زالزالک؛ رفیق پرخاصیت قلب

تاریخچه :
 

زالزالک گیاهی است از تیره گل سرخیان که بشتر به شکل درختچه است و دارای شاخه های خاردار و گل های سفید ، معطر و میوه های زرد و نارنجی می باشد . میوه آن خوراکی است و در اکثر نواحی معتدل می روید . درخت زالزالک به صورت خودرو در گرگان ، اراک ، کلاردشت ، ارومیه ، بروجرد ، کوهستان های البرز و حتی ناحیه شمال تهران وجود دارد و همچنین در شمال ایران ، گونه های وحشی آن به شکل خودرو در جنگل ها می روید و آن را ولیک می نامند. به علت شباهت زالزالک با کنار (کنار کوهی را زال می گفتند) ، به آن بچه زال یا زالزالک گفته می شود.
تکثیر آن از طریق تخم و تهیه نهال انجام می پذیرد و در بهار ، شکوفه های پرپر صورتی رنگ زیبایی دارد . زالزالک میوه ای است کوچک و رسیده ، این میوه شیرین، گوشتی و دارای هسته های زرد رنگ فراوان است .
گل های آن در بوته های کوچک رشد می کنند و به رنگ سفید ، قرمز یا صورتی هستند.دانه های کوچک این گیاه که به آنها زالزالک گفته می شود ، پس از شکوفایی گل ها رشد می کنند. میوه این گیاه معمولا پس از رسیدن رنگ قرمز به خود می گیرد ، اما رنگ سیاه آن نیز یافت می شود. برگ های زالزالک درخشان است و در اشکال و اندازه های گوناگون رشد می کنند.
زالزالک میوه ای است که این روزها در بازار میوه فروشان بسیار به چشم می خورد . این میوه اگر چه جثه ای کوچک دارد ، ولی بسیار پرفایده و مغذی است .
زالزالک در مناطق غیر جنگلی ایران ، معمولا «زالزالک» و در مناطق جنگلی به طور کلی «ولیک» و بسته به رنگ میوه «سرخ ولیک» و «سیاه ولیک» نامیده می شود ، ولی نام محلی آن درهر یک از مناطق کشور متفاوت است .

ترکیبات شفابخش
 

این میوه علاوه بر ویتامین های C,B,A و تانن ، دارای کلسیم و پکتین است که برای تقویت قلب و معده بسیار توصیه می شود .
میوه تازه زالزالک ، دارای سیتریک اسید ، تارتاریک اسید و کراتگوس اسید ، پکتین ، گلوکز و فروکتوز است .ماده عامل از زالزالک در گونه C.oxyacantha ، کراتگوس لاکتون است که موجب باز و گشاد شدن رگ های کرونر قلب می شود ، بنابراین یک داروی قلبی به حساب می آید.
مهم ترین اثر زالزالک روی قلب ، تنظیم حرکات نامنظم آن است و از تپش قلب و ضربان شدید آن جلوگیری می کند. زالزالک بهترین میوه در پیشگیری از نارسایی احتقانی قلب و اختلالات گردش خون است .
در اغلب کشورهای اروپایی خصوصا آلمان برای درمان بی نظمی ضربان قلب ، از گیاه زالزاک برای درمان بی نظمی ضربان قلب ، از گیاه زالزالک استفاده می شود . همچنین زالزالک در درمان آنژین و تصلب شرایین (سفت شدن دیواره رگ ها) بسیار کاربرد دارد. مصرف این میوه به علت غنی بودن اسید تارتاریک و اسید مالیک ، در مواقع کم خونی و سل نیز مفید است . زالزالک به دلیل دارا بودن مقدار زیادی تانن ، بسیار قابض است و می توان آن را جهت درمان اسهال های خونی به کار برد.
این میوه را وقتی کاملا رسید و رنگ انداخت ، مصرف کنید تا دچار ناراحتی های گوارشی ناشی از خام بودن میوه نشوید .
زالزالک اگر به خوبی خشک شود تنها مقداری از ویتامین C خود را از دست می دهد ، ولی دیگر ترکیبات شیمیایی خود را حفظ می کند ، لذا برای نگهداری زالزالک خشک باید آن را در محلی که هوایش دائما عوض می شود نگه داشت .
استفاده از زالزالک به یونان قدیم بر می گردد که ازآن برای درمان مشکلات خواب و اعصاب استفاده می شد. امروزه از آن به طور گسترده برای پیشگیری از مشکلات قلبی استفاده می شود . مصرف زالزالک موجب تقویت دیواره سرخرگ ها و نیز افزایش قدرت تلمبه زنی قلب می شود . این میوه به بهبود علایم آنژین ، فشار خون ، تاکی کاردی و آریتمی نیز کمک می کند. زالزالک به علت داشتن خواص قابض ، در درمان آکنه ، سبوره و دیگر بیماری های التهابی پوست نیز می تواند مفید باشد . در چین ، عصاره ای از گرد ریشه خشک شده گونه C.monogynus تهیه می کنند که دارای خاصیت باز کننده شریان های قلب است .

ترکیبات گیاه
 

تهیه دارو از زالزالک از برگ ها ، دانه و گاهی اوقات از گل های آن (فقط گل های سفید خواص درمانی دارند) آغاز می شود. این قسمت ها خشکانده و سپس به پودر تبدیل می شوند. پودر تهیه شده به صورت انواع کپسول در می آیدیا توأم با آب به الکل یا گلیسیرین اضافه می شود. در نتیجه نوع مایع آن را نیز می توان تهیه کرد.

اشکال موجود
 

زالزالک به صورت انواع کپسول ، تنتور ، عصاره های مایع استاندارد یا عصاره های جامد عرضه می شود . از برگ ها ، گل ها و دانه های زالزالک خشک ، چای نیز می توان درست کرد.

نتایج تحقیقات
 

نتایج تحقیقات محققان ایرانی نشان داد که گیاهان بابونه ، بومادران و زالزالک به عنوان مواد آنتی اکسیدان طبیعی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری های مبتنی بر پراکسیداسیون لیپید موثر هستند.
طبق تحقیقات اروپایی بر روی تاثیرات زالزالک ، این میوه جریان خون قلب و مغز را افزایش می دهد ، قلب را از ضربان های نامنظم محافظت می کند ، باعث افزایش قدرت انقباضی قلب می شود و یک کاهنده ملایم فشار خون است . ترکیبات موجود در زالزالک از قلب در بربر کمبود اکسیژن محافظت می کنند(شرایطی که اغلب موجب آنژین می شود).

مزایای زالزالک برای قلب :
 

1 ـ بهبود جریان خون
2 ـ نرمال کردن عمل قلب
3 ـ افزایش قدرت انقباضی قلب
4 ـ کمک به پیشگیری از آریتمی (ضربان نامنظم قلب)
5 ـ مدر طبیعی
6 ـ پیشگیری از تولید رادیکال آزاد
7 ـ بهبود فشار خون
8 ـ بهبود سطح کلسترول خون
زالزالک علاوه بر تاثیراتی که بر روی بی نظمی ضربان قلب دارد ، در مطالعات انجام شده اثرات شگرفی نیز بر روی نارسایی احتقانی قلب داشته و موجب کاهش علایم این بیماری می شود . زالزالک در موارد دیگری چون بیماری های مربوط به چشم (نظیرگلوکوم)نیز مفید است .البته لازم به یادآوری است که بیماران قلبی ، قبل از اضافه کردن هر ماده ای ، هر چند گیاهی به رژیم خود ، باید به پزشک معالج مشورت کنند.
عوارض جانبی زالزالک نادر است . برخی از عوارض آن شامل تعریق ، خستگی و حالت تهوع است و در دوز بالا می تواند موجب افت شدید و خطرناک در فشار خون شود.
مطالعات نشان می دهند که مصرف 190-160 میلی گرم عصاره زالزال روزی یک بار به مدت 8 هفته ، تاثیرات شگرفی در بهبودی بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب دارد . این امر به آنها کمک می کند که بتوانند با حداقل خستگی و بدون کم آوردن نفس فعالیت داشته باشند . در این بیماران زالزالک بدون کاهش فشار خون ، موجب افزایش جریان خون می شود.
دوز استفاده شده عصاره آن بین 25 تا 300 میلی گرم در روز است (نرمال 25 میلی گرم ، در افراد با ریسک بیماری قلبی حداقل 100 میلی گرم).
بعد از یک ماه درمان با زالزالک در بیماران هیپرگلیسمیک ، کاهش چشمگیری در کلسترول سرم ، تری گلیسیرید ، LDL و آپو -B دیده شد.
در یک مطالعه که بر روی بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب (مطالعه دو سو کور با دارونما و عصاره زالزالک به مدت 6 هفته) انجام شده بود ، کاهش فشار خون ، کاهش سرعت ضربان قلب ، افزایش تحمل بیمار در انجام فعالیت و احساس بهبودی توسط بیمار ، از جمله نتایج گزارش شده بود.

تأثیرات مفید زالزالک بر قلب از طریق زیر می باشد:
1ـ افزایش نفوذ پذیری سلولی به یون کلسیم ،
2 ـ مهار آنزیم فسفودی استراز ، که AMP حلقوی را غیر فعال می کند و موجب افزایش AMP حلقودی داخل سلولی می شود.
3 ـ گشاد کردن سرخرگ های کرونری و محیطی از طریف مهار فسفودی استراز و فاکتور مشتق شده اندوتلیوم.
اصر ضد هیپرلیپیدمی زالزالک :
1 ـ‌زالزالک به طور معنی داری موجب کاهش وزن ، چربی ، کلسترول ، تری گلیسرید و LDL در موش ها می شود.
2 ـ مصرف این میوه موجب اهش تجمع کلسترول در کبد از طریف افزایش تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی می شود. همچنین زالزالک به افزایش ترشح اسیدهای صفراوری و کاهش تولید کلسترول کبدی کمک می کند.

اثر ضد فشار خون
 

زالزالک موجب کاهش مقاومت جریان خون در عروق محیطی می شود که این تاثیرات در مطالعات کلینیکی و در شرایط invivo بر روی سگ ها مشاهده شده است .
خاصیت ضد ویروسی
خاصیت ضد ویروسی زالزالک (به خصوص ضد ویروس HIV) در شرایط invitro دیده شده است .

خاصیت آنتی اکسیدانی
 

فنولیک پروآنتوسیانیدین ها و فلاوونوئیدهای موجود در برگ های تازه جوان ، گل های خشک شده و جوانه ها در شرایط invitro، خاصیت ضد رادیکال آزاد اکسیژن دارند.
منبع:دنیای تغذیه ،شماره ی 92