁶⁾ این مسئله، از چنان وضوحی برخوردار است که دیگر نیازی به بحث بیشتر ندارد. البته گفتنی است که موضع رسمی کلیسا در قبال مسئله سقط جنین همواره چنین نبوده و در گذشته برخی از رهبران فکری آیین کاتولیک، سقط عامدانه جنین را مجاز می شمردند. برای مثال، توماس آکویناس، استدلال می کرد که جنین تا مدت چهل روز و گاه تا هشتاد روز پس از باروری، روح ندارد. در نتیجه، سقط جنین در آغاز دوران بارداری از نظر اخلاقی اشکالی ندارد.⁽⁵⁷⁾ این مسئله تا اندازه ای ناشی از دیدگاه جنین شناختی ارسطویی است که بر متفکران قرون وسطی تأثیر گذاشته بود و تا حدی نیز از این واقعیت سرچشمه می گیرد که در کتاب مقدس، چه عهد عتیق و چه عهد جدید، به طور مستقیم به سقط جنین اشاره ای نشده است.⁽⁵⁸⁾ در حقیقت، احترام بی قید و شرط به حیات جنین، به تدریج با اقتدار کلیسا شکل گرفت و گسترش یافت.⁽⁵⁹⁾

این موضع رسمی در قبال سقط جنین، پایه و بنیادی است برای داوری درباره مسئله شبیه سازی درمانی. پاپ ژان پل دوم در رساله انجیل حیات پس از بحث از غیراخلاقی بودن سقط جنین، این گونه مسئله را با شبیه سازی درمانی گره می زند: «همچنین این ارزیابی درباره اخلاقی بودن سقط جنین می تواند درباب گونه های جدید دستکاری رویان انسانی اِعمال می شود که هرچند با انگیزه های فی نفسه مشروعی انجام می شود، به شکلی اجتناب ناپذیر مستلزم کشتن آن رویان ها است»⁽⁶⁰⁾ از این رو، هر حکمی که بر ضد سقط جنین روا باشد، درباره شبیه سازی درمانی نیز صادق است. افزون بر آن شبیه سازی درمانی، از این منظر وحشیانه تر از سقط جنین است؛ زیرا در سقط جنین غالبا جنین ناخواسته ای را که بر خلاف اراده ما پدید آمده، از بین می بریم، حال آن که در شبیه سازی درمانی آگاهانه و عامدانه جنینی ایجاد و سپس برای استفاده و مصارف دیگران نابود می شود و این عملی است که از نظر اخلاقی بسیار پلیدتر از سقط جنین است و به همین دلیل، پاپ ژان پل دوم در پیامی در اول ژانویه سال 2001 به مناسبت «روز جهانی صلح»،⁽⁶¹⁾ چنین عملی را قساوت آمیز و دون شأن انسان دانست.⁽⁶²⁾ مرگ خاموش و پنهان رویان ها در آزمایشگاه ها و با هدف شبیه سازی درمانی، از نظر آیین کاتولیک حقیقتا: «قتل عام بیگناهان روزگار ما به شمار می رود؛ در حقیقت، هیچ جنگ یا فاجعه ای، این چنین قربانی نداشته است».⁽⁶³⁾

با این حال، آیین کاتولیک مستقلاً نیز به این مسئله پرداخته و دلائلی بر ضد این کار اقامه کرده است. از نظر کلیسای کاتولیک، شبیه سازی درمانی به دلایل اخلاقی نادرست است و چالش هایی برمی انگیزد. این چالش را این گونه می توان صورت بندی کرد: «آیا تولید یا استفاده از رویان های انسانیِ زنده برای سلول بنیادی رویان اخلاقا مجاز است؟»⁽⁶⁴⁾ پاسخ آیین کاتولیک به این پرسش به دلایل زیر منفی است:

1. بر اساس تحلیل زیستی کاملی می توان نشان داد که رویان انسانی از همان لحظه یکی شدن دو گامت مذکر و مؤنث، موجودی انسانی است با هویت دقیقا قابل تعریف که از همان آغاز به گونه ای هماهنگ، مداوم و تدریجی رشد می کند. 2. در نتیجه، این شخصیت انسانی حق حیات خاص خود را دارد. 3. از این رو، برداشتن و نابود کردن توده سلولی داخلی بلاستوسیست که به رویان آسیبی درمان ناپذیر می زند و مانع رشد آن می شود، عملی است شدیدا غیر اخلاقی و غیر مجاز. 4. هیچ هدفی، هرچند خوب، مانند برگرفتن سلول بنیادی رویان برای درمان بیماری دیگران، نمی تواند وسیله نامشروع را توجیه کند و چنین دخالتی را موجه سازد. غایت خیر، عملی را که فی نفسه خطا است، صحیح نمی سازد.⁽⁶⁵⁾

دایان ایروینگ نیز در مقاله خود می کوشد تا افسانه هایی را که درباره مرحله آغاز حیات انسانی وجود دارد و طبق آنها رویان فاقد شخصیت انسانی تلقی می گردد، نقل و نقد کند. وی با استناد به یافته های علمی در این عرصه می گوید: «همان گونه که همه رویان شناسان می دانند، زایگوتِ تکْ سلولی انسانی، یا رویان بیشتر رشدیافته یا نطفه، موجودی انسانی است»⁽⁶⁶⁾ و در برابر «افسانه» شماره 5 که مدعی است که محصولِ مستقیم و بلافاصله لقاح، تنها یک «آن»⁽⁶⁷⁾ است نه دختر یا پسر، پاسخ می دهد که حقیقت آن است که از همان لحظه لقاح، دختر یا پسر بودن نطفه بر اثر نوع پیوند اسپرمی که اووم را بارور ساخته، از نظر جنین شناسی مسلم و مشخص است.⁽⁶⁸⁾

سخن کوتاه، از نظر آیین کاتولیک جنین در تمام مراحل زیستی خود، از لحظه باروری به بعد دارای هویت و شخصیت انسانی است و ما چیزی به نام پیشْ رویان⁽⁶⁹⁾ که بر اساس آن بتوان حکم اخلاقی متفاوتی مترتب کرد، نداریم. به گفته کاردینال آلفونسو، تمایز نادرست میان «به اصطلاح پیشْ رویان و رویان⁽⁷⁰⁾ در عمل بزرگ ترین مانع به رسمیت شناختن موقعیت انسانی رویان به شمار می رود.⁽⁷¹⁾ از نظر او، این اصطلاح با هدف اجتناب از چالشی اخلاقی درباره موقعیت رویان جعل شده است.⁽⁷²⁾ وی با نگاهی تاریخی به این واژه بر این نظر است که: «این تعبیر فریبنده است و برای دفاع از سقط جنین ساخته شده است»⁽⁷³⁾ اصطلاحاتی از این دست برساخته برخی از متخصصان است و به قصد گمراه کردن، به کار می رود. برای مثال، به جای گفتن جنین، تعبیر توده سلولی⁽⁷⁴⁾ به کار گرفته می شود تا ماهیت حقیقی و انسانی جنین پوشیده ماند. در نقد این روش، مخالفان شبیه سازی درمانی می گویند که هواداران شبیه سازی درمانی می کوشند تا فهم حقیقت را دشوار کنند. اگر زنی نوزادی تولید کند تا از کلیه او برای پیوند زدن به دیگری استفاده کند، «آیا گفته می شود که وی، کلیه ای زاییده است؟»⁽⁷⁵⁾ حقیقت آن است که در شبیه سازی درمانی با موجودی انسانی روبروییم، نه با «خوشه های سلولی».⁽⁷⁶⁾ کنفرانس اسقف های آمریکا، در مقاله ای با عنوان «شبیه سازی انسانی چیست؟» به استناد منابع رسمی کنگره آمریکا و دیگر منابع پزشکی و جنین شناختی تأکید می کند که رویانی که از طریق انتقال هسته سلولی ایجاد شده، برخلاف تصور برخی افراد، یک ارگانیسم و موجود زنده است.⁽⁷⁷⁾

با همین نگرش و تأکید بر ماهیت و شخصیت انسانی رویان است که در بسیاری از اسناد کلیسای کاتولیک، نام های گوناگون جنین که ناظر به مراحل رشد آن است، آگاهانه و عامدانه به جای یکدیگر به کار می رود و از نظر اخلاقی فرقی میان زایگوت، پیشْ رویان، رویان، نطفه، مورولا، بلاستوسیست و جنین گذاشته نمی شود. برای مثال، در پانوشتِ «تعلیم درباره احترام به حیات انسانی در بنیادش و درباره کرامت تولید مثل: پاسخ هایی به پرسش های مشخص روز»، تصریح شده است که در این متن، واژه های zygote, pre-embryo, embryo, و fetus آزادانه و به جای یکدیگر به کار می رود و خصوصیات اخلاقی یکسانی به همه آنها نسبت داده می شود و «علت این استفاده، در متن روشن شده است.»⁽⁷⁸⁾

بدین ترتیب، از نظر آیین کاتولیک شبیه سازی درمانی، غیر اخلاقی است و هیچ توجیهی برای آن وجود ندارد؛ زیرا نهایتا این کار مستلزم ایجاد و سپس نابودی جنین است و از این نظر گناهی مضاعف^{(79) (80)} به شمار می رود و حتی قبیح تر و غیر اخلاقی تر از شبیه سازی انسانی است؛ حال آن که از نظر کلیسای کاتولیک، «رویان، دارای کرامت انسانی است، حتی هنگامی که تنها شامل یک سلول باشد.»⁽⁸¹⁾ با این نگرش، هنگامی که خبر شبیه سازی سازی رویانی تا مرحله هشت سلولی از سوی دانشمندان آمریکایی در نوامبر سال 2001 منتشر شد، واتیکان این عمل را محکوم کرد و گفت که این واقعه، «ما را بر آن می دارد تا مجددا و با قوت تأکید کنیم که آغاز حیات انسانی با قرار داد درباره مرحله خاصی از رشد جنینی تعیین نمی شود؛ در حقیقت این حیات از همان لحظه آغاز رویان، تحقق یافته است.»⁽⁸²⁾ این نکته نیز افزودنی است که برخی بر این تصوراند که یکی از شرایط حکم به جنین انسان بودن آن است که این جنین در رحم مادر شکل گرفته باشد. از این رو، اگر ایجاد رویان در خارج از رحم صورت گرفت، اساسا نمی توان آن را جنین انسانی نامید و حکم انسان را بر آن بار ساخت. آیین کاتولیک با این نگرش مخالفت کرده و چنین شرطی را ضروری نمی شمارد. گیل کوین، مدیر اجرایی دبیرخانه اسقف های آمریکایی برای فعالیت های حافظ حیات، موضع کلیسا را در برابر ایجاد رویان برون رحمی چنین بیان می دارد: «رویان انسانی، چه در رحم مادر آفریده شود و چه در بشقاپ پتری،⁽⁸³⁾ در بنیاد و سرنوشت، انسان است.»⁽⁸⁴⁾

بنابراین، از نظر آیین کاتولیک، حیات انسانی از لحظه باروری آغاز می شود و تقسیم های رایج علمی درباره مراحل مختلف رشد جنین به معنای ارزشگذاری متفاوت درباره حق حیات او نیست و رویان دو سلولی همانند جنین نه ماهه محترم و به همان اندازه انسان است. در نتیجه، موجود انسانی از همان لحظه ای که ایجاد شده باید محترم دانسته شود و همه حقوق انسانی اش از جمله حق حیاتش رعایت گردد. بخشی از تعلیم بلند و مفصلی که به مسائل روز اختصاص یافته، ناظر به تعیین و تعریف این حقوق اساسی است. گفتنی است نام دیگر این تعلیم، هدیه حیات⁽⁸⁵⁾ است. از آن جا که شبیه سازیِ درمانی در نهایت نابودی جنین انسانی را در پی دارد، خلاف تعلیم فوق و مغایر آموزه های کلیسای کاتولیک است و به هیچ روی مجاز نیست. این موضع با تعلیمات کلیسا که در بیانیه های مختلف منعکس شده، منطبق و هماهنگ است.

5. حکم شبیه سازی انسانی

شبیه سازی انسانی بی تردید عملی است غیر اخلاقی و ناقض کرامت انسانی و هیچ هدفی، هرچند ارجمند و شرافتمندانه، نمی تواند آن را توجیه کند. این موضع و دیدگاه را بارها رهبران کلیسای کاتولیک بیان کرده و در بیانیه ها و اسناد مختلف بازتاب یافته است. مخالفت آیین کاتولیک با شبیه سازی انسانی ریشه در برداشت این آیین از کتاب مقدس و تفسیر داستان های عهد عتیق دارد. در حقیقت، عمده مخالفت با شبیه سازی انسانی در کلیسای کاتولیک بر سه داستان محوری سِفْر پیدایش در عهد عتیق استوار است. این سه داستان با تفسیری که از آن ارائه می شود، زمینه و بستری را فراهم می کند تا کاتولیک ها بتوانند مخالفت خود را به شبیه سازی انسانی مدّلل کنند. گاه به تصریح به این داستان ها اشاره می شود و گاه تنها پیرنگی از آنها در بحث از شبیه سازی انسانی دیده و تلمیحی به آنها یا یکی از آنها می شود. از این رو، برای فهم درست دلایل مخالفت آیین کاتولیک با شبیه سازی انسانی لازم است که نخست مروری بر این داستان ها داشته باشیم. سِفْر پیدایش، با گزارش آفرینش آسمان ها و زمین به دست خداوند شروع می شود که شش روز به طول انجامید. در روز هفتم خداوندِ خدا کارش را به پایان رساند و آرام گرفت. این آفرینش از آسمان ها شروع، و به خلقت آدم ختم شد. پس از آن خداوند برای آدم جفتی آفرید و آن دو را در بهشت عدن جای داد. اما نافرمانی از دستور خداوند به هبوط آنان انجامید. در زمین به زاد و ولد پرداختند و قابیل، برادر خود هابیل را کشت و بعدها فرزندان آدم در بابل برجی ساختند که به خواست خداوند ویران شد و به پریشانی زبان آنان انجامید. اینک اصل این سه داستان از کتاب مقدس:

یک. خلقت آدم

و خدا گفت: «آدم را به صورت ما و موافق ما بسازیم تا بر ماهیان دریا و پرندگان آسمان وبهایم و بر تمامی زمین و همه حشراتی که می خزند، حکومت نماید». پس خدا آدم را به صورت خود آفرید. او را به صورت خدا آفرید. ایشان را نر و ماده آفرید و خدا ایشان را برکت داد و خدا بدیشان گفت: «بارور شوید و کثیر شوید و زمین را پر سازید و در آن تسلط نمایید و بر ماهیان دریا و پرندگان آسمان و همه حیواناتی که بر زمین می خزند، حکومت کنید» (پیدایش 1:2629).

دو. قتل هابیل

و آدم زن خود حوا را بشناخت و او حامله شده قائن را زایید و گفت: «مردی از یهوه حاصل نمودم». بار دیگر برادر او هابیل را زایید و هابیل گله بان بود و قائن کارکن زمین بود، و بعد از مرور ایام واقع شد که قائن هدیه ای از محصول زمین برای خدا آورد، و هابیل نیز از نخست زادگان گله خویش و پیه آنها هدیه ای آورد و خداوند هدیه او را منظور داشت. اما قائن و هدیه او را منظور نداشت. پس خشم قائن به شدت افروخته شده، سر خود را به زیر افکند. آنگاه خداوند به قائن گفت: «چرا خشمناک شدی و چرا سر خود را به زیر افکندی؟ اگر نیکویی می کردی، آیا مقبول نمی شدی؟ و اگر نیکویی نکردی، گناه بر درْ در کمین است و اشتیاق تو دارد؛ اما تو بر وی مسلط شوی». و قائن با برادر خود هابیل سخن گفت و واقع شد چون در صحرا بودند، قائن بر برادر خود هابیل برخاسته او را کشت. پس خداوند به قائن گفت: «برادرت هابیل کجاست؟» گفت: «نمی دانم، مگر پاسبان برادرم هستم؟» گفت: «چه کرده ای؟ خون برادرت از زمین نزد من فریاد بر می آورد! و اکنون تو ملعون هستی از زمینی که دهان خود را باز کرد تا خون برادر تو را از دستت فرو برد. هر گاه کار زمین کنی همانا قوّت خود را دیگر به تو ندهد و پریشان و آواره در جهان خواهی بود». قائن به خداوند گفت: «عقوبتم از تحملم زیاده است». اینک مرا امروز بر روی زمین مطرود ساختی و از روی تو پنهان خواهم بود و پریشان و آواره در جهان خواهم بود و واقع می شود هر که مرا یابد، مرا خواهد کشت. خداوند به وی گفت: «پس هر که قائن را بکشد هفت چندان انتقام گرفته شود» (پیدایش: 116).

سه. ویرانی برج بابل

و تمام جهان را یک زبان و یک لغت بود. و واقع شد که چون از مشرق کوچ می کردند همواری ای در زمین شِنعار یافتند و در آنجا سکنی گرفتند. و به یکدیگر گفتند: «بیایید خشت ها بسازیم و آنها را خوب بپزیم» و ایشان را آجر به جای سنگ بود، و قیر به جای گچ. و گفتند: «بیایید شهری برای خود بنا نهیم، و برجی را که سرش به آسمان برسد، تا نامی برای خویشتن پیدا کنیم، مبادا بر روی تمام زمین پراکنده شویم». و خداوند نزول نمود تا شهر و برجی را که بنی آدم بنا می کردند ملاحظه نماید. و خداوند گفت: «همانا قوم یکی است و جمع ایشان را یک زبان و این کار شروع کرده اند و الآن هیچ کاری که قصد آن بکنند از ایشان ممتنع نخواهد شد. اکنون نازل شویم و زبان ایشان را در آنجا مشّوش سازیم تا سخن یکدیگر نفهمند». پس خداوند ایشان را از آنجا بر روی تمام زمین پراکنده ساخت و از بنای شهر بازماندند. از آن سبب آنجا را بابل نامیدند زیرا که در آنجا خداوند لغت تمامی اهل جهان را مشّوش ساخت و خداوند ایشان را از آنجا بر روی تمام زمین پراکنده نمود (پیدایش 11:19).

چهار. تعبیر اخلاقی این داستان ها

از این سه داستان دینی، سه اصل اخلاقی اساسی به دست می آید: یک، انسان موجودی است خداگونه وهمانند او که بر صورت او آفریده شده است، پس موجودی است یکتا و دارای کرامت خاص خدایی و متفاوت از همه موجودات و مخلوقات دیگر؛ دو، حیات انسانی، والاترین شی ءِ ارجمند هستی و حفظ آن عالی ترین عمل اخلاقی است و در مقابلْ قتل نفس از کهن ترین و سنگین ترین اعمال غیر اخلاقی به شمار می رود؛ سه، غرور و تلاش برای گذشتن از حدود انسانی خود و خدایی کردن و ندیدن محدودیت های نوع بشر، رفتاری است غیر اخلاقی و عامل تباهی انسان. این کار در کتاب مقدس به عنوان گزارشی از یک ماجرا نقل شده، اما نمادی است برای هر حرکتی که انسان را از حقیقت وجودی اش دور سازد؛ کاری که فرجام خوشی برای انسان نخواهد داشت. در مکتوبات ناظر به شبیه سازی به این داستان ها اشاره و گاه ارجاع داده می شود و مستندی برای داوری درباره این تکنیک به شمار می رود. برای مثال در مقاله «شبیه سازی انسانی بر ضد کرامت انسانی» به هر سه داستان اشاره شده است. در بخشی از این مقاله، با تأکید بر این که ما انسان ها بر صورت و همانند خدا آفریده شده ایم، نتیجه گرفته می شود که در حقیقت ما «محصول دستان اوییم». نویسنده در ادامه این مقاله، از نایجل کامرون، متخصص اخلاق، از سر موافقت نقل قول می کند که ما در حال حرکت از «مسائل قابیل و هابیل» به «مسائل برج بابل» هستیم؛ از نابودی زندگی انسان ها، به نابودی محدودیت های خودمان.»⁽⁸⁶⁾ پاپ ژان پل دوم نیز بخشی از رساله انجیل حیات خود را به گزارش و شرح داستان قتل هابیل به دست قابیل داده است. وی این داستان را نه گزارشی از تاریخ گذشته، که شرح حال انسان معاصر می داند و بر این باور است که در جهان معاصر. فرهنگ مرگ و کشتار ادامه تفکر قابیلی است. وی پس از نقل اصل داستان از سفر پیدایش چنین می نویسد: «بیایید این گزارش کتاب مقدسی⁽⁸⁷⁾ را، که برخلاف ساختار باستانی و سادگی بسیارش، چیزهای فراوانی برای آموختن به ما دارد، با هم بازخوانی کنیم.»⁽⁸⁸⁾ آنگاه با شرح فقرات این داستان طی چندین صفحه، نتایجی بر آن بار می کند که یکی از آنها تقدس حیات انسانی است و دیگری مخالفت با هر چیزی که این حیات را به خطر اندازد. یکی از این مخاطرات، فن تولید مثل مصنوعی است که افزون بر غیر اخلاقی بودن، به دلیل آن که در موارد متعددی به شکست می انجامد، خطری برای زندگی به شمار می رود و راه را نه تنها بر سقط جنین بلکه بر فرزندکشی⁽⁸⁹⁾ نیز می گشاید.⁽⁹⁰⁾

با این همه از میان این سه داستان، داستان نخست از اهمیت خاصی برخوردار است و تقریبا مدار همه بحث های مربوط به شبیه سازی انسانی است و نقطه ثقل استدلال ها بر ضد شبیه سازی انسانی به شمار می رود.

گفتنی است که مخالفت با شبیه سازی انسانی، ناظر به نتیجه ای است که در خود دارد، نه نوع تکنیکی که از آن استفاده می شود. از این رو، هرچند در متون مربوطه به روشنی مقصود از شبیه سازی انسانی یا «فنّ انتقال هسته سلول جسمی» تعریف می گردد، لیکن هر تکنیکی که چنین پیامدی داشته باشد، در حکم آن است و از این جهت میان این تکنیک و دیگر تکنیک ها مشابه تفاوتی نیست. پاپ ژان پل دوم در پیام خود به سازمان ملل بر این یگانگی چنین اشاره می کند: «نتیجه اولیه و اجتناب ناپذیر شبیه سازی رویانی⁽⁹¹⁾ و شبیه سازی هسته ای⁽⁹²⁾ ایجاد موجودی انسانی در مرحله رشد جنینی آن است. بنابراین، شبیه سازی انسانی و شبیه سازی رویانی، یکسان اند و همانند یکدیگر به شمار می روند.»⁽⁹³⁾ همچنین در «یادداشت هایی درباره شبیه سازی» با تأکید بر کرامت انسانی، بر این نکته انگشت نهاده شده که «فرقی نمی کند که چه تکنیکی به کار گرفته شود یا چه اهدافی دنبال گردد».⁽⁹⁴⁾

با این نگاه یکسان به انواع شبیه سازی که به تولید انسان منجر شود، کلیسای کاتولیک به استناد کتاب مقدس و اصول اخلاقی منعبث از آن قاطعانه به مخالفت با شبیه سازی انسانی بر می خیزد و آن را بی هیچ قید و شرطی نادرست و غیر اخلاقی می شمارد. پاپ ژان پل دوم، در پیامی به اجتماع رهبران کلیسا در ریمینی، ایتالیا، بر مدافعان شبیه سازی خرده گرفت و گفت که آنان این باور متکبرانه را در سر دارند که: «پروژه آنان از پروژه خالق»⁽⁹⁵⁾ برای بشر بهتر است و این رهیافت آمادگی آنان را برای بهره برداری از انسان ها برای اهدافشان نشان می دهد.⁽⁹⁶⁾ از نظر پاپ، حتی اگر هدف شبیه سازیْ ایجاد انسان تا مرحله کمال و بلوغ باشد و در آن نابودی رویان و جنین انسانی نباشد و هیچ رویانی در این فرایند از بین نرود، «باز این فعالیت توهینی به کرامت شخص انسان به شمار می رود».⁽⁹⁷⁾ افزون بر آن، انجام شبیه سازی و موفقیت در آن به کسانی که اقدام به این کار کرده اند، «حسی از قدرت»⁽⁹⁸⁾ می بخشد که می تواند استدلال اخلاقی را مشوّش و کژتاب کند. این مسئله هنگامی جدی تر می شود که در نظر داشته باشیم که در اینجا با شیوه ای بیرحمانه و «غیر انسانی»⁽⁹⁹⁾ مواجه هستیم.⁽¹⁰⁰⁾

همچنین پاپ ژان پل دوم با همسنگ شمردن سقط جنین، اوتانازی⁽¹⁰¹⁾ یا قتل از روی ترحم و شبیه سازی، شبیه سازی انسانی را فروکاستن انسان ها به اشیایی صرف دانست.⁽¹⁰²⁾ این موضع به مناسبت های مختلف بیان و تأکید شده و دیگر رهبران آیین کاتولیک بر آن پای فشرده اند. مخالفت با شبیه سازی انسانی تمامی انواع آن را با هر انگیزه ای در بر می گیرد و حتی زوجین نابارور نیز مجاز به استفاده از آن برای درمان مشکل خود نیستند.

6. دلایل مخالفت با شبیه سازی انسانی

با تحلیل متون مختلف کاتولیکی و سخنانی که در مخالفت با شبیه سازی انسانی نوشته و بیان شده، می توان مهم ترین علت مخالفت با این کار را دلایل زیر دانست:

یک. احتمال شکست و ناکامی از نظر علمی؛

دو. ضرورت تولید مثل جنسی برای ایجاد فرد جدید؛

سه. تحمیل هویت خود بر شخص شبیه سازی شده؛

چهار. غصب جایگاه خداوند و خدایی کردن؛

پنج. نقض کرامت انسانی؛

شش. نقض حق کودک برای داشتن والدین؛

هفت. تنزل انسان به شیئ؛

هشت. مغایرت با حق «نادانی» و جهل به آینده؛

نه. امکان سوء استفاده های مختلف و

ده. فروپاشی نهاد خانواده.

یک. احتمال شکست و ناکامی از نظر علمی

کاربست این تکنیک نیازموده که هنوز در آغاز راه خود قرار دارد، ممکن است مخاطراتی برای شخص شبیه سازی شده در پی داشته باشد. توجه به یافته های علمی درباره روند و فرایند شبیه سازی دالی و پیچیدگی این مسئله و حساسیت جایگاه و کرامت انسانی، از چنان اهمیتی بر خوردار است که ما را از به کارگیری این تکنیک باز می دارد.از این جهت اقدام به شبیه سازی انسانی به دلایل علمی به احتمال قوی ناموفق و در نتیجه از نظر اخلاقی نادرست است. این دلیل هنگامی استوارتر و حساس تر می شود که در نظر داشته باشیم که برای تحقق یک جنین شبیه سازی شده، چه بسا ده ها رویان و جنین از بین خواهند رفت.⁽¹⁰³⁾ به همین سبب در یکی از بیانیه های پاپی به مخاطراتی چون بیماری های شدید و عیوب ژنتیکی یا پدیدآمدن موجوداتی هیولاوش اشاره شده است.⁽¹⁰⁴⁾

با این حال، این دلیل از دلایل اصلی مخالفت آیین کاتولیک با شبیه سازی انسانی به شمار نمی رود و تنها دلیلی جنبی است. از این رو، اگر هم به فرض این تکنولوژی چنان پیشرفت کند که مخاطرات احتمالی آن از میان برود و حتی مستلزم کشتن جنین های اضافی و آزمایشی نباشد، باز اصل این کار خطا و غیر اخلاقی است. سرْ اسقف رِناتو مارتینو، ناظر دائمی واتیکان در سازمان ملل، در 19 نوامبر سال 2000 در کمیته سازمان ملل که با هدف بررسی جوانب مسئله منع جهانی شبیه سازی انسانی و صدور قراری در این زمینه برگزار شده بود، سخنانی خطاب به رئیس این کمیته بیان داشت که گویای این دیدگاه است. وی در قسمتی از سخنان خود گفت که مخالفت واتیکان با شبیه سازی انسانی تنها برخاسته از ریسک های احتمالی و مرگ رویان ها و ناکامی از موفقیت این کار نیست، «بلکه نخست و مهم تر از همه، بر دلایل انسان شناختی و اخلاقی مبتنی است.»⁽¹⁰⁵⁾

دو. ضرورت تولید مثل جنسی برای ایجاد فرد جدید

نه تنها شخص باید واجد والدین باشد و در کادر زوجیت زاده شود، بلکه این ولادت باید از طریق آمیزش جنسی حاصل شده باشد. از این منظر، تنها در میان زوجین و بر اساس عشق متقابل آنان است که بستری حاصل می شود و زمینه ای آماده می گردد تا خداوند فرزندی به آنان اعطا کند. زوجین تنها باید اعمالی انجام دهند و منتظر باشند تا والد شوند. نقش والدین در این میان، تنها نقشی اِعدادی است و آنان نباید هیچ گونه تلاش آگاهانه و عامدانه ای در این راه انجام دهند. این مسئله از نظر کلیسای کاتولیک دارای دو شرط مکمل یکدیگر است. یکی آن که فرزند تنها در دایره زوجیت و بدون دخالت شخص ثالث زاده شود و دیگر آن که والدین عمل خاصی که به آنان نقش آفرینشگری دهد، نباید ایفا کنند. شبیه سازی انسانی، ناقض این شرایط است و اگر میان زوجین هم صورت گیرد، باز خطا است. مخالفت با شبیه سازی انسانی از این منظر، منطقا مختص به شبیه سازی انسانی نخواهد بود و موارد دیگری را نیز در بر خواهد گرفت، از جمله انواع تکنولوژی های باروری مصنوعی یا آرت ART "(assisted reproductive techniques)" به همین دلیل نیز آیین کاتولیک مخالفت خود را با انواع این قبیل تکنیک ها اعلام داشته و آنها را مغایر آموزه های کلیسای کاتولیک می داند. برای مثال، لقاح برون رحمی از نظر آیین کاتولیک کاری است غیراخلاقی و ناقض عشق خانوادگی. فرزند باید زاده عشق و محبت طرفین و نشانه زنده ای از «آری» خالق به تاریخ انسان باشد، حال آن که با استفاده از تکنیک های باروری مصنوعی، این نشانه زائل می شود: «پدید آمدن موجود انسانی تازه ای فی نفسه همواره هدیه و عطیّه است، «اینک، پسران از جانب خداوند می باشند و ثمره رحم اجرتی از اوست.»⁽¹⁰⁶⁾ هر شخصی از همان لحظه زندگی نشانه ملموسی از عشق وفادارانه خدا به بشر است؛ او نشانه زنده «آریِ» خالق به تاریخ انسان ها است، تاریخ رستگاری که با اتحاد تامّ با خدا در شعف حیات ابدی کامل خواهد شد.»⁽¹⁰⁷⁾ لیکن تکنیک های باروری مصنوعی این عمل مقدس و این نشانه زنده خدا را دستکاری کرده و آن را به چیزی بی ارزش بدل می کنند. به همین دلیل، کلیسای کاتولیک بارها و با شدت تأکید می کند که این تکنیک ها، فارغ از کارآیی یا ناکارآمدی، «در واقع، شیوه ای ناشایسته برای به وجود آوردن زندگی جدیدی است»⁽¹⁰⁸⁾ زیرا تولید مثل را از دایره زوجیت و روابط زناشویی خارج کرده، به دخالت تکنیکی شخص ثالث می پیوندد. افزون بر این، از دیدگاه نویسندگان «تأملاتی درباره شبیه سازی»، تحقق شبیه سازی انسانی به تغییر معنا و مفهوم انسانی آمیزش جنسی می انجامد و آن را از بار عاطفی اش تهی کرده به عملی اضافی و قابل حذف بدل می سازد، زیرا می توان به سادگی و بی اقدام به فعالیت جنسی تخمک موردنظر را بارور ساخت و در نهایت، «معنای تولید مثل انسانی را دگرگون کرد.»⁽¹⁰⁹⁾

در تولید مثل جنسی، والدین تنها پذیرنده حیات اند، اما تکنیک های باروری مصنوعی از جمله لقاح برون رحمی به والدین و دیگر انسان ها قدرتی فراتر می بخشد و در نتیجه، «زندگی و مرگ، محکومِ تصمیم انسان می شود.»⁽¹¹⁰⁾ این کار عواقب خطیری دارد؛ از جمله، به انسان قدرت می دهد تا بر همنوعان خود مسلط شود و راه بهسازی نژادی⁽¹¹¹⁾ هموار شود.⁽¹¹²⁾ بخشی از «تعلیم در باب احترام به زندگی انسانی در بنیادش و در باب کرامت تولید مثل، پاسخ هایی به پرسش های معین روز»، به تشریح دلایل مخالفت با تکنیک های باروری و پاسخ به پرسش های مختلف در این باره اختصاص یافته است. در این سند آمده است که رواج لقاح برون رحمیِ انسانی راه را بر دیگر انواع لقاح برون رحمی و سوءاستفاده از رویان ها مانند تلاش برای لقاح میان گامت های انسان با حیوان یا ایجاد رحم های مصنوعی می گشاید.

حاصل آن که مخالفت با شبیه سازی انسانی در حقیقت بخشی از مخالفت گسترده تری است که با لقاح برون رحمی و دیگر شیوه های لقاح مصنوعی است. در شبیه سازی انسانی، اصول و شرایط و حرمت خانواده و هدیه بودن فرزند نقض می شود و عمل مقدس تولید مثل به کاری مکانیکی تبدیل می شود، در حالی که این حق مسلم نوزاد است که از طریق لقاح طبیعی ایجاد شده، در رحم مادر پرورده، از طریق ازدواج تولید و در دایره زوجیت زاده و بزرگ شود.⁽¹¹³⁾ پاپ ژان پل دوم مهم ترین اشکال باروری مصنوعی و غیر اخلاقی بودنش را آن می داند که این تکنولوژی، تولید مثل را از رابطه طبیعی زوجیت و این عملِ خلاّق می گسلد.⁽¹¹⁴⁾ طبق این نگرش، هر گونه مداخله ای در امر تولید مثل، خطا و نادرست است، حتی پیشگیری از بارداری، مانعی در برابر وظیفه گشودگی⁽¹¹⁵⁾ در قبال هدیه و عطیه الهی به شمار می رود.⁽¹¹⁶⁾

به استناد دلیل فوق، شبیه سازی انسانی مطرود و محکوم است، زیرا طبق پیام واتیکان «شبیه سازی تمایل جنسی انسانی را به شئ بدل می سازد...»⁽¹¹⁷⁾

سه. تحمیل هویت خود بر شخص شبیه سازی شده

کسی که می خواهد موجودی را شبیه سازی کند، از خزانه ژنیتکی خود یا دیگری برای این کار استفاده می کند و با این کار هویت مورد نظر خود را بر جنین و شخص آینده تحمیل می کندو این مغایر حق مسلم هر کسی است که هویت خاص خود را داشته باشد.

این استدلال گاه به این صورت مطرح می شود که شبیه سازی انسانی غیر اخلاقی است، زیرا اگر والدین بخواهند از سلول فرزند مرده خود، جنینی شبیه سازی کنند «با کودک جدید به مثابه موجود متمایزی که دارای هویت خاص خویش است، رفتار نخواهد شد، بلکه به مثابه ضمیمه شخص دیگری رفتار خواهد شد.»⁽¹¹⁸⁾ در نتیجه، فرد شبیه سازی شده،فاقد هویت و فردیت خاص خود خواهدبودو این کاری غیراخلاقی است.

چهار. غصب جایگاه خداوند و خدایی کردن

اقدام به شبیه سازی و کارهایی از این دست، مستلزم حکم کردن درباره زندگی و مرگ و نهایتا سرنوشت دیگران است، حال آن که این داوری تنها از آن خداوند است و اوست که اختیار مرگ و زندگی را به دست دارد. «تعلیم در باب احترام به زندگی انسانی در بنیادش و در باب کرامت تولید مثل، پاسخ هایی به پرسش های معین روز»، لقاح برون رحمی را محکوم می کند و این محکومیت به دلیل آن است که در فرایند انجام این کار، برخی از رویان ها نابود می شوند. این سند سپس چنین ادامه می دهد: «همان گونه که کلیسا سقط جنین القائی⁽¹¹⁹⁾ را محکوم کرد، اعمالی از این دست را بر ضد زندگی این موجودات انسانی ممنوع می کند. وظیفه است که سنگینی مشخص نابودی رویان های به دست آمده «درون شیشه ای»،⁽¹²⁰⁾ خواه از طریق باروری مصنوعی و خواه از طریق تقسیم هسته ای با هدف تحقیقِ صرف، محکوم شود. با کارهایی از این دست، محقق جای خداوند را غصب می کندو تاهنگامی که به دلخواه تصمیم می گیرد که چه کسی زنده بماند و چه کسی به کام مرگ فرستاده شود و موجودات انسانی بی دفاع را بکشد، هر چند ممکن است به این امر واقف نباشد، خودش را در موقعیت سرور سرنوشت دیگران قرار داده است.»⁽¹²¹⁾ دایان ایروینگ نیز عنوان مقاله خود را که بر ضد شبیه سازی انسانی نگاشته «خدایی کردن» می نهد و با این نامگذاری نگرش آیین کاتولیک به این مسئله را منعکس می کند.⁽¹²²⁾

از این منظر، مجموعه کارهایی از جمله شبیه سازی انسانی، کوششی است برای نادیده گرفتن یا فراموش کردن جایگاه بشری انسان و تجلی مدرن غرور کسانی است که برج بابل را برآوردند. این کار چه آگاهانه باشد و چه ناآگاهانه، گونه ای خدایی کردن⁽¹²³⁾ و خروج از زیّ بندگی و انسانی است. با همین نگرش است که پاپ ژان پل دوم درباره کسانی که در پی شبیه سازی انسانی اند می گوید که آنان از سر تکبر این باور را در سر دارند که «پروژه شان از پروژه خالق»⁽¹²⁴⁾ برای بشر بهتر است و این یعنی خود را خدا پنداشتن و از حدود انسانی و محدوده مجاز خود بیرون رفتن. سرْ اسقف رِناتو مارتینو، نیز از همین منظر به مسئله شبیه سازی انسانی می نگرد و می گوید که اقدام به شبیه سازی انسانی ممکن است نقش خالق را غصب کند⁽¹²⁵⁾ و در نتیجه می تواند توهینی به خداوند به شمار رود.⁽¹²⁶⁾ اسقف دونالد ووئرل⁽¹²⁷⁾ نیز در میان دلایل متعددی که کاتولیک ها بر ضد شبیه سازی انسانی اقامه می کنند، به دلیل خدایی کردن این گونه اشاره می کند: «فرایند شبیه سازی موجودات انسانی، این تصور را تقویت می کند که برخی از افراد می توانند بر هستی دیگران، تا حدی که هویت زیستی آنان را برنامه ریزی کنند، اقتدار داشته باشند. اثر این امکان، جوانب جدیدی از برتری نژادی⁽¹²⁸⁾ و برتری جنسی⁽¹²⁹⁾ را رشد خواهد داد.»⁽¹³⁰⁾ پدر ویلیام مائستری نیز از همین منظر به شبیه سازی انسانی می نگرد و با اشاره به آیات آغازین سفر پیدایش درباره آن که انسان بر صورت خدا آفریده شده، تأکید می کند که ما آفریدگان ایم، حال آن که تاریخ به ما نشان می دهد که می خواهیم تنها آفرینندگان خود باشیم و می کوشیم از طریق تکنولوژی خدا شویم. آنگاه نتیجه می گیرد که «شبیه سازی در پی آن است تا زندگی را از هدیه ای، به محصول خواسته های خودمان بدل سازد. این وسوسه همیشگی بوده تا فقط خودمان را جای خدا بگذاریم.»⁽¹³¹⁾ رایموند رازاریو نیز بر این نظر است که «ما شریک خالق ایم، نه خالق»⁽¹³²⁾ جان هاس از این نقطه می آغازد که فرزندان با مشارکت زوجین و خداوند تولید و زاده می شوند و «ایجاد کودکان، عملی است تعاونی میان شوهر، زن و خودِ خدا»،⁽¹³³⁾ حال آن که شبیه سازی انسانی این مشارکت را مختل می کند.

پنج. نقض کرامت انسانی

به اعتقاد کلیسای کاتولیک، شبیه سازی نقض صریح کرامت انسانی است. این اشکال بر اساس نگرش انسان شناختی کلیسای کاتولیک درباره جایگاه انسان در نظام هستی قرار دارد. همانطور که در داستان آفرینش دیدیم، انسان همانند و بر صورت خداوند است و با دیگر موجودات هستی تفاوت دارد. نظام طبیعت زیر سلطه او قرار دارد، زیرا او همانند خداوند است. در متون مختلف مسیحی بر این جایگاه ویژه تأکید می شود. برای مثال، پاپ ژان پل دوم در رساله انجیل حیات، با استناد به آیاتی از باب های آغازین سفر پیدایش، نتیجه می گیرد که انسان بر طبیعت سروری و تسلط دارد و این تسلط به دلیل آن است که وی مشابه و بر صورت خداوند آفریده شده و حیات انسانی، حیاتی است خاص و مشترک میان خداوند و او.⁽¹³⁴⁾ در نتیجه، انسان موجودی است مکرّم و منحصر به فرد. از نظر پاپ ژان پل دوم، اساسی ترین معیار برای ارزیابی تکنیک های جدید در عرصه های پزشکی، توجه و رعایت اصل کرامت انسانی است. به گفته وی، «در هر حال از شیوه های ناکام در رعایت کرامت و ارزش شخص همواره باید اجتناب کرد.»⁽¹³⁵⁾

لیکن شبیه سازی انسانی عملاً اهانتی است به این جایگاه و کرامت انسانیِ انسان. پیام واتیکان به سازمان ملل متضمن این نکته است که، «شبیه سازی انسانی، بی توجه به اهدافش، بر ضد کرامت موجودات انسانی و حق حیات آنان است.»⁽¹³⁶⁾ این اقدام به دلایل مختلفی کرامت انسانی را نقض می کند، از جمله آن که به افراد دیگر این امکان را می دهد که هویت مورد نظر خود را بر شخص شبیه سازی شده تحمیل کنند و فردیت زیستی فرد را به مخاطره اندازند.⁽¹³⁷⁾ سر اسقف رناتو نیز بر این باور است که شبیه سازی انسانی موجب می شود تا با تحمیل ویژگی های صاحب هسته سلول بر شخص شبیه سازی شده، کرامت کودک نقض شود و او برده دیگران شود.⁽¹³⁸⁾ اسقف ویلتون گرِگوری در این باره می گوید: «در حالی که شبیه سازی ممکن است هرگز سود بالینی نداشته باشد، حمله آن به کرامت انسانی آغاز شده است.»⁽¹³⁹⁾

در این که چگونه شبیه سازی انسانی می تواند ناقض کرامت انسانی باشد، تفسیرهای متعددی ارائه شده است. گاه گفته می شود که این کار چون به ایجاد یک «کپی» از «دیگری» می انجامد، ناقض کرامت انسانی است. گاه دلیل نقض کرامت آن است که تولید مثل، غیر جنسی شده و عنصر جنسیّت از میان رخت بر بسته است وگاه این کار ناقض کرامت فرزندی یا بنّوت دانسته می شود. برای مثال یکی از انتقادات شبیه سازی انسانی از نظر بیانیه «تأملاتی درباره شبیه سازی» آن است که شبیه سازی انسانی ناقض کرامت انسانی است، زیرا به کمک آن می توان فردی را به دنیا آورد که «کپی»، گرچه تنها به عنوان کپی زیستی، دیگری است. این اقدام راه را بر رنج بردن فراوان شخص شبیه سازی شده می گشاید: «زیرا هویت روانی او بر اثر مشابهت واقعی یا حتی مجازی او با «دیگری» به مخاطره می افتد.»⁽¹⁴⁰⁾ بیانیه پاپی دیگری در این باره بر این نظر است که میان زندگی، روابط زناشویی و تولید مثل، یک اتحاد درونی ارزشمند بر قرار است: «حال آن که این تکنیک ها، جنبه های تولید مثل روابط زناشویی انسانی را از ابعاد متحدکننده اش جدا می کند و در نتیجه بر ضد کرامت زناشویی و تولید مثل است.»⁽¹⁴¹⁾

بیانیه دیگری، شبیه سازی انسانی را ناقض کرامت فرزندی⁽¹⁴²⁾ دانسته، به مخالفت با آن می پردازد.⁽¹⁴³⁾ گاه نیز شبیه سازی انسانی ناقض کرامت خانواده و روابط زناشویی قلمداد می گردد.

شش. نقض حق کودک برای داشتن والدین

از جمله حقوق مسلم هر کودکی، آن است که در کانون خانواده زاده شود و دارای پدر و مادر باشد. هر کاری که این حقوق را نقض کند، غیر اخلاقی خواهد بود. شبیه سازی انسانی نیز به دلیل آن که این امکان را فراهم می کند تا فرزندی خارج از کادر خانواده و بدون نیاز به زناشویی و بی دخالت گامت یا سلول جنسی مردانه زاده شود و در نهایت فاقد والدین یا یکی از آنها شود، محکوم و ناپذیرفتنی است. با همین مبنا است که لقاح برون رحمی نیز محکوم و غیر اخلاقی شمرده شده است، زیرا به ابهام روابط خویشاوندی انجامیده و مفهوم «پدری» و «مادری» را سست کرده است.⁽¹⁴⁴⁾ عنوان بیانیه شورای پاپی خانواده، یعنی «شبیه سازی: ناپدید شدن مستقیم پدری و انکار خانواده»، به خوبی این نگرش و حساسیت به مسئله را نشان می دهد.

هفت. تنزل انسان به شیئ

مشکل اساسی تکنولوژی های باروری مصنوعی⁽¹⁴⁵⁾ آن است که تولید مثل را از حالت عملی الهی و فرزند را از هدیة خداوند، به فرایندی انسانی و ساختگی تبدیل می کند و به والدین و دیگران این اجازه را می دهد تا به جای آن که با خشنودی و رضایت پذیرای فرزند نورسیده خود باشند، به کمک این تکنولوژی در این مورد تصمیم گیری کنند و خود را در قبول یا رد این هدیه مخیّر بدانند و از آن بدتر در صورت نیازْ فرزند ناخواسته یا فاقد ویژگی های مورد نظر را نابود کنند؛ گویی به خرید رفته اند یا به عنوان مسئول نظارت کیفی کارخانه ها مشغول به کار هستند. از این نقطه عزیمت است که لقاح برون رحمی چنین ارزیابی می شود: «در آی.وی.اف، کودکان از طریق فرایندی تکنیکی به وجود آمده، تابع «نظارت کیفی» هستند و اگر «معیوب» تشخیص داده شوند، نابود می شوند.»⁽¹⁴⁶⁾ بخش مهمی از رساله «انجیل حیات» به تحلیل مسئله مرگ و زندگی و نقد فرهنگ معاصر که «فرهنگ مرگ» است، اختصاص یافته است. پاپ ژان پل دوم در این رساله از این منظر به نقد تکنیک های باروری مصنوعی می پردازد که این شیوه ها به انسان ابزار و اقتداری می بخشد که نتیجه آن رواج فرهنگ مرگ و کشتن جنین ناخواسته یا بیماران صعب العلاج است، در صورتی که از نظر کلیسای کاتولیک هیچ کس نمی تواند درباره زمان و یا نحوه مردن و زیستن تصمیم بگیرد و «سرور مطلق چنین تصمیمی تنها خالق است.»⁽¹⁴⁷⁾ یک کاتولیک مؤمن همواره باید هر جنین را به مثابه «هدیه و عطیه خدا»،⁽¹⁴⁸⁾ بپذیرد و از هر شیوه ای که این نگرش را مخدوش می کند، بپرهیزد.

از نظر واتیکان، «شبیه سازی تمایل جنسی انسانی را به شیئ بدل می سازد و تن زنان را به متاع تبدیل می کند. افزون بر آن، زنان از طریق بدل شدن به فراهم آورندگان تخمک و رحم، از کرامت ذاتی خود محروم می شوند.»⁽¹⁴⁹⁾

از نظر گریگوری، این شیوه چنان غیر انسانی است که دانشمندان بر آن هستند که دستاورد آن را به عنوان موجودات دون انسان تلقی کنند. به همین دلیل است که «شبیه سازی هنجارهای اساسی اخلاق را نقض می کند و باید یکصدا محکوم گردد. شبیه سازی انسانی هیچ بیماری را درمان نمی نماید، اما تولید مثل انسانی را به فرایند محصولات مصنوعی تبدیل می کند که به وسیله آن موجودات انسانی طبق ویژگی های معین به شکل انبوه تولید می شوند.»⁽¹⁵⁰⁾ دیگری بر این عقیده است که شبیه سازی انسانی، «عمل آفرینش را غیر انسانی می سازد.»⁽¹⁵¹⁾ حاصل این دلیل آن است که در فرایند شبیه سازی انسانی با انسان به مثابه شیئ، یک محصول و یک ابزار مادی، نه یک موجود دارای روح و بر صورت خداوند رفتار می شود.

هشت. مغایرت با حق «نادانی» و جهل از آینده

یکی از علل رشد و شکوفایی انسان این است که از آینده بی خبر است. این بی خبری به او کمک می کند تا فرض را بر آن بگذارد که هر کاری از او ساخته است و هیچ مانعی او را از رسیدن به مقصود باز نمی دارد. هرچند گاه به نظر می رسد که با خبر بودن از آینده می تواند به تصمیم گیری درستی بینجامد، لیکن در مجموع آنچه محرک ما در عرصه های گوناگون بوده و هست، بی خبری از واقع امر است. شبیه سازی انسانی، این حق را در مورد شخص شبیه سازی شده نقض می کند و او می تواند با احتمال قریب به یقین حدس بزند که چه آینده ای در انتظار او است. کافی است تا زندگی و عملکرد شخص دهنده هسته سلول جسمی را مطالعه کند، تا آینده خود را چون فیلمی مستند ببیند. برای مثال، کافی است شخص دهنده هسته سلول بر اثر عوامل ژنتیکی در سن چهل سالگی دچار بیماری های صعب العلاج شده باشد، معنای این رخداد آن است که این بیماری ها در انتظار شخص شبیه سازی شده نیز به سر می برد و او از این آینده محتوم گریزی ندارد. این جاست که علم به آینده، او را از اقدامات لازم باز می دارد و از وضع آتی خویش هراسان می سازد. پس یکی از حقوق او نقض شده است. این استدلالی است که هانس یوناس⁽¹⁵²⁾ فیلسوف آلمانی، در دهه هشتاد میلادی اقامه کرده⁽¹⁵³⁾ و آیین کاتولیک آن را پذیرفته و به بسط آن پرداخته است. از نظر یوناس، این «جهل»⁽¹⁵⁴⁾ نسبت به آینده به یک معنا، «شرط تحقق یافتن آزادی انسانی است.»⁽¹⁵⁵⁾ شبیه سازی انسانی، با ساختن فردی که المثنای دیگری است، این حق را نقض می کند و در نتیجه شخص شبیه سازی شده، همواره از آینده خود با خبر است و این مغایر حق ندانستن او است.

نُه. امکان سوءاستفاده های مختلف

تکنیک های باروری مصنوعی و به ویژه شبیه سازی انسانی، این فرصت را برای برخی کسان فراهم می آورد تا دست به انواع سوءاستفاده ها بزنند و برای مثال انسان هایی پدید آورند که از نظر ژنتیکی فروتر از انسان های معمولی باشند و بعدها بخواهند با آنان مانند موجودات مادون انسان رفتار کنند. یا از تن و زهدان زنان برای مقاصد گوناگون استفاده کنند و یا بر رویان های انسانی آزمایش های مختلف و غیر انسانی انجام دهند یا آن که از این فناوری برای ایجاد «دنیای قشنگ نو» که در رمان آلدوس هاکسلی تصویر شده، بهره بگیرند و راه را به سوی تصفیه و بهسازی نژادی⁽¹⁵⁶⁾ و ایجاد ابر انسان ها⁽¹⁵⁷⁾ بگشایند. این احتمالات چنان فراوان و در عین حال در حد معقولی محتمل است که به خودی خود دلیلی بر ضد شبیه سازی انسانی به شمار می رود. آیین کاتولیک از این منظر به نقد شبیه سازی انسانی پرداخته و می گوید: «شبیه سازی انسانی به پروژه به نژادی تعلق دارد و در نتیجه تابع همه ملاحظات اخلاقی و قضایی است که به بارها آن را محکوم کرده است.»⁽¹⁵⁸⁾ مخالفت با شبیه سازی از این منظر، اختصاص به شبیه سازی انسانی ندارد، بلکه بخشی از نگاه کلان آیین کاتولیک به مسائل مهندسی ژنتیک و فنون باروری مصنوعی است. کلیسای کاتولیک در مجموع ارزیابی مثبتی از روند رشد این فناوری ندارد و همواره نگران مخاطرات گوناگون آن بوده و مؤمنان را از به کارگیری بسیاری از دستاوردهای آن منع کرده است. پاپ ژان پل دوم به مناسبت های گوناگون به نگرانی کلیسا در این زمینه اشاره کرده و به خصوص بر اخلاقیات حاکم در عرصه پزشکی و دانش ژنتیک خرده گرفته است. وی در جایی اخلاق پزشکی را خطری برای تعلیمات کلیسای کاتولیک دانسته، می گوید: «اخلاق پزشکی به گونه ای روزافزون در حال درگیری با اخلاق کاتولیکی است.»⁽¹⁵⁹⁾ همچنین در پیامی خطاب به کنفرانس «زیست شناسی، پزشکی و جامعه: با انسان چه خواهیم کرد؟» اعلام داشت: «دانشِ ژنتیکِ فارغ از اخلاق، تهدیدی برای کرامت انسانی است.»⁽¹⁶⁰⁾ وی در این پیام تشخیص های درمانی را که به حذف و نابودی رویان های ناقص الخلقه می انجامد، نادرست و غیر اخلاقی شمرده، آن را «بهسازی نژادی حقیقی که به کرختی وجدان می انجامد»⁽¹⁶¹⁾ قلمداد نمود.

دشواری اصلی در عرصه مهندسی ژنتیک آن است که نمی توان مرز معینی میان بیماری های ژنتیکی که باید درمان شود و خصوصیات ژنتیکی که والدین یا جامعه آنها را نمی پسندد نشان داد. مسئله آن است که نمی توان گفت کجا، به وسیله چه کسی و چگونه باید میان بیماری های ژنتیکی⁽¹⁶²⁾ و خصوصیات ژنتیکی⁽¹⁶³⁾ خط کشید⁽¹⁶⁴⁾ و ادعا کرد که از این مرحله به بعد، درمان بیماری ژنتیکی پایان می یابد و دستکاری ژنتیکی با هدف بهسازی نژادی صورت می گیرد. این ابهام به خصوص در موارد مرزی و مبهم، جدی تر خود را نشان می دهد.

به همین سبب، آیین کاتولیک به شدت با درمان های ژنتیکی که مستلزم گونه هایی از تغییر خزانه ژنی یا حذف رویان معیوب باشد، چه این اقدام مبتنی بر گزینش فردی باشد و چه برخاسته از سیاست اجتماعی، به دلایل مختلف مخالفت کرده و همچنین با تکنیک هایی مانند آی.وی.اف مخالفت ورزیده است. مهم ترین دلیل این مخالفت آن است که دانش ژنتیک مدرن عمدتا بر باروری و ایجاد رویان در خارج از رحم و سپس گزینش و انتخاب رویان های خاصی برای کشت در رحم استوار است و این کار در بنیاد به معنای بهسازی نژادی است. افزون بر آن این سنخ تکنیک ها، مفهوم کاتولیکی هدیه بودن فرزند را منسوخ کرده، آن را به کالایی تولید شده تقلیل می دهد.⁽¹⁶⁵⁾

ده. فروپاشی نهاد خانواده

شبیه سازی انسانی آخرین گام در مسیر شخصیت زدایی⁽¹⁶⁶⁾ از عمل تولید مثل است. این فرایند اگر محقق شود، به دلیل بی نیازی از آمیزش جنسی در جهت تولید مثل، عملاً «پدر» و «مادر» به معنای متعارف کلمه، مفهوم خود را از دست خواهند داد.⁽¹⁶⁷⁾ در نتیجه، خانواده که نهاد مقدسی است، در درازمدت نابود خواهد شد و این خلاف تعالیم آیین کاتولیک است. از دیدگاه کلیسای کاتولیک، تشکیل و حفظ نهاد خانواده، اجابت ششمین فرمان خداوند از فرمان های دهگانه است که «تو زنا نخواهی کرد.»⁽¹⁶⁸⁾ بدین جهت، این نهاد مقدس برای رعایت احکام خداوند لازم است و هر کاری که عشق خانوادگی و روابط زناشویی را مختل سازد، نامشروع به شمار می رود.

افزون بر این، شبیه سازی انسانی موجب ابهام در دیگر روابط خویشاوندی شده و به تدریج تفاوت میان خواهر و مادر و پدر و برادر از بین خواهد رفت و این روابط مختل خواهد شد و در نتیجه، «زنی می تواند خواهر دوقلوی مادرش، فاقد پدر زیستی و دختر مادر بزرگ خودش باشد. هم اینک لقاح برون رحمی موجب ابهام در نَسَب شده است، لیکن شبیه سازی گسست بنیادی این روابط خواهد بود.»⁽¹⁶⁹⁾

عمده ترین دلایل مخالفت با شبیه سازی انسانی همان است که در بالا گزارش شد. از این منظر است که «کلیسای کاتولیک به دلایل متعددی با شبیه سازیِ مولّد مخالف است. این کار تجاوز به هویت فردی اعطاشده به شخص به وسیله خداوند است، حق شخص را برای داشتن والدین انکار می کند و روابط خویشاوندی را مبهم می سازد.»⁽¹⁷⁰⁾

البته برخی از کاتولیک ها دلایل دیگری نیز به سیاهة فوق افزوده اند، مانند این که شبیه سازی انسانی موجب نقض تنوع زیستی خواهد شد. این پروژه ممکن است در دراز مدت ساختار ژنتیکی انسان را به هم بزند.⁽¹⁷¹⁾ شبیه سازی انسانی ممکن است تردیدی هایی جدی در این که تنها خداوند عمل آفرینش را مهار می کند، پدید آورد.⁽¹⁷²⁾ ممکن است از شخص شبیه سازی شده، به عنوان بانک عضو استفاده شود. شبیه سازی انسانی این فرصت را برای کسانی فراهم می کند تا بدون نیاز به ازدواج از خود فرزندی داشته باشند، با این تحلیل که «برخی همجنس گرایان گفته اند که شبیه سازی می تواند کامل ترین راه فرزنددار شدن باشد، زیرا آنان ناگزیر نیستند که با فردی از جنس مخالف ازدواج کنند. این کار به شدت نسبت به کودک ناعادلانه است و او را از پدر یا مادر طبیعی محروم می سازد.»⁽¹⁷³⁾ یا آن که برخی افراد با این اندیشه که بسیار هوشمند و موفق هستند ممکن است بخواهند خود را شبیه سازی کنند و فرزندی با صفات خود به جامعه عرضه کنند و این عملی است در نهایت خودْخواهی و در عین حال، فرزند را از مادر یا پدر محروم می سازد. این کار خلاف اراده و مشیت خداوند است. سرانجام این که آیا ما حق داریم از شیوه دیگری برای تولید مثل بهره بگیریم و شیوه متعارف و موجود را کنار بگذاریم؟⁽¹⁷⁴⁾ برخی از این دلایل در تحلیل دقیق تری به دلایل فوق باز می گردند و تقریر دیگری از آنها به شمار می روند. برخی نیز از سوی کاتولیک های دیگر جدی گرفته نشده است.

کتابنامه

Address to International Congress on Transplants, Pope John Paul II, August 29, 2000, available at: www.cin.org. (Catholic Information Network)

Begotten Not Made: A Catholic View of Reproductive Technology, John M. Hass, available at: www. usccb.org.

n City, Veritas, 4991.Catechism of the Catholic Church, Vatica

Catholic Church condemns cloning human beings, August 23, 2004, available at: www.dailytimes.com.pk.

Cloning, by The Nathaniel Centre: The New Zealand Cathloic Bioethics Centre, available at: www.nathaniel.org.nz.

Cloning: In whose image? Catholic teaching, Father William Maestri, New Orleans April 12, 2001. available at: www.clarioherald.org.

Cloning: the disappearance of direct parenthood and denial of the family, Cardinal Alfonso Lopez Trujillo, available at: www.vatican.va.

Cloning: The process and its complexities, available at: Nathaniel.org.nz.

Contemporary Moral Problems, edited by James E. White, New York, West Publishing Company, 7991.

Declaration by the Pontificate Council for the Family regarding "Embryo Reduction", available at: www.vatican.va.

Declaration on the Use of Human Embryonic Stem Cells, Pontifical Academy for Life, Vatican, August 25, 2000, available at: www.vatican.va.

ts and Deacons Men and Women religious lay Faithful and all People of Good Will on the Value and Inviolability of Human Life, Ioannes Paulus PP. II, 1995/3/25, available at: www.vatican.va.Evangelium vitae: To the Bishops, Pries

on "the dignity of human procreation and reproductive technologies. Anthropological and ethical Final communiqu aspects", Pontifical Academy for Life, tenth general assembly, February 2004, available at: www.vatican.va.

Human Cloning and Human Dignity: An Ethical Inquary, The President's Conucil on Bioethics, Washington, D.C. July, 2002, available at: www.bioethics.gov.

Human Cloning Facts, available at: www.141.org.

Human Cloning vs. Human Dignity, Richard Doerflinger, available at: www.usccb.org.

Human Cloning: A position paper Florida Catholic Conference, available at: www.flacathconf.org.

atzinger, February 22 1987, available at: www.vatican.va.Instruction on the respect for life in its origin and on the dignity of procreation replies to certain questions of the day, Congregation for the doctrine of the faith, Joseph Card. R

Is Stem-Cell Research Moral?, Patric McCloskey, available at: Americancatholic.org.

Message to French Catholics' Social Week, delivered to the conference, "Biology, Medicine and Society: What Will We do with Man?", Vatican City, November 26, 2001, available at: www.vatican.va.

New Catholic Encyclopedia, New York, Thomson Gale, 3002.

Notes on cloning, available at: www.vatican.va.

Observations on the Universal Declaration on the Human Genome and Human Rights (Paris, 11 November 1997), 24 May 1998, available at: www.vatican.va.

Playing God by Manipulating Man: The Facts and Frauds of Human Cloning, Dianne N. Irving, available at: www.lifeissues.net.

Pontifical Academies for science, social sciences, Life, available at: www.vatican.va.

Pope Calls for Legal Recognition of Human Embryo, Vatican City, February 3, 2002, available at: zenit.org.

w.cnnews.canoe.ca.Pope denounces human cloning, January 13, 2003, available at: ww

Pope renews condemnation of cloning, August 23, 2004, available at: www.cwnews.com.

St. Frances Cabrini Parish, Father Kleppner, January 20, 2002, available at: www.sfcabriniparish.org.

Statement by Bishop Wilton D. Gregory on Cloned Human Embryo, available at: www.americancatholic.org.

Statement by the Vatican on Cloned Human Embryo, available at: www.americancatholic.org.

Statement of the Catholic Leadership Conference on Human Cloning, November, 1, 2001, available at: priestsforlife.org.

Stem cell initiative 'connot be justified,' Calif. Bishops say, Michelle Gahee, September 17, 2004, available at: www. the-tidings.com.

The Bible, authorized version, editor John Stirling, London, The British and Foreign Society, 0691.

edu.The Cloning Debate: Ethical & Theological Implications and Current Action, Clair Twigg, Georgetown University School of Foreign Service Program in Science, Technology and International Affairs, available at: www.georgetown.

The myth of "Therapeutic" Cloning, United States Conference of Catholic Bishops, available at: usccb.org.

The right thing to do, edited by James Rachels, New York, Random House, 9891.

Therapeutic" cloning seen as "doubly immoral", Catholic World News, available at: www.cwnews,com.

Therapeutic Uses of Cloning and Embryonic Stem Cells, Donald Bruce, Church of Scotland, 5 September 2000, available at: www.cec-kek.org.

Vatican condemns reported cloning of human embryo, Frances D'Emilio, Associated Press, November 26, 2001, available at: www.detnews.com.

Vatican Council II the basic sixteen documents: constitutions, decrees, declarations, edited by Austin Flannery o. p., Costello Publishing Company, New York, 6991.

Vatican's Mission to the United Nations, "the Views of the Holy See on Human Cloning", available at: www.lifeissues.net.

Vatican's statement to the United Nations on cloning, 25 September, 2004, available at: www.thetablet.co.uk.

What are Stem Cells?, Stem Cells Information Center, April 24 2003, available at: www.infoaging.org.

What is Human Cloning, available at: www.usccb.org. (United States Conference of Catholic Bishops)

When Do Human Beings Begin? "Scientific" Myths and Scientific Facts, Dianne N. Irving, available at: www.141.org.

کتاب مقدس، انجمن پخش کتب مقدسه، ترجمه سال 1904، چاپ شده در کره.

اسلامی، سید حسن، «شبیه سازی انسانی از دیدگاه کلامی اهل سنت»، مجله انجمن معارف اسلامی، شماره دوم، بهار 1384.

اسلامی، سید حسن، «سقط جنین از منظر اخلاق، فقه و قانون»، مجله پیام زن، شماره 155، بهمن 1383.

---

1. در تاریخ 23 و 24 آبان ماه سال جاری، گروهی از مقامات دینی واتیکان به ریاست اسقف اعظم فیتز جرالد، رئیس شورای پاپیِ گفت وگوی ادیان، در تهران در نشستی با عنوان اخلاق زیستی از دیدگاه اسلام و مسیحیت شرکت کردند و به تبیین مواضع خود پرداختند. سپس بازدیدی از مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب داشتند و از انجام پروژه هایی در این زمینه ابراز خشنودی نمودند و نگارنده این مقاله را به ادامه چنین پژوهش هایی تشویق کردند. به همین مناسبت، مقاله حاضر که به تفصیل دیدگاه آیین کاتولیک درباره یکی از تازه ترین مسائل اخلاق زیستی را بررسی کرده، تقدیم می گردد.

2. برای آشنایی با مفهوم، فرایند و تاریخچه شبیه سازی رک به اسلامی، سید حسن، «شبیه سازی انسانی از دیدگاه کلامی اهل سنت»، فصلنامه علمی پژوهشی معارف اسلامی، شماره دوم، بهار 1384، ص83.

3. کلیسای کاتولیک عمدتا سه آکادمی وابسته دارد. یکی آکادمی علوم The Pontifical Academy of Sciences)است که در سال 1903 در رم تأسیس شد و امروزه با هشتاد آکادمیسین که مستقیما از سوی پاپ منصوب شده اند، به فعالیت خود ادامه می دهد. رئیس این آکادمی یا فرهنگستان از سال 1993 تا کنون نیکولا کابیبو (Nicola Cabibbo) ایتالیایی است. دومین آکادمی وابسته به واتیکان، آکادمی علوم اجتماعی (The Pontifical Academy of Social Sciences) است که در سال 1994 با هدف «ارتقای مطالعات و تحول علوم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و قضایی در پرتو نظریه اجتماعی کلیسا» به دست پاپ ژان پل دوم ایجاد شد. اعضای این آکادمی حداقل 20 و حداکثر 40 نفر می تواند باشد، لیکن امروزه 31 آکادمیسین از 24 کشور جهان عضو آن هستند. ریاست این آکادمی به عهده پروفسور ادموند مالینوا (Edmond Malinvaud) از فرانسه است. سومین آکادمی نیز در سال 1994 تأسیس شد. پاپ با شعار "Vitae Mysterium" (رمز زندگی) آکادمی پاپی حیات The Pontifical Academy for life)یا (Pontifica Academia pro vita را با هدف صیانت از ارزش حیات ایجاد نمود. این آکادمی به مسائل زیست پزشکی و قوانین ناظر به حفظ و دفاع از زندگی و ارزش حیات می پردازد. ریاست این آکادمی به عهده خوان دی دیوس ویال کورِآ (Juan de Dios Vial Correa) از شیلی است. این آکادمی ها به گونه ای منظم تشکیل جلسه داده و پس از تبادل نظر، دیدگاه واتیکان را در مسائل مختلف روز طی بیانیه هایی منتشر می کند. این بیانیه ها قبل از نشر مورد تأیید پاپ قرار می گیرد و بیانگر نظر آیین کاتولیک به شمار می رود. امروزه ده ها بیانیه از این دست بر سایت رسمی واتیکان قرار دارد که در آن مسائل گوناگون تحلیل و بررسی شده است. برای آشنایی بیشتر با ساختار و اعضای این آکادمی ها، رک به:

Pontifical Academies for Science, Social sciences, Life, available at: www.vatican.va.

4. Reflections on Cloning, Pontifica Academia pro vita.

5. شورای پاپی خانواده مرتبط (Pontifical council for the family) غیر از آکادمی پاپی زندگی است، اما از نظر تشکیلاتی با آن مرتبط است.

6. Cloning: the disappearance of direct parenthood and denial of the family, Cardinal Alfonso Lopez Trujillo, available at: www.vatican.va.

7. Ibid.

8. Human Cloning: A position paper, Florida Catholic Conference, available at: www. flacathconf.org.

9. Catholic Church condemns cloning human beings, August 23, 2004, available at: www. dailytimes.com.pk.

10. Therapeutic cloning

11. Human cloning

12. Reproductive cloning

13. البته برخی دانشمندان این تقسیم بندی را دقیق نمی دانند. فصل دوم گزارش شورای اخلاق زیستی ریاست جمهوری آمریکا به این بحث اختصاص یافته است. برای توضیح بیشتر، رک به:

Human Cloning and Human Dignity: An Ethical Inquary, The President's Conucil on Bioethics, Washington, D.C. July, 2002. Chapter two, available at: www.bioethics.gov.

14. برای مثال، رک به:

Cloning, by The Nathaniel Centre: The New Zealand Cathloic Bioethics Centre, available at: www.nathaniel.org.nz.

15. Notes on cloning, available at: www.vatican.va.

16. So-called therapeutic cloning

17. Human Cloning: A position paper, Florida Catholic Conference.

18. Address to International Congress on Transplants, Pope John Paul II, August 29, 2000, available at: www.cin.org. (Catholic Information Network)

19. این رساله، از نوشته های مفصل پاپ فقید ژان پل دوم است که در سال 1995 ارائه شده و تفسیری است امروزی از پیام انجیل. پاپ در این رساله از این نقطه عزیمت می آغازد که فرهنگ معاصر، فرهنگ مرگ است که به شکل های گوناگونی خود را نشان می دهد، حال آن که «انجیل حیات، در دل پیام عیسی قرار دارد.» این رساله به صورت بندبند، شماره گذاری شده و به زبان های مختلفی ترجمه شده و بر سایت رسمی واتیکان قابل دستیابی است. رساله ای است، خواندنی و اندیشمندانه بر اساس نظرگاه آیین کاتولیک.

20. Evangelum Vitae

21. Evangelium vitae: To the Bishops, Priests and Deacons Men and Women religious lay Faithful and all People of Good Will on the Value and Inviolability of Human Life, Ioannes Paulus PP. II, 1995/3/25, available at: www.vatican.va.

22. priests for life organization

23. Statement of the Catholic Leadership Conference on Human Cloning, November, 1, 2001, available at: priestsforlife.org.

24. Human Cloning Facts, available at: www.141.org.

25. (early embryo):

26. یا پیشْ رویان.

27. Statement by the Vatican on Cloned Human Embryo, available at: www.americancatholic.org.

28. Ibid.

29. Declaration by the Pontificate Council for the Family regarding "Embryo Reduction", available at: www.vatican.va.

30. "Therapeutic" cloning seen as "doubly immoral", Catholic World News, available at: www. cwnews,com.

31. Vatican's Mission to the United Nations, "the Views of the Holy See on Human Cloning", available at: www.lifeissues.net.

32. The myth of "Therapeutic" Cloning, United States Conference of Catholic Bishops, available at: www.usccb.org.

33. The myth of "Therapeutic" Cloning

34. policy makers

35. Therapeutic Uses of Cloning and Embryonic Stem Cells, Donald Bruce, Church of Scotland,5 September 2000, available at: www.cec-kek.org.

36. Observations on the Universal Declaration on the Human Genome and Human Rights (Paris,11 November 1997), 24 May 1998, available at: www.vatican.va.

37. Ibid.

38. Pope Calls for Legal Recognition of Human Embryo, Vatican City, February 3, 2002, available at: zenit.org.

39. Declaration by the Pontificate Council for the Family regarding "Embryo Reduction".

40. stem cell

41. Stem Cell

42. differentiated

43. What are Stem Cells?, Stem Cells Information Center, April 24 2003, available at: www. infoaging.org.

44. The myth of "Therapeutic" Cloning.

45. National Bioethics Advisory Commission (NBAC)

46. The myth of "Therapeutic" Cloning.

47. Umbilical cord

48. Is Stem-Cell Research Moral?, Patric McCloskey, available at: Americancatholic.org.

49. What are Stem Cells?

50. The Myth of "Therapeutic" Cloning.

51. A Defence of Abortion, Judith Jarvis Thomson, in Contemporary Moral Problems, edited by James E. White, New York, West Publishing Company, 1997, p. 130.

52. Abortion, M. A. Taylor, in New Catholic Encyclopedia, New York, Thomson Gale, 2003, V. 1, p. 25.

53. Vatican Council II the basic sixteen documents: constitutions, decrees, declarations, edited by Austin Flannery o. p., Costello Publishing Company, New York, 1996, p. 225.

54. Evangelium Vitae, no. 60.

55. Ibid, no. 62.

56. Instruction on the respect for life in its origin and on the dignity of procreation replies to certain questions of the day, Congregation for the doctrine of the faith, Joseph Card. Ratzinger, February 22 1987, available at: www.vatican.va.

57. A Conservative View of Abortion, John T. Noonan, Jr. in the right thing to do, edited by James Rachels, New York, Random House,1989, p. 115.34 .

58. Abortion, p. 62.

59. برای آشنایی با برخی ملاحظات درباره رهیافت اخلاقی آیین کاتولیک به سقط جنین، رک: به اسلامی، سید حسن «سقط جنین از منظراخلاق، فقه و قانون»، پیام زن، بهمن 1383، شماره 155، ص225.

60. Evangelium Vitae, no. 36.

61. World Day of Peace

62. Human Cloning vs. Human Dignity, Richard Doerflinger, available at: www.usccb.org.

63. Final communiqué on "the dignity of human procreation and reproductive technologies. Anthropological and ethical aspects", Pontifical Academy for Life, tenth general assembly, February 2004, available at: www.vatican.va.

64. Declaration on the Use of Human Embryonic Stem Cells, Pontifical Academy for Life, Vatican, August 25, 2000, available at: www.vatican.va.

65. Ibid.

66. When Do Human Beings Begin? "Scientific" Myths and Scientific Facts, Dianne N. Irving, available at: www.141.org.

67. it

68. Ibid.

69. Pre-embryo

70. embryo

71. Cloning: the disappearance of direct parenthood and denial of the family.

72. Ibid.

73. Ibid.

74. Mass of Cells

75. What is Human Cloning, available at: www.usccb.org. (United States Conference of Catholic Bishops)

76. Cloning: the disappearance of direct parenthood and denial of the family.

77. Ibid.

78. Instruction on the respect for life in its origin and on the dignity of procreation replies to certain questions of the day.

79. "Therapeutic" cloning seen as "doubly immoral".

80. Doubly immoral

81. Cloning: the disappearance of direct parenthood and denial of the family.

82. Vatican condemns reported cloning of human embryo, November 26, 2001, available at: www.detnews.com.

83. دیس یا بشقاب پتری (Petri dish) از ابزارهای آزمایشگاهی که از آن در تکنیک های مختلف باروری استفاده می شود.

84. Stem cell initiative `can not be justified,' Calif. Bishops say, Michelle Gahee, September 17, in questions of the day 2004, available at: www.the-tidings.com.

85. Donum Vitae

86. Human Cloning vs. Human Dignity.

87. Biblical

88. Evangelium Vitae, no. 7.

89. infanticide

90. Ibid, no. 14.

91. embryo splitting

92. nuclear transfer cloning

93. Vatican's Mission to the United Nations, "the Views of the Holy See on Human Cloning".

94. Notes on cloning.

95. Pope renews condemnation of cloning, August 23, 2004, available at: www.cwnews.com.

96. Ibid.

97. Vatican's Mission to the United Nations, "the Views of the Holy See on Human Cloning".

98. Pope renews condemnation of cloning.

99. inhuman method

100. Statement by the Vatican on Cloned Human Embryo.

101. euthanasia

102. Pope denounces human cloning, January 13, 2003, available at: www.cnnews.canoe.ca.

103. Human Cloning: A position paper Florida Catholic Conference.

104. Cloning: the disappearance of direct parenthood and denial of the family.

105. Vatican's statement to the United Nations on cloning, 25 September, 2004, available at: www.thetablet.co.uk.

106. کتاب مزامیر یعنی زبور داود، زبور 127، آیات 43. از ترجمه رسمی فارسی،ص934. در متن اصلی به زبور 126 ارجاع داده شده است.

107. Final communiquon "the dignity of human procreation and reproductive technologies. Anthropological and ethical aspects".

108. Ibid.

109. Reflections on cloning.

110. Instruction on the respect for life in its origin and on the dignity of procreation replies to certain questions of the day.

111. eugenics

112. Ibid.

113. Ibid.

114. Evangelium Vitae, no. 41.

115. openness

116. Instruction on the respect for life in its origin and on the dignity of procreation replies to certain questions of the day.

117. Vatican's Mission to the United Nations, "the Views of the Holy See on Human Cloning".

118. Begotten Not Made: A Catholic View of Reproductive Technology, John M. Hass, available at: www.usccb.org.

119. induced abortion

120. در متن "in vitro" به معنای مصنوعی یا برونْ تنی آمده است و در برابر "in vivo" قرار می گیرد. مقصود از این تعبیررویان های حاصل از لقاح برون رحمی است.

121. Instruction on the respect for life in its origin and on the dignity of procreation replies to certain questions of the day

122. Playing God by Manipulating Man: The Facts and Frauds of Human Cloning, Dianne N. Irving, available at: www.lifeissues.net.

123. plying God

124. Pope renews condemnation of cloning.

125. The practice of cloning would usurp the role of Creator.

126. Vatican's statement to the United Nations on cloning.

127. Donald Wuerl

128. racism

129. sexism

130. St. Frances Cabrini Parish, Father Kleppner, January 20, 2002, available at: www. sfcabriniparish.org.

131. Cloning: In whose image? Catholic teaching, Father William Maestri, New Orleans April 12, 2001. available at: www.clarioherald.org.

132. Catholic Church condemns cloning human beings.

133. Begotten Not Made: A Catholic View of Reproductive Technology.

134. Evangelium Vitae, no. 34.

135. Address to International Congress on Transplants.

136. Vatican's Mission to the United Nations, "the Views of the Holy See on Human Cloning".

137. Ibid.

138. Vatican's statement to the United Nations on cloning.

139. Statement by Bishop Wilton D. Gregory on Cloned Human Embryo, available at: www. americancatholic.org.

140. Reflections on Cloning.

141. Cloning: the disappearance of direct parenthood and denial of the family.

142. sonship

143. Cloning: the disappearance of direct parenthood and denial of the family.

144. Reflections on cloning.

145. ART

146. Begotten Not Made: A Catholic View of Reproductive Technology.

147. Evagelium Vitae, no, 46.

148. Instruction on the respect for life in its origin and on the dignity of procreation replies to certain questions of the day.

149. Vatican's Mission to the United Nations, "the Views of the Holy See on Human Cloning".

150. Statement by Bishop Wilton D. Gregory on Cloned Human Embryo.

151. Human Cloning vs. Human Dignity.

152. Hans Jonas

153. در کتابی به نام «مسئولیت اصلی» با مشخصات زیر:

Das Prinzip Verantwortung, ed. Suhrkamp, Frankfurt, am Main, 4891.

154. ignorance

155. Cloning: the disappearance of direct parenthood and denial of the family.

156. eugenics

157. supermen

158. Reflections on human cloning.

159. Vatican condemns reported cloning of human embryo, Frances D'Emilio, Associated Press, November 26, 2001, available at: www.detnews.com.

160. Message to French Catholics' Social Week, delivered to the conference, "Biology, Medicine and Society: What Will We do with Man?", Vatican City, November 26, 2001, available at: www.vatican.va.

161. Ibid.

162. genetic diseases

163. genetic traits

164. Human Genome, C. S. W. Crysdale, in New Catholic Encyclopedia, V. 7, p. 177.

165. Ibid.

166. depersonalization

167. Human Cloning vs. Human Dignity.

168. Catechism of the Catholic Church, Vatican City, Veritas, 1994, p. 499.

169. Reflections on cloning.

170. Cloning: The process and its complexities, available at: Nathaniel.org.nz.

171. St. Frances Cabrini Parish, Father Kleppner.

172. The Cloning Debate: Ethical & Theological Implications and Current Action, Clair Twigg,Georgetown University School of Foreign Service Program in Science, Technology and International Affairs, available at: www.georgetown.edu.

173. Begotten Not Made: A Catholic View of Reproductive Technology.

174. Cloning: The process and its complexities.