مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، از جمله مجموعه های آموزشی و پژوهشی است که با پشتیبانی های مرجع فقید، مرحوم آیةاللّه العظمی فاضل لنکرانی قدس سره و حضور فضلای حوزه در زمان حیات ایشان شکل گرفت و پس از مدتی، کار احداث ساختمان جدید آن در قم آغاز شد.
آنچه در پی می آید متن گفت وگوی خبرنگار مرکز خبر حوزه با آیةالله زاده محترم، جناب حجةالاسلام والمسلمین محمد جواد فاضل است که در آستانه افتتاح ساختمان جدید این مرکز با عنوان مرکز جهانی فقهی ائمه اطهار علیهم السلام پیرامون تاریخچه تأسیس و فعالیت های آن صورت گرفته است.
!اندیشه ساخت مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام به چه زمانی برمی گردد؟
به سال های دور که مرحوم والد ما حضرت آیةاللّه فاضل لنکرانی رضوان اللّه تعالی علیه با فکر بسیار نو و اصیل خود به دنبال تأسیس آن بودند.
- این مرکز دقیقاً چه سالی و با چه هدفی تأسیس شد؟
همان طور که می دانید ظرفیت های عظیم و استعدادهای درخشان فراوانی در حوزه های علمیه وجود دارند که برنامه ریزی برای این افراد خصوصاً در زمینه فقه و اجتهاد، ضروری به نظر می رسد و مرحوم والد از قبل، هشدار می دادند که حضور فضلای حوزه در امر قضاء، دانشگاه ها، مراکز نظامی و انتظامی و دیگر شئون حکومتی منجر به کاهش مجتهدین قوی در آینده می شود و در برنامه ریزی برای پر کردن این خلا تأکید می کردند، بنابراین به همت ایشان مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام در سال 1376 تأسیس شد.
- چه شد که به عنوان مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام نامگذاری گردید؟
موقعی که می خواستیم اینجا را به ثبت برسانیم به مرحوم والد عرض شد که اسمش را مرکز فقهی آیةاللّه فاضل بگذاریم، اما ایشان فرمودند: بنویسید مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام و برکات این نام برای ما مشهود بوده است.
- این مرکز از چه بخش هایی تشکیل شده است؟
آموزش، پژوهش، کتابخانه و رایانه، از بخش های این مرکز به شمار می روند و در بخش آموزش توانسته ایم حدود 100 الی 110 طلبه با استعداد را گزینش کنیم.
- چه معیاری برای پذیرش دارید؟
ابتدا از میان کسانی که حداقل 6 سال درس خارج فقه و اصول را دیده بودند امتحان ورودی به عمل می آمد، اما به مرور به این ضرورت واقف شدیم که باید یک برنامه خاصی هم نسبت به رسائل و مکاسب داشته باشیم و لذا از سال 1379 طرحی ویژه برای این افراد گذاشته شد.
- روش کار در این دوره ها را توضیح دهید؟
اینها به چند گروه تقسیم می شوند که در رأس هر گروه، یک استاد قرار دارد و تحت نظر ایشان تحقیق و پژوهش می کنند، به طوری که تا کنون بیش از دویست رساله فقهی و اصولی نوشته شده که بعضی از آنها قابل چاپ است و بعضی نیز نیاز به تجدید نظر دارد تا به مرحله چاپ برسد.
- این روش چه فایده ای دارد؟
افرادی که از اینجا فارغ التحصیل می شوند واقعا قدرت تدریس دارند و حداقل فایده این کار این است که همه اینها می توانند در آینده از مدرسین سطوح عالی و بلکه دروس خارج حوزه شوند؛ یعنی اگر حوزه می خواست برنامه ای برای تربیت مدرس تنظیم کند به این خوبی تنظیم نمی شد البته این را عرض کنم که با زحمت زیاد توانسته ایم تا حالا حدود 60 درصد برنامه را پیاده کنیم، اما همین مقدار، عاملی برای ایجاد ذهن قوی برای طلبه ها شده است.
- ویژگی برنامه آموزشی شما چیست؟
عملاً اینها مجبورند هر روز تدریس کنند؛ یعنی هر موضوعی را که استاد بیان می کند، طلبه فردا باید موضوع را با آنچه استاد بیان کرده ارائه دهد و استاد، نواقص را به او گوشزد می کند و طلاب نیز نحوه تدریس را ارزیابی و تحلیل می کنند. یعنی طوری برنامه ریزی شده است که قدرت بیان و اشکال گرفتن اینها قوی شود.
- در واقع بر خلاف روش متداول، کلاس غالباً در اختیار طلبه هاست.
دقیقا همین طور است.
- در هر گروه چند طلبه حضور دارد؟
بین پنج تا ده نفر.
- علت محدود بودن تعداد افراد در هر گروه چیست؟
معمولا طلاب و فضلا که به درس مدرسین بزرگ می روند، به منابع مراجعه نمی کنند یعنی وقتی استاد مطلبی را از حاشیه مرحوم اصفهانی و یا از کتاب مرحوم آقای خویی نقل می کند، طلبه به همین اکتفا کرده و در مباحثه از آن استفاده می کند، اما برنامه درسی در مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام این است که طلبه خودش به منبع اصلی آن نظریه مراجعه نماید و چه بسا برداشت طلبه از آن نظریه غیر از برداشت استاد باشد.
- برنامه آموزشی این مرکز چند ساله است؟
طلاب در این مرکز هفت سال برنامه درسی و یک سال هم برنامه مطالعاتی دارند و بعد هم باید پایان نامه بنویسند. بعد از این مرحله در صورت تمایل می توانند در گروه های تخصصی حضور یابند.
- درباره گروه های تخصصی بیشتر توضیح دهید؟
گروه های تخصصی مانند فقه معاملات، فقه قضا، فقه سیاسی، فقه امور بین الملل، فقه کودکان، فقه بانوان و فقه مسایل پزشکی تشکیل شده است که هر طلبه فاضلی به فراخور استعداد خود جذب این گروه ها می شود. کار در این گروه ها مرکب از آموزش و پژوهش بوده و در بسیاری از سمینارها و همایش های فقهی پزشکی که در کشور تشکیل می شود، با فضلای اینجا ارتباط دارند و اینها با ارائه مقاله و سخنرانی در مجامع آنها حضور پیدا می کنند.
- موسوعه احکام کودکان هم برآمده از همین گروه های تخصصی است؟
این طرح های تحقیقاتی مربوط به گروه های پژوهشی است که در آن محققین متعددی، پروژه های فقهی مهم را انجام می دهند. البته غیر از موسوعه احکام الاطفال، کارهای مختلفی انجام گرفته که مباحث زکات، فقه پزشکی، تلقیح مصنوعی و... از جمله آنها به شمار می روند.
- کتابخانه مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام چه امکاناتی دارد؟
طبق فرمایش مرحوم والد قرار شد در کتابخانه تخصصی فقهی، تمام کتاب های فقهی و اصولی از گذشتگان و امروزی ها جمع آوری شود و آیةاللّه استادی به عنوان یک فرد خبره در امر کتاب، بارها گفته اند که این کتابخانه نظیر ندارد و امروز این کتابخانه با 40 هزار جلد کتاب، دارای آخرین تحقیقات در مسائل فقهی و اصولی است.
- چه کسانی اجازه استفاده از این کتابخانه را دارند؟
در شرایط فعلی و با توجه به فضای محدود کتابخانه، فقط محققین و کسانی که می خواهند سطح چهار حوزه را بگذرانند از آن استفاده می کنند و همیشه از صبح تا شب مملو از محققین است.
- راجع به پایگاه اینترنتی این مجموعه توضیح دهید؟
مرحوم والد جزو اولین شخصیت های حوزوی بودند که در عرصه اینترنت حضور یافتند و پایگاه اینترنتی ایشان در سال 1379 فعال شد و مقلدین ایشان از ایران و نقاط مختلف دنیا ارتباط داشتند. هم اکنون نیز این سایت به 27 زبان دنیا فعال است و علی رغم گذشت دو سال از وفات ایشان روزانه حدود 50 تا 70 ایمیل دریافت می شود.
- ظاهراً احداث ساختمان جدید مرکز جهانی فقه ائمه اطهار علیهم السلام رو به اتمام است. علت احداث این ساختمان چیست؟
فضای فعلی با کارهایی که در چشم انداز این مرکز در نظر گرفته شده بود هم خوانی نداشت و همین الان برای برگزاری کلاس های درس محدودیت داریم، لذا در همان دوران مرحوم والد تصمیم گرفتند ساختمان بزرگی با امکانات لازم احداث گردد که نوعی مرکزیت برای شعبه های خارج از قم نیز داشته باشد.
- چه شعبه هایی در خارج از قم دارید؟
این مرکز در مشهد، افغانستان و سوریه دارای شعبه است و در حال برنامه ریزی برای راه اندازی شعبه در کشورهای مالزی و جمهوری آذربایجان هستیم.
- گام های اولیه برای احداث ساختمان جدید مرکز جهانی فقه ائمه اطهار علیهم السلام چگونه برداشته شد؟
مساحت این مرکز حدود 5 هزار متر مربع است که هزینه خرید آن توسط یکی از مقلدین آقا پرداخت شده و دارای شش طبقه و نیم و حدود 25 هزار مترمربع زیربنا است که در آن یک شبستان مناسب در حدود هزار متر مربع برای مجالس و مراسم نماز در نظر گرفته شده است.
- کتابخانه این ساختمان چه ویژگی هایی دارد؟
شامل یک سالن مطالعه در حدود 1500 مترمربع، یک سالن مخزن با ظرفیت حداقل 200هزار جلد کتاب و سالن ویژه محققین با صد دستگاه رایانه و تجهیزات جانبی است که قصد داریم علاوه بر کتابخانه تخصصی، کتابخانه عمومی هم داشته باشیم، زیرا تعداد کتابخانه های عمومی در قم، کم است و حتی بعضی از روزها را می توانیم به خانم ها اختصاص بدهیم و به دلیل طراحی ساختمان برای عبور و مرور خانم ها بدون ارتباط با آقایان، امکان اجرای این طرح وجود دارد.
- چه فضایی برای کلاس های درس پیش بینی شده است؟
در این ساختمان بیش از صد اتاق به مساحت های مختلف در نظر گرفته شده است، به طوری که امکان برگزاری کلاس درس برای جمعیت های مختلف از 30 تا 500 نفر وجود دارد که انشاءاللّه همه این اتاق ها به میز و صندلی تجهیز خواهند شد؛ هم چنین اتاق مدیر گروه های تخصصی طوری طراحی شده است که بتواند با زیرمجموعه خود مرتبط باشد.
برای برگزاری همایش های علمی هم یک سالن اجتماعات در نظر گرفته شده است که در کنار آن دو سالن دیگر با ظرفیت 200 تا 300 نفر نیز موجود است.
- چرا نام ساختمان جدید را به مرکز جهانی فقه ائمه اطهار علیهم السلام تغییر دادید؟
چون شعبه هایی در نقاط مختلف دارد؛ در اندیشه مرحوم حضرت آیةاللّه فاضل این بود که این مرکز در تمام نقاط مهم دنیا شعبه داشته باشد و معتقد بودند که باید فقه شیعی را که حقیقتا غنی و عمیق است، به مراکز دنیا منتقل بکنیم و بتوانیم از این کشورها طلبه بپذیریم.
- فعالیت مراکز خارج از کشور چگونه بوده است؟
بدون تردید مرکز فقهی در سوریه از حیث استاد و درس و بحث، قوی است؛ البته تعداد طلاب حوزه علمیه سوریه به یک هزار نفر نمی رسد و متاسفانه تعداد کمی از این افراد در بحث ها جدی هستند، اما با این حال نمایندگی این مرکز در سوریه فعالیت های خوبی داشته است. در مورد مرکز فقهی در افغانستان هم باید بگویم که خبرنگار یکی از شبکه های تلویزیونی افغانستان که به اینجا آمده بود، از فعالیت های آن مرکز تشکر کرد و اظهار داشت که تأثیر بالایی میان مردم و دانشگاه گذاشته است. یکی از علمای معروف کابل نیز به من گفت که درباره 16مرکز علمی در کابل نظرسنجی کرده اند، که این مرکز فقهی رتبه اول را به دست آورده است. بحمدلله طلبه های بسیار خوبی داریم و بر مباحثه طلبه ها نظارت می شود.
- با عنوانی که در نظر گرفته اید، علی القاعده به مباحثی در دیگر موضوعات نخواهید پرداخت؟
برنامه ما عمدتا در فقه و اصول است، اما حدود 5 سال است که برنامه ای در مباحث کلامی اجرا می شود و طلبه های بسیار خوبی در مباحث کلامی در مقوله اهل سنت تربیت شده اند، مثلاً مباحث دقیق کلامی در مورد حدیث سلسلةالذهب در روایات عامه یا در مورد حیّ علی خیرالعمل در کتب عامه داشته اند و با یکی دیگر از محققین، تحقیقی در کیفیت مذهب راوی در روات اهل سنت کرده که اینها بحث های بسیار خوبی است. ما از حجةالاسلام والمسلمین نجم الدین طبسی درخواست کرده ایم که با بیست نفر از طلاب گزینش شده، در مباحث رجالی، فقهی و تاریخی اهل سنت کار علمی داشته باشند.
- از اجرای این طرح چه هدفی را دنبال می کنید؟
ما در درجه اول می خواهیم، محققانی تربیت کنیم که به هرجای دنیا که می روند بتوانند عقاید و مبانی اعتقادی شیعه را بدون تنش بیان کنند و والد ما به این بخش کلامی خیلی نظر داشتند و برای ایشان مهم بود.
- چه برنامه ای برای ترجمه آثار و تعامل با مراکز علمی جهان دارید؟
به دنبال این هستیم که خلاصه ای از مجموعه فقه کودکان را در دو جلد به زبان های معروف دنیا ترجمه کنیم؛ هم چنین در بخش کلامی، جزوه نگاهی عقلانی بر باورهای وهابیت را به زبان های آذری، انگلیسی و اردو ترجمه کرده ایم. علاوه بر این، مجموعه کتاب وهابیت آقای طبسی، 10هزار دوره چاپ شده و در اختیار سازمان حج قرار گرفته است که در سفر عمره در اختیار دانشجویان قرار می دهند و مؤثر هم بوده است. در بخش فرهنگی 124 عنوان ترجمه به زبان های آذری و روسی داشته ایم، مثلا تفسیر حجةالاسلام والمسلمین قرائتی را در12 جلد به زبان آذری ترجمه و منتشر کرده ایم.
- برای ساخت این مجموعه از کمک های دولتی هم استفاده کرده اید؟
در احداث این ساختمان یک ریال هم از دولت نیامده است و علی رغم این که زمینه اش بوده است، نپذیرفته ایم و تمام هزینه های اینجا از وجوهات و تبرعات بوده است که مقلدین والد ما تأمین کرده اند.
- این ساختمان رسما چه زمانی به بهره برداری می رسد؟
انشاءاللّه از اوایل سال تحصیلی جدید.
- از مدیریت حوزه چه انتظاری دارید؟
مجموعه حوزه باید اطلاع داشته باشد که در این مراکز چه می گذرد و چه کارهایی می شود و در بخش هایی که می توانند، کمک کنند. آیةاللّه العظمی سبحانی به من فرمودند که: اگر امیدی به اجتهاد در حوزه باشد، به مجموعه هایی مانند این مرکز است. بزرگان حوزه چنین تعابیری دارند. ما تا کنون علاوه بر این که از دولت کمک نگرفته ایم، ریالی هم از حوزه در اینجا مصرف نشده است، ولی مجموعه حوزه باید خودش را موظف بداند و تقویت و تقدیر کند. ما امیدواریم دستورالعمل های مقام معظم رهبری را که دلسوزانه درباره تحول در حوزه فرمودند، عملیاتی کنند و توجه عمیقی به مراکزی که چندین سال در حوزه زحمت می کشند داشته باشند. الان تمام مدرسین ما جزو ممتحنین سطح چهار حوزه هستند. من این مطالب را به عنوان گلایه عرض نکردم چون ما توقعی نداشته و نداریم، ولی این را عرض می کنم که اگر حوزه می خواهد متحول شود، واقعا باید این مراکز را تقویت کند و با پیشنهادها و اقدامات خود، نقایص آن را برطرف نماید.
- از شرکت شما در این گفت وگو تشکر می کنم.
بنده هم از شما و همکارانتان در هفته نامه افق و مرکز خبر حوزه تشکر می کنم و از این فرصت می خواهم برای تقدیر از همه کسانی که در ساختمان این مرکز فقهی خالصانه کمک کردند استفاده نمایم و عرض کنم که برای همه آنها دعا می کنیم.