گروه ترجمه انگلیسی
در حال حاضر، تقویمهای اسلامی موجود کمبودی ندارند، اما تمام آنها محلی یا منطقه ای هستند، همچون تقویمهای اسلامی عربستان سعودی، هندوستان، منطقه اقیانوس آرام، انگلستان، آمریکا، شوروی سابق، لیبی و ایران. با بررسی این تقویمها درمی یابیم که همگی آنها با یکدیگر تفاوت دارند و گاهی روزهای این تقویمها با روزهای رؤیت ماه در محل به طور کامل مطابقت ندارد و حتی در برابر ایام ماههای قمری روزهای متفاوتی از تقویم مسیحی را نشان می دهند (ر.ک: جدول 1).
افزون بر آن، این تقویمهای اسلامی هر یک با دیگری نیز تفاوت دارد; مثل تقویم اسلامی لیبی، که به جای سال هجرت (622 م .)، سال وفات پیامبر صلی الله علیه وآله (632 م.) را مبدا قرار داده است. اما تقویم اسلامی ایرانیان نه قمری، بلکه شمسی است، گرچه مبدا آن تاریخ هجرت پیامبرصلی الله علیه وآله است.
بدین ترتیب، در حال حاضر تقویمی اسلامی نداریم که بتواند در سراسر دنیا به نیازهای مذهبی و اداری جهان اسلام پاسخ گوید.
در پی این اختلافات، در نیمه دوم سده حاضر امت اسلامی نیاز به یک تقویم اسلامی بین المللی را احساس کرد، تقویمی که از دقتی همسان تقویم مسیحی برخوردار باشد و بتواند نیازهای مذهبی و رسمی امت اسلامی را در تمام نقاط جهان برآورده سازد.
«برنامه تقویم اسلامی جهانی » (2)
از سال 1974 این موضوع را در نظر داشته است، اماگمان می رود که تاکنون هیچ نتیجه امیدبخشی حاصل نشده باشد. گرچه دکتر محمد الیاس از مالزی در این مدت کنفرانسها و سمینارهایی منطقه ای و بین المللی برگزار کرده، اما تا امروز این مشکل حل نشده است.
در واقع، تهیه تقویمی قمری که تاریخ قمری واقعی را در سراسر جهان نشان دهد کاملا غیرعملی است; بنابراین، باید تقویمی قمری براساس طول متوسط یک سال قمری عرفی تهیه کرد که این اختلافات را به سطحی قابل چشمپوشی برساند و تاریخی بسیار نزدیک به رؤیت واقعی هلال ماه در هر نقطه جهان ارائه دهد. برای دستیابی به این هدف، نگارنده کوشیده است در دو نوشته جداگانه دو تقویم قمری ارائه دهد. مبدا تقویم نخست تاریخ هجرت پیامبرصلی الله علیه وآله (622م .) (3) و مبدا تقویم دوم - تقویم اسلامی جهانی - سال ولادت پیامبرصلی الله علیه وآله (570 م.) است. (4)
این دو تقویم قمری همانند تقویم مسیحی، در سراسر جهان تاریخی نزدیک به تاریخ واقعی رؤیت هلال یا تاریخ تقویمهای هجری محلی هر مکان را نشان می دهند و تنها یک روز (کم یا زیاد) با رؤیت هلال ماه در محل یا تاریخ تقویمهای هجری محلی تفاوت دارد (ر.ک: جدول 1 و 2). تنها در موارد خاصی که سه یا چهار ماه پیاپی 30 یا29 روزه هستند، این اختلاف در برخی نقاط جهان به دو روز (کم یا زیاد) می رسد و گاهی اوقات در برخی نقاط جهان تاریخهای تقویم اسلامی با رؤیت هلال یا تقویم هجری محلی هماهنگ خواهد شد. علت این امر آن است که در «تقویم اسلامی جهانی » تعداد روزهای ماه متناوبا 30 و29 روز است، اما در واقع چنین نیست و ممکن است چند ماه پیاپی 30 روزه و چند ماه دیگر29 روزه باشند.
برخی از واقعیات و ارقام درباره تقویم اسلامی جهانی را به صورت زیر ارائه می کنیم:
طول متوسط سال قمری نجومی
براساس ستاره شناسی جدید، طول متوسط 12 ماه یا یک سال قمری 36705055428/354 روز یا 354 روز و 8 ساعت و 48 دقیقه و 167889792/33 ثانیه است. (5)
طول متوسط سال قمری عرفی
سال قمری عرفی در طول 30 سال یازده کبیسه دارد; بنابراین، 30 سال برابر است با 11+30 ضرب در354 یا 10631 روز و در نتیجه یک سال مساوی 366666667/354 10631 سی ام روز یا 354 روز و 8 ساعت و 48 دقیقه.
اختلاف در سال قمری عرفی
بدین ترتیب، آشکار است که هر سال قمری عرفی به اندازه 167889792/33 ثانیه در هر سال قمری (6) و به اندازه 1 روز و 3529081/2 ثانیه در هر 2605 سال به قهقرا می گراید.
اصلاح پیشنهادی
برای هماهنگ کردن طول سال قمری عرفی و سال قمری طبیعی (نجومی) پیشنهاد می کنیم در سال 2605 و نیز در مضارب آن - 5210، 7815، 10420 و غیره - یک روز کبیسه گذاری شود.
بدین ترتیب، یک روز اختلاف بین سالهای قمری عرفی و طبیعی در هر 2605 سال از بین خواهد رفت.
پس از اصلاح فوق و با وجود 3529081/2 ثانیه اختلاف باقیمانده در هر 2605 سال، تقویم اسلامی بیش از یک روز در هر 95656944 سال کسر نخواهد داشت. این مدت بسیار طولانی است و بنابراین، نیازی به تصحیح بیشتر در تقویم اسلامی جهانی نیست.
مبدا تقویم اسلامی جهانی
پس از تاملات فراوان سال ولادت پیامبر صلی الله علیه وآله را 570م. تشخیص دادم. (7) تاریخ مسیحی مقارن با اول محرم دوره اسلامی، صبح یکشنبه 23 فوریه 570 (ژولیانی) و یکشنبه 25 فوریه 570 (گریگوری) است.
روزهای هر ماه
برای حصول حداکثر دقت، تعداد روزهای هر ماه از نظر نجومی یک در میان 30 و29 روز در نظر گرفته شده اند. اسامی ماهها و تعداد روزهای هر یک عبارتند از:
1 - محرم 30
2 - صفر29
3 - ربیع الاول 30
4 - ربیع الثانی 29
5 - جمادی الاول 30
6 - جمادی الثانی 29
7 - رجب 30
8 - شعبان 29
9 - رمضان 30
10 - شوال 29
11 - ذی القعده 30
12 - ذی الحجة 29/30 (8)
بدین ترتیب، یک سال قمری معمولی برابر است با 354 روز و در سال کبیسه برابر است با 355 روز.
چرخه های سال قمری
در تقویم اسلامی جهانی، سالهای قمری در دو نوع چرخه مرتب شده اند - چرخه کوچک متشکل از 30 سال قمری و چرخه بزرگ متشکل از 210 سال قمری.
برای دقت هر چه بیشتر در تعیین سال کبیسه و نخستین روز هر سال، ما چرخه کوچک را در یک خط (عمودی) و چرخه بزرگ را در یک صفحه مرتب کرده ایم.
نکته جالب در این تنظیم این است که اگر نخستین سال چرخه کوچک مثلا از یکشنبه آغاز شود، آخرین سال چرخه همواره از روز بعد یعنی دوشنبه شروع می شود. این نظم در تمام چرخه کوچک بعدی نیز وجود خواهد داشت.
و اما چرخه بزرگ هر 210 سال یک بار کامل خواهد شد. چرخه بعدی در سال 211 آغاز و در سال 420 پایان می یابد. بنابراین، سالها، ماهها و روزهای هفته، چرخه بعدی با همان نظم چرخه پیشین شروع خواهند شد و پایان خواهند یافت. نخستین روز هر چرخه یکشنبه و آخرین روز آن چهارشنبه است. این روند طبیعی در تمام چرخه های بزرگ بعدی نیز تکرار خواهد شد.
طرح کبیسه
در یک چرخه کوچک 11 سال کبیسه وجود دارد که با ستاره آنها را نشان داده ایم و19 سال دیگر معمولی هستند:
26 ، 25 ، 24 ، (×) 23 ، 22 ، 21 ، (×) 20 ،19 ، (×) 18 17 ،16 ، (×) 15 ، 14 ،13 ، (×) 12 ، 11 ، (×) 10 ،9 ، 8 ، (×) 7 ، 6 ، 5 ، (×) 4 ،3 ، 2 ، (×) 1
در طرح کبیسه تقویم اسلامی جهانی، من شیوه ای در پیش گرفته ام که بر اساس آن مطمئنا روز هفته، هر تاریخی از تقویم اسلامی بین المللی می تواند با همان روز و همان تاریخ هفته در تقویم هجری جهانی منطبق باشد، گرچه طرح کبیسه در تقویم هجری جهانی کاملا متفاوت است. (9) ابداع این طرح برای آن بوده است که اگر بخواهیم تاریخهای دوره اسلامی را به دوره هجری تبدیل کنیم، بتوانیم بدون هیچ گونه تغییری در روزهای هفته به این هدف دست یابیم.
قواعد کبیسه گذاری
یک چرخه دارای 30 سال قمری از19 سال معمولی با 354 روز و 11 سال کبیسه با 355 روز تشکیل می شود.
برای آن که بدانیم یک سال کبیسه است یا معمولی آن را بر 30 تقسیم می کنیم، خارج قسمت عدد چرخه کامل و باقیمانده سال چرخه جاری است; و اگر عدد دیگری به دست آید، نشانگر سال معمولی خواهد بود.
مثلا برای تعیین این که آیا سال 1466 دوره اسلامی، معمولی است یا کبیسه،1466 را بر 30 تقسیم می کنیم که باقیمانده عدد26 خواهد بود. از آنجا که عدد26 در چرخه کوچک بالا ستاره دار است، این سال کبیسه خواهد بود.
افزون بر این، سال 2605 و تمام مضارب آن: 5210، 7815، 10420 و غیره - نیز کبیسه خواهند بود. اما اگر این سالهای پیشتر کبیسه گذاری شده باشند، می توان آن را یک سال قبل یا بعد در نظر گرفت تا از وقوع سه کبیسه پیاپی جلوگیری شود.
مثلا در مورد 5210 و 7815 باید سال 5211 و7816 و در مورد 10420 باید سال 10419 را کبیسه در نظر گرفت.
در سال کبیسه باید یک روز به آخرین ماه سال یعنی ذی الحجه افزود.
مقایسه با تقویم مسیحی
تقویم مسیحی
1 - ترتیب روزهای هر ماه قاعده مند نیست و بین 28 تا 31 روز متغیر است.
2 - در سال کبیسه یک روز به ماه دوم سال - فوریه - افزوده می شود و شماره آن را به 29 می رساند.
3 - در این تقویم هر چهار سال یک بار سال کبیسه است، اما این قانون همواره نمی تواند به طور یکسان رعایت شود. اگر این قانون رعایت شود، طول سال شمسی عرفی در هر سال به اندازه 11 دقیقه و 14
تقویم اسلامی جهانی
تعداد روزهای هر ماه از قاعده ثابتی برخوردار است و یک در میان 30 و29 روز است.
در سال کبیسه یک روز به آخرین ماه سال - ذی الحجه - افزوده می شود و شماره آن را به 30 می رساند.
در تقویم اسلامی جهانی، در یک چرخه 30 ساله، 11 سال کبیسه است - با 355 روز - و19 سال معمولی است - با 354 روز.
ثانیه از سال شمسی واقعی بیشتر است، که این مقدار در 128 سال به یک روز و در 400 سال به سه روز می رسد (10) .
برای اصلاح این اختلاف پیشنهاد شده است هر قرنی که بر 4 قابل تقسیم باشد، همچون 400، 800، 1200، 1600،2000، 2400، 2800، 3200 و 3600سالهای کبیسه باشند. (11)
با کاربرد این قاعده سال تقویم مسیحی باز هم حدود26 ثانیه در هر سال از سال شمسی واقعی بیشتر است که در مجموع به یک روز در3323 سال بالغ می شود. (12)
بنابراین، بازهم پیشنهاد شد که تقویم مسیحی با در نظر گرفتن سال 4000 و تمام مضارب آن - 8000، 12000 و غیره- به عنوان سال معمولی اصلاح شود. (13)
به رغم تمام این اصلاحات، تقویم مسیحی در هر دویست قرن یک روز اختلاف خواهد داشت. (14)
در هر دوره سالهای کبیسه به صورت زیر با ستاره مشخص شده اند:
9 ، 8 ، (×) 7 ،6 ، 5 ، (×) 4 ،3 ، 2 ، (×) 161، (×) 15 ، 14 ،13 ، (×) 12 ، 11 ، (×) 10 (×) 23 ، 22 ، 21 ، (×) 20 ،19 ، (×) 18 ،3017 ، (×) 29 ، 28 ،27 ، (×) 26 ، 25 ، 24این ترتیب کبیسه گذاری بدون هیچ تغییری برای 2605 سال قمری ادامه خواهد یافت. با کاربرد این قاعده هر سال تقویم جهانی اسلامی به اندازه 167889792/33 ثانیه در هر سال و در هر 2605 سال به اندازه یک روز و 3529081/2 ثانیه از سال قمری واقعی کوتاهتر است.
برای اصلاح این اختلاف پیشنهاد شد که در سال 2605 و تمام مضارب آن - 5210، 7815، 10420 و غیره - یک کبیسه اضافی گذاشته شود.
پس ازاین اصلاح، تقویم اسلامی جهانی بیش ازیک روزدر هر 95656944 سال عقب نخواهد ماند، که این مدت هم در حقیقت بسیار طولانی است.
بدین ترتیب، در پرتو این بررسی مقایسه ای آشکار می شود که تقویم اسلامی جهانی از تقویم مسیحی کنونی (تقویم گریگوری) منظمتر و دقیقتر است و برای اهداف رسمی و نیز محاسبات علمی سودمندتر خواهد بود.
ویژگیهای برجسته تقویم اسلامی جهانی
1 - تقویم اسلامی جهانی از سال ولادت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آغاز می شود که خود، در تاریخ اسلام رویدادی تاریخساز بوده است.
2 - شکاف بین تاریخ هجرت و تاریخ ولادت را در تاریخ اسلام پر می کند. اینک می توان هر واقعه ای را که پیش از هجرت رخ داده دقیقا تاریخگذاری کرد، به جای آن که بگوییم فلان واقعه در آن سال قبل یا بعد از هجرت روی داده است.
3 - تاریخهای این تقویم اسلامی به تاریخهای واقعی رؤیت ماه بسیار نزدیکتر است، و در حالت معمولی بیش از یک روز (کم یا زیاد) با رؤیت واقعی ماه در هر نقطه جهان تفاوت نخواهد داشت (ر.ک: جدول 1). اما در حالتی که دو، سه یا چهار ماه پیاپی 29 یا 30 روزه شوند، این اختلاف به دو روز (کم یا زیاد) خواهد رسید. حداکثر اختلاف 3 روز خواهد بود.
4 - همچون تقویم مسیحی، تاریخ واحدی را در سراسر جهان به دست خواهد داد.
5 - روزهای آن بسادگی قابل تبدیل به روزهای تاریخ مسیحی و نیز تاریخ هجری خواهند بود.
6 - با بهره گیری از این تقویم، تاریخهای هجری و معادلهای آنها از تاریخ مسیحی - که در اسناد رسمی و تاریخی ثبت شده - هرگز دچار آشفتگی نخواهند شد، بلکه به همان صورت قبل باقی می مانند.
7 - برای استفاده های رسمی و نیز برای محاسبات علمی پیشرفته سودمند است.
8 - نسبت به تقویم مسیحی کنونی بسیار دقیقتر است.
9 - مهمترین ویژگی این تقویم این است که با اختلافی بسیار ناچیز روز تاریخ وقوع حوادث مهم در تاریخ اسلام را بدرستی تعیین می کند، مانند: روز و تاریخ ولادت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، روز و تاریخ هجرت، روز و تاریخ تغییر قبله، روز و تاریخ جنگ بدر، روز و تاریخ وفات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله . در حالی که بر طبق تقویم هجری فعلی این تاریخها هرگز بر روزهایی که در اسناد اسلامی ذکر شده منطبق نخواهد شد. من در نظر دارم علت این تفاوت بین تقویم هجری کنونی و روزهای واقعی تواریخ اسلامی را در جایی دیگر به نگارش درآورم.
دقت تقویم اسلامی جهانی
این دو تقویم قمری - تقویم هجری جهانی و تقویم اسلامی جهانی - می توانند تاریخهای قمری را دقیقتر از تقویمهای هجری محلی نشان دهند و با تاریخهای قمری واقعی در هر نقطه جهان قابل مقایسه اند.
برای سنجش دقت این تقویم اسلامی جهانی و تقویم هجری، تاریخ ولادت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله یعنی دوازدهم ربیع الاول را مورد بررسی قرار می دهیم (این تاریخ براساس رؤیت هلال ماه در مکه مکرمه است). تقویم اسلامی جهانی دوشنبه سیزدهم ربیع الاول سال یکم دوره اسلامی و تقویم هجری جهانی نیز همان روز و تاریخ سال 54 قبل از هجرت را نشان می دهد که مصادف است با هفتم مه 570 میلادی (گریگوری). (15)
براساس این دو تاریخ پیداست که 1466 سال پیش اختلاف بین تاریخ محلی واقعی مکه و تاریخ این تقویم اسلامی جهانی تنها یک روز بوده است. اکنون پس از1466 سال چه اختلافی بین تاریخ قمری واقعی یا تاریخ تقویمهای هجری محلی و تاریخ تقویم اسلامی جهانی وجود دارد؟
برای نشان دادن صحت تقویم اسلامی جهانی یک تاریخ جاری را در تقویم اسلامی جهانی همچون پنجشنبه دوازدهم ربیع الاول 1467 دوره اسلامی (پنجشنبه دوازدهم ربیع الاول 1413 هجری قمری) که مصادف است با پنجشنبه دهم سپتامبر 1992 موردنظر قرار می دهیم. تعداد کل روزها از سیزدهم ربیع الاول سال اول دوره اسلامی (54 قبل از هجرت) تا دوازدهم ربیع الاول 1467 دوره اسلامی (1413 ه . ق.) برابر است با 519502 روز.
تعداد کل روزهای تقویم مسیحی از دوشنبه هفتم مه 570 میلادی تا پنجشنبه دهم سپتامبر 1992 نیز 519502 روز است.
از این محاسبه روزها آشکار می شود که تاریخ مسیحی کاملا با تاریخ تقویم اسلامی همانند است.
حال آن که تقویم هجری هندی در برابر پنجشنبه یازدهم ربیع الاول 1413 هجری، پنجشنبه دهم سپتامبر 1992 را نشان می دهد. بدین ترتیب، تاریخ قمری تقویم هجری هندی یک روز از تاریخ تقویم اسلامی جهانی یا تقویم هجری جهانی جلوتر است.
می توان بررسی کرد که در تقویمهای هجری محلی گوناگونی که در سراسر جهان به کار می رود چه تاریخ قمریی در برابر پنجشنبه دهم سپتامبر 1992 قرار گرفته است. بدین طریق خواهیم دید که تمام تاریخها با یک یا دو روز اختلاف نزدیک به تاریخ تقویم اسلامی جهانی هستند.
صحت این موضوع را با استفاده از جدول 1 که بین تاریخهای تقویم اسلامی جهانی و تاریخهای تقویمهای هجری محلی دیگر مقایسه کرده است نیز می توان استنباط کرد. در این جدول تاریخهای اصلی مناسبتهای اسلامی از سال 1463 (1409 هجری) تا1466 (1412 هجری) دوره اسلامی از تقویمهای اسلامی محلی مختلف در سراسر جهان جمع آوری شده است که این دوره برابر است با1988 تا 1992. (16) این جدول نشان می دهد که حداکثر اختلاف بین تاریخهای تقویم اسلامی جهانی یا تقویم هجری جهانی با تاریخهای تقویمهای اسلامی محلی دو روز است، حال آن که در برخی موارد تقویم اسلامی جهانی همان تاریخهای تقویمهای هجری محلی را نشان می دهد (ر.ک: جدول 1).
اگر دلایل بیشتری برای تایید دقت تقویم اسلامی جهانی بخواهیم، باید ببینیم تاریخهای تقویم اسلامی جهانی چقدر با تاریخهای رؤیت واقعی ماه در هندوستان تفاوت دارد.
برای این منظور به جدول 2 نگاه کنید که در آن تاریخهای رؤیت واقعی ماه در اول رمضان، اول شوال و اول ذی الحجة همراه با تاریخهای تقویم اسلامی جهانی و تاریخهای مصادف با آنها در تقویم مسیحی آمده است.
در این جدول می توان دید که در صبحگاه اولین روز رمضان، تاریخ رؤیت واقعی با جمعه ششم مارس و شنبه هفتم مارس 1992 برابر بوده است. چرا باید در برابر یک تاریخ در هند دو تاریخ داشته باشیم؟
هند کشور پهناوری است و از این رو بسیار اتفاق می افتد که در نواحی غربی آن، بویژه در کرالا، ماه یک روز قبل از دیگر نقاط کشور رؤیت شود. بنابراین، در کرالا هلال ماه رمضان در غروب روز پنجم مارس دیده شده و در نتیجه ششم مارس اولین روز ماه رمضان بوده است، حال آن که در دیگر نقاط این کشور رؤیت واقعی ماه یک روز دیرتر انجام شده و در نتیجه اولین روز ماه رمضان با هفتم مارس 1992 مصادف شده است. در حالی که براساس تقویم اسلامی جهانی ماه رمضان از پنجم مارس آغاز می گردد.
بدین ترتیب، ششم و هفتم مارس تاریخ محلی آغاز ماه رمضان است و پنجم مارس تاریخ جهانی شروع روزه رمضان در سراسر دنیاست.
افزون بر این، هلال ماه شوال در شامگاه سوم آوریل در بخش غربی هند و در غروب چهارم آوریل در دیگر نقاط این سرزمین مشاهده شده است. بنابراین، جشن عید فطر در چهارم آوریل در کرالا و در پنجم آوریل در سایر مناطق هندوستان برگزار شد، حال آن که براساس تقویم اسلامی جهانی تاریخ جهانی جشن عید فطر چهارم آوریل 1992 بود.
بدین گونه، برای جشن عید فطر چهارم و پنجم آوریل تاریخ محلی هندوستان ولی چهارم آوریل تاریخ جهانی عید فطر است.
سپس هلال ماه ذی الحجه در شامگاه اول ژوئن در قسمتهای غربی هند بویژه در کرالا و در دوم ژوئن در دیگر نقاط هندوستان رؤیت شد. بنابراین، ذی الحجه از سه شنبه و چهارشنبه دوم و سوم ژوئن 1992 آغاز می شود و در نتیجه، عید قربان در نواحی غربی هند، بویژه در کرالا، در روز پنجشنبه یازدهم ژوئن و در سایر مناطق هندوستان در روز جمعه دوازدهم ژوئن 1992 جشن گرفته شد. حال آن که بر اساس تقویم اسلامی جهانی آغاز ذی الحجه مصادف است با سه شنبه دوم ژوئن 1992 که تاریخی جهانی است و براساس آن جشن عید قربان باید در روز چهارشنبه یازدهم ژوئن 1992 برگزار می شد.
علاوه بر این، هلال ماه محرم سال 1467 دوره اسلامی (1413 هجری قمری) در غروب دوم ژوئیه در هندوستان رؤیت شد. بنابراین، ماه محرم از (صبح) جمعه سوم ژوئیه 1992 آغاز گردید. حال آن که بر اساس تقویم اسلامی جهانی اول محرم برابر است با پنجشنبه دوم ژوئیه 1992 که تاریخی جهانی است. ر.ک: جدول 3 «تقویم اسلامی جهانی ». در این جدول، تاریخهای تقویم اسلامی را در سال 1467 دوره اسلامی (1413 ه . ق.) که با3-1992 مصادف است براساس قواعدی که در صفحات پیشین بیان شد، گرد آورده ام.
بدین ترتیب، در سرزمینهای غربی هندوستان اختلاف بین رؤیت واقعی هلال ماه و تاریخهای تقویم اسلامی جهانی برابر صفر است، و در نواحی دیگر هند نیز این اختلاف بیش از یک روز نیست (ر.ک: جدول 2).
همچنین در سال 1466 دوره اسلامی (1412 ه . ق.) مراسم حج در روز چهارشنبه نهم ذی الحجه (چهارشنبه دهم ژوئن 1992) برگزار شد و در همین حال اتفاقا براساس تقویم اسلامی جهانی نیز نهم ذی الحجه با چهارشنبه (دهم ژوئن 1992) برابر شد. بدین گونه بین تاریخ قمری محلی در عربستان سعودی و تاریخ تقویم اسلامی جهانی اختلافی نبود (ر.ک: جدول 2).
بنابراین، آشکار است که اگر اختلافی در طول متوسط سال قمری عرفی وجود می داشت، تقویم اسلامی جهانی پس از گذشت 1466 سال دیگر قابل استفاده نمی بود.
موانع کاربرد
در مسیر کاربرد تقویم اسلامی جهانی دو مشکل عمده - فیزیکی و مذهبی - وجود دارد.
و اما از جهت «عامل فیزیکی » واقعیت این است که هلال ماه را نمی توان در یک زمان در تمام نقاط جهان رؤیت کرد. بنابراین، طبیعتا رؤیت ماه در مناطق مختلف بسته به موقعیت جغرافیایی شان متفاوت است. از آنجا که این اختلاف در سراسر دنیا به سه روز می رسد، تمام مناسبتهای اسلامی در سه روز پیاپی در جهان برگزار می شوند و این مشکل بزرگی در راه کاربرد بین المللی تقویم اسلامی است.
افزون بر این، در مورد «عامل مذهبی » نیز حقیقت آن است که اسلام به قانون طبیعی رؤیت فیزیکی ماه توجه دارد. بنابراین، نمی توان پیش از دیدن هلال ماه نو اعیاد و مراسم مذهبی را برگزار کرد و این نیز مانع دیگری در برابر کاربرد این تقویم است.
حال با توجه به این عوامل متغیر، کاربرد تقویمی اسلامی که در سراسر جهان تاریخی واحد مبتنی بر رؤیت واقعی ماه به دست دهد ممکن نیست، مگر آن که این موانع را از میان برداریم.
پیشنهادها
برای داشتن تقویم اسلامی جهانی باید اندکی از استدلالهای جغرافیایی و اصول تغییرناپذیر فقه اسلامی راجع به رؤیت فیزیکی ماه عدول کرد. لذا در این جهت باید این اصول را به گونه ای تغییر داد که بتوان اعیاد مذهبی را در سراسر جهان در یک روز برگزار کرد. بدین گونه، روز عید در مناطق مختلف بیش از یک روز (کم یا زیاد) با رؤیت واقعی ماه اختلاف نخواهد داشت. اما براساس شیوه کنونی رؤیت ماه این اختلاف به دو یا سه روز در سرزمینهای مختلف می رسد.
اما اگر نتوان در قوانین رؤیت واقعی ماه انعطافی پدید آورد، می توان عیدهای اسلامی عمده همچون عید فطر و عید قربان و نیز شعائر اسلامی از قبیل روزه ماه رمضان و حج را براساس رؤیت واقعی ماه در محل انجام داد، اما در مورد دیگر مراسم اجتماعی - مذهبی و امور رسمی منحصرا از تقویم اسلامی پیشنهادی به صورت بین المللی بهره جست. بدین ترتیب، در سراسر جهان تاریخهای اسلامی نیز همچون تقویم مسیحی همگون خواهد شد و این بی اطمینانی دیرپا از تقویم اسلامی رخت برخواهد بست.
یادداشتها و مآخذ:
1- مشخصات متن انگلیسی این مقاله عبارت است از:
Ansari, Shahabuddin, " Towards a Unified World Islamic Calendar" in HamdardIslamicus, d> Vol. XVII, No. 4.
2- The World Islamic Cal endar Programme.
3- ر.ک: مقاله نگارنده با عنوان «تقویم اسلامی » در Mulim World League Journal ، نوامبر 1991.
4- علاوه بر این، آثار تقویمی به هم پیوسته زیر را نیز در پنج بخش تکمیل کرده ام که عبارت است از:
1) تقویمهای ژولیانی و گریگوری از سال اول میلادی تا 2500 میلادی.
2) تقویم ملی هند از سال اول دوره سکایی( S. E. Saka Era ) تا 2500 دوره سکایی.
3) تقویم هجری جهانی از سال 150 قبل از هجرت تا 2600 هجری.
4) جداول گاهشماری تبدیل تاریخهای مسیحی به تاریخهای هجری و بالعکس از سال 564 میلادی تا2659 میلادی.
5) روش آسان تبدیل تاریخهای مسیحی و قمری با فرمولها و محاسبات روزها از سال اول میلادی تا 3000 میلادی.
5- حبیب الرحمان خان، مفتاح التقویم، هیات پیشبرد اردو، دهلی نو، ص 59.
6- بر اثر این اختلاف، سال تقویم اسلامی جهانی تا پایان سال 1466 دوره اسلامی (اول ژوئیه 1992) به اندازه 13 ساعت و 30 دقیقه و 126435/24 ثانیه از سال قمری واقعی عقب تر بوده است.
7- برای تعیین سالروز ولادت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، ر.ک: مقاله نگارنده با عنوان «حضرت محمدصلی الله علیه وآله کی تاریخ کا تحقیقی جایزه »، اداره تحقیق و تصنیف، علیگره، در فصلنامه تحقیقات اسلامی، اکتبر - دسامبر 1991.
8- در سال کبیسه ذی الحجة 30 روز دارد.
9- طرح کبیسه گذاری در تقویم هجری جهانی به این صورت است:
×16 ، 15 ، 14 ، ×13 ، 12 ، 11 ، ×10 ،9 ، 8 ، ×7 ،6 ، ×5 ، 4 ،3 ، ×2 ، 301 ، ×29 ، 28 ،27 ، ×26 ، 25 ، ×24 ،23 ، 22 ، ×21 ، 20 ،
19 ، ×18 ،17 10-Encyclopaedia Britannica, London, Encyclopaedia Britannica Ltd. , 1956, vol, IV, p. 569.
11-Ibid, Vol, IV, p. 569.
12-Ibid.
13-Ibid.
14-Ibid.
15- برای تعیین سالروز و تاریخ ولادت پیامبر در دوره مسیحی ر.ک: مقاله نگارنده تحت عنوان «حضرت محمد صلی الله علیه وآله کی تاریخ ولادت کا تحقیقی جایزه » ، در فصلنامه تحقیقات اسلامی، علیگره، اکبر - دسامبر 1991.
16- این اطلاعات را مرهون لطف س. فیض الدین احمد از مؤسسه اسلامی، لیستر، انگلستان; شیخ ذاکرجان قدیراف، قائم مقام هیات مذهبی مسلمانان از تاشکند، ازبکستان; دکتر رشاد خلیفه از توسکان، آریزونا، ایالات متحده; دکتر محمد الیاس، مدیر برنامه تقویم اسلامی بین المللی از مالزی و محمد یاسین صدیقی از مدینه منوره، عربستان سعودی هستم.
ضمایم
1 - تقویم نامحدود هجری
2 - تقویم نامحدود قبل از هجرت
3 - تقویم نامحدود گریگوری
4 - تقویم نامحدود ژولیانی
ضمیمه 1 تقویم نامحدود هجری
به کمک این تقویم هجری نامحدود می توان روز هفته هر تاریخی را از سال اول هجری تا بی نهایت تعیین کرد. شیوه تعیین روز تاریخ موردنظر به شکل زیر است:
مثال: می خواهیم بدانیم اول شوال 1412 هجری چه روزی از هفته بوده است.
با تقسیم 1412 بر 30، باقیمانده 2 و خارج قسمت 47 به دست می آید. چون خارج قسمت بیشتر از6 است آن را دوباره بر7 تقسیم می کنیم که باقیمانده 5 و خارج قسمت 6 حاصل می شود. این خارج قسمت دوم شماره دوره هفت چرخه ای خواهد بود.
سپس عدد 2 (باقیمانده اول) را در ستون دارای عنوان «سال چرخه جاری » و عدد 5 (باقیمانده دوم) را در پایین در قسمت دارای عنوان «شماره دوره هفت چرخه ای » می یابیم.
با حرکت عمودی از عدد 2 به سمت پایین و حرکت افقی از عدد 5 به سمت چپ، روز شنبه را خواهیم یافت. بنابراین سال 1412 هجری در روز شنبه آغاز شده است.
برای یافتن نخستین روز ماه به زیر عنوان «شنبه » در قسمت «نخستین روز ماه » بنگرید و آن را به ماه شوال در پایین مرتبط کنید، در نتیجه خواهید دید که ماه شوال نیز در روز شنبه شروع شده است.
سرانجام در قسمت «روزهای هفته » زیر عنوان «شنبه » عدد 1 را بیابید، مشاهده خواهید کرد که روز مقابل آن شنبه است.
بنابراین، نخستین روز ماه شوال سال 1412 شنبه بوده است.(جدول 8)
ضمیمه 2 تقویم نامحدود قبل از هجرت
به کمک این تقویم می توان روز هفته هر تاریخی از سال اول قبل از هجرت را تا بی نهایت تعیین کرد. شیوه استفاده از این تقویم چنین است:
مثال: می خواهیم ببینیم 13 ربیع الاول سال 54 قبل از هجرت چه روزی از هفته بوده است.
با تقسیم 54 بر 30 باقیمانده 24 و خارج قسمت 1 به دست می آید. آنگاه 24 را در ستون «سال چرخه جاری » و 1 (خارج قسمت) را در پایین در ستون «شماره دوره هفت چرخه ای » می یابیم.
با حرکت عمودی از 24 به سمت پایین و حرکت افقی از 1 به سمت چپ، روز یکشنبه به دست می آید. بنابراین، سال 54 قبل از هجرت در روز یکشنبه آغاز شده است.
برای تعیین نخستین روز ماه زیر عنوان «یکشنبه » را در قسمت «نخستین روز ماه » می نگریم و آن را به ماه ربیع الاول در پایین متصل می کنیم، در نتیجه خواهیم دید که ربیع الاول در روز چهارشنبه شروع می شود.
سرانجام در قسمت «روزهای هفته » در زیر عنوان «چهارشنبه » عدد13 را می یابیم که روز مقابل آن دوشنبه است.
بدین ترتیب، سیزدهم ربیع الاول سال 54 قبل از هجرت دوشنبه بوده است.
(جدول 7)
ضمیمه 3 تقویم نامحدود گریگوری
به کمک این تقویم می توان روز هفته هر تاریخی را از سال اول میلادی تا بی نهایت تعیین کرد. شیوه کار بدین صورت است:
مثال: می خواهیم روز هفته 15 آگوست 1992 را براساس تقویم گریگوری تعیین کنیم.
دو رقم اول 1992 یعنی 19 را بر 4 تقسیم می کنیم که باقیمانده 3 می شود.
اینک دو عدد سمت راست یعنی 92 را در قسمت «نخستین روز سال » یافته و از آنجا به سمت پایین حرکت می کنیم و از عدد3 در قسمت «شماره دوره چهار چرخه ای » نیز به سمت چپ می رویم، روز موردنظر چهارشنبه خواهد بود.
بدین گونه، نخستین روز سال 1992 چهارشنبه بوده است.
سپس، برای یافتن نخستین روز ماه عنوان «چهارشنبه » در قسمت «نخستین روز ماه » را به ماه آگوست در قسمت «سال کبیسه » مرتبط می کنیم، که خواهیم دید ماه آگوست در روز شنبه آغاز شده است.
اینک در زیر عنوان «شنبه » در قسمت «روزهای هفته » عدد 15 را می یابیم، که روز مقابل آن باز هم شنبه است.
بدین ترتیب، پانزدهم آگوست 1992 شنبه بوده است.
در صورتی که شماره قرن عدد تمامی همچون 100، 200، 300، 400 و غیره و بیش از 4 باشد، آن را بر 4 تقسیم می کنیم و عدد باقیمانده را در قسمت «شماره دوره چهار چرخه ای » و زیر عنوان «نخستین روز آخرین سال قرن » می یابیم که خانه اول مقابل آن بلافاصله روز موردنظر را نشان می دهد. شیوه یافتن نخستین روز ماه و روز هفته همچون قبل است.
(جدول 6)
ضمیمه 4 تقویم نامحدود ژولیانی
با استفاده از این جدول می توان روز هفته هر تاریخی را از سال اول میلادی تا بی نهایت معین کرد. روش کار بدین صورت است:
مثال: می خواهیم تعیین کنیم 10 مارس 1582 میلادی براساس تقویم ژولیانی چه روزی از هفته بوده است.
نخست، دو رقم اول 1582 یعنی 15 را بر7 تقسیم می کنیم که باقیمانده برابر خواهد شد با 1.
سپس، دو رقم دوم یعنی 82 را در قسمت «نخستین روز سال » می یابیم و آنگاه در زیر آن در قسمت «شماره دوره هفت چرخه ای » در مقابل عدد 1 روز مورد نظر را دوشنبه می بینیم.
بدین گونه، دوشنبه نخستین روز سال 1582 بوده است.
سپس برای یافتن نخستین روز ماه در زیر «دوشنبه » در قسمت «نخستین روز ماه در سال معمولی » در مقابل مارس روز پنجشنبه را خواهیم دید. بنابراین، مارس در روز پنجشنبه آغاز شده است.
اینک در قسمت «روزهای هفته » در زیر «پنجشنبه » و در مقابل عدد 10 روز شنبه را می بینیم.
پس دهم مارس 1582 میلادی شنبه بوده است.
در صورتی که شماره قرن عدد تمامی همچون 100، 200 و غیره و بیش از7 است آن را بر7 تقسیم می کنیم و اگر باقیمانده داشت، آن عدد را در قسمت «شماره دوره هفت چرخه ای » می یابیم که نخستین خانه جدول مقابل آن نخستین روز قرن را نشان می دهد. مراحل یافتن نخستین روز ماه و روز هفته به شیوه بالاست.
(جدول 5)