ریزش مو از زبان دکتر نیلفروش زاده

ا دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده رییس مرکز تحقیقات پوست و سلول بنیادی، برگزیده 4 سال جشنواره رازی، مشاور معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری، ریاست کار گروه طب باز ساختی کشور و رئیس انجمن متخصصین پوست ایران به گفتگو نشستیم.

1-همانگونه که مستحضرید ریزش مو یکی از شایعترین مشکلاتی است که اغلب آقایان با آن دست به گریبانند.

علت ریزش مو چیست و آیا واقعا درمان موثر و قطعی برای آن وجود دارد؟

به‌طور کلی بیماری ریزش مو یا آلوپسی دو نوع است. نوع اول alopecia scaring non- شامل دسته‌ای از ریزش‌های مو که سلول‌های بنیادی آنها آسیب ندیده است.

در این نوع ریزش مو، التهاب، سلول‌های پیش‌ساز را از بین برده ولی در عین حال سلول‌های بنیادی مو به‌طور پراکنده وجود دارند.

با از بین رفتن التهاب، دوباره، موها توسط سلول‌های بنیادی موجود رشد می‌کنند. در نوع دیگر آلوپسی، alopecia scaring، سلول‌های بنیادی مو از بین رفته و در نتیجه از دست رفتن موها دائمی است.

ولی شایع‌ترین علت ریزش مو در زن‌ها و مردها ارثی است. انسان‌ها، ژن ریزش مو را ممکن است از یکی از والدین یا اجداد خود به ارث ببرد.

وجود ژن ریزش مو به تنهایی اثرات خود را نمی‌تواند بروز دهد، مگر اینکه هورمون تستوسترون یا هورمون موسوم به هورمون مردانه افزایش یابد و به طور معمول افزایش هورمون در حوالی سن بلوغ و بعد از آن ظاهر می‌شود، و به مرور موهای ضخیم و پررنگ، به صورت کم‌رنگ‌تر، نازک‌تر و کم‌رشدتر درمی‌آیندو رفته رفته به موهای کرکی کم رشد و کم‌رنگ تبدیل می‌شوند.

در حال حاضر راه‌حلی قطعی برای درمان این نوع ریزش موی ارثی وجود ندارد ولی می‌توان به‌وسیله دارو از آن جلوگیری کرد و یا آن را به تعویق انداخت.

سن شروع و میزان سرعت ریزش و طرح و شکل ریزش مو در هر فرد (زن و مرد) فرق می‌کند، عواملی مثل بیماری‌های شدید، سوء تغذیه یا کمبود ویتامین‌ها و املاح معدنی و بعضی اختلالات هورمونی می‌تواند در شروع یا تسریع در روند ریزش مو اثرگذار باشند.

عوامل دیگری مثل رنگ مو، نوع آب، شستشو و شامپو کردن روزانه و سشوار کردن نقشی در شروع ریزش موی نوع مردانه ندارند. گذاشتن کلاه و مقنعه هم نمی‌تواند از علل ریزش مو محسوب شود.

درمان‌هایی که در حال حاضر برای ریزش موی ارثی وجود دارد شامل درمان‌های دارویی و پیوند مو است.

بعضی داروها بصورت گذرا باعث افزایش رشد مو می‌‌شود ولی این شیوه درمانی تن‌ها جهت ریزش موی خفیف موثر است و در درمان ریزش موی شدید تاثیر قابل توجهی ندارد.

بعلاوه عوارض جانبی مصرف دراز مدت داروها را نیز باید مدنظر داشت. پیوند مو با تکنیک‌های مختلف از جمله FUE,FUT که با انتقال گرافت از پشت به جلوی سر انجام می‌شود روش درمانی دیگری است که در این متد تعداد موهای موجود تغییر پیدا نمی‌کند بلکه با تغییر توزیع آنها اثر درمانی خود را ایفا می‌‌کند.

2- ولی هر روزه اخبارهای جدید راجع به کشف راه‌های جدید یا داروهای جدید برای جلوگیری از ریزش مو و رشد مو, منتشر می‌شود و حتی افراد مشهور از مصرف این ترکیبات احساس رضایت می‌‌کنند. نظر شما چیست؟

اغلب اینگونه تبلیغات و اخبار بخصوص از طریق منابع غیر علمی مثل صفحات تبلیغات مجلات، آگهی یا از طریق ماهواره‌های تجاری و شبکه‌های اجتماعی به‌صورت محترمانه و شکل و شمای علمی به‌صورت مصاحبه و غیره تغییر شکل می‌دهند و منتشر می‌شود و متاسفانه اخیرا با سوء استفاده از جایگاه بازیگران و ورزشکاران اقدام به تبلیغ محصولات ضد ریزش مو به شکل اغوا کننده ای از طریق ارسال پیامک و دریافت محصول بدون نامی که تن‌ها از طریق یک سایت به فروش می‌‌رسد، دقیقاً جیب و پول و سلامتی مردم را نشانه گرفته‌اند و - تمام غیر خیرخواهانه- غیرعلمی و هدف کلی آنها سود شرکت‌ها یا رسانه‌ها یا کانال‌های تبلیغ کننده و شخص یا دارو تبلیغ شونده می‌باشد چون هرکسی که پول بدهد می‌تواند از این طریق خود یا کالا یا دارو را تبلیغ کند و مسئولیتی در مقابل آسیب دیدن شما ندارد.

3-آیا کاشت مو واقعاً مؤثر است؟

بله، برای کاشتن مو از قسمتی از بدن که دارای موهای دائمی است، مو برداشته شده و به قسمت دیگری که نیاز است، منتقل می‌‌شود.

این موهای منتقل شده، بافت خارجی تلقی نشده و توسط بدن دفع نمی شوند. موهای کاشته شده صفات محل دهنده پیوند را حفظ می‌‌کند.

رنگ، جنس، سرعت رشد و حالت. زندگی موهای کاشته شده توسط جریان خون غنی پوست سر در محل گیرنده تأمین می‌‌شود.

در اوایل استفاده از این روش، گرافت‌های بزرگ دایره‌ای حاوی 20-15 مو کاشته می‌‌شدند که ظاهری غیرطبیعی و قابل تشخیص داشتند.

طی سال‌ها وسائل و تکنیک‌ها پیشرفت کرده و به ما این امکان را می‌‌دهند که با کاشتن گرافت‌های کوچک و نزدیک به هم منظره طبیعی داشته باشیم.

متوجه شده‌اند که در پوست سر، موها در گروه‌‌های 3-2-1 موئی رشد می‌کنند. ما این گروه‌‌های فولیکول‌‌ها را، بعد از برداشتن بافت اضافه اطرافشان می‌‌کاریم.

این کار اجازه می‌‌دهد که گرافت‌ها نزدیکتر کاشته شوند و منظره ای طبیعی تر و پرپشت تر حاصل شود برای کاشت مو در محل کم‌مو و یا طاس باید از مناطقی از بدن استفاده شود که جزء موهای دائمی است و هورمون مردانه در ریزش آن نقش ندارد که عمدتاً پشت سر بهترین محل است، اگر چه از مناطقی مثل زیر بغل، کشاله ران، روی سینه و پشت هم می‌توان استفاده کرد ولیکن باید توجه داشت که این موهای برداشته شده باید با موهای مجاور محل کاشت از هر نظر مطابقت داشته باشد، چون موهای برداشته شده دارای صفات ارثی ماندگاری دائمی بودن دارند و در محلی که کاشته می‌شود تا آخر عمر هم باقی می‌ماند.

4- آیا کاشت مو برای کسانی که کاملا طاس نشده اند و فقط تراکم موها کمتر شده است، قابل انجام است یا باید منتظر بمانند که طاس شوند؟

درکاشت مو ازطریق ایجاد یک شکاف بسیار ظریف یک گرافت وارد پوست می‌‌شود. این سورخ (با اینکه بسیارظریف است) بهرحال فضایی را اشغال می‌‌کند.

اگرمنطقه ای که می‌‌خواهیم درآن کاشت مو انجام دهیم کاملاً طاس باشد هیچ مشکلی بوجود نخواهدآمد.

ولی اگربخواهیم درلابلای موهای موجود (بخصوص اگراین موهاضخیم و باکیفیت باشند) کاشت انجام دهیم لازم است که فضای کافی درلابلای موهای موجود وجود داشته باشد تا بتوان آن شکاف را ایجادنمود.

در حقیقت تا زمانی که حدود 40 – 50 درصداز تراکم موها کاسته نشده است، بدلیل ناکافی بودن فضا (خالی ازمو) در بین موهای موجود فرد نمی توان در لابلای آنها شکاف ایجاد کرد و اگر هم به زور این کار را انجام دهیم اولاً ممکن است به ریشه موهای اطراف آسیب وارد شود و ثانیاً حتی اگرآسیبی به ریشه موهای اطراف وارد نشود این ریشه‌ها مزاحم ریشه موی کاشته شده خواهند شد و لذا درحین درآمدن موی کاشته شده باحتمال زیاد کیست مویی و جوش‌‌های چرکی بد فرم ایجادمی گردد. این ضایعات موجب اختلال دربیرون آمدن موهای کاشته شده گردیده و نتایج کاشت مو را خراب می‌‌کنند.

بنابراین منطقی است که کاشت موی طبیعی را زمانی انجام دهیم که حداقل 50 – 40 درصد از موهای یک منطقه از سر دچار ریزش شده‌اند تا بتوان بدون مشکل کاشت مو را انجام داد و فرد هم از نتایج آن لذت ببرد.

5- امکان انجام کاشت مو تا چه تراکمی وجود دارد؟ آیا این تراکم مثل موی طبیعی خواهد شد؟

تعداد موهای کاشته شده در محل کم پشت بطورمستقیم با مساحت و تراکم مو در ناحیه برداشت مو یعنی پشت سر و مساحت ناحیه کم پشت که محل کاشت مواست (شامل سر، ریش، سبیل و ابرو) ارتباط دارد.

هرچقدر تراکم مو و مساحت محل برداشت مو بیشتر و از طرف دیگر مساحت محل کاشت مو وکم پشتی موهای آن کمتر باشد نتیجه بهتری حاصل خواهد شد.

درکاشت موی طبیعی شکاف‌های بسیار ظریفی برای قراردادن گرافت‌ها در پوست منطقه طاس ایجادمی گردد. اگراین شکاف‌ها خیلی به همدیگرنزدیک باشند پوست بین آنها پاره شده و دو شکاف کوچک تبدیل به یک شکاف بزرگ می‌‌شودکه امرمطلوبی نیست.

لذا مجبوریم یک فاصله حداقلی را رعایت کنیم. فاصله فوق حدود 3-2 برابرفاصله بین موهای با تراکم عادی بوده و به همین نسبت همیشه تراکم موهای کاشته شده درجلسه اول کمتراز تراکم موهای عادی است.

در جلسات بعدی می‌‌توان این فاصله راکمتر و کمتر نمود (البته با توجه به محدودیت تعداد موهای قابل برداشت از پشت سر) ولی به هرحال هیچگاه از نظر فاصله بین موها مانند موهای طبیعی نخواهدشد و بالطبع تراکم کاملاً شبیه موهای طبیعی هم بوجود نخواهد آمد.

تراکمی که در جلسه اول کاشت مو می‌توان بطور معمول ایجادکرد 20 – 35 گرافت در هر سانتیمتر مربع است که آن را می‌‌توان در جلسات بعدی تا 40-50 افزایش داد.

تبلیغاتی که در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی با این ادعا می‌‌شود که تراکمی شبیه تراکم موی عادی (و گاهی بیشتر از تراکم موی طبیعی!) بوجود می‌‌آیدفریبکاری بوده و صحت ندارد.

6- همانطور که فرمودید درمان‌های دارویی بصورت گذرا اثر می‌‌کنند. آیا می‌توان به راهکار بهتری در درمان ریزش مو امیدوار بود؟

برای ریزش موی با الگوی مردانه تن‌ها دو دارو وجود دارد که ماینوکسیدیل موضعی و فیناستراید خوراکی است. این دو دارو در بازگشت مجدد مو در نواحی‌ای که دچار ریزش شده‌اند موثر بوده ولی تاثیر این دو دارو تن‌ها در زمان استفاده از آنها است بنابراین بیماران به دنبال داروها یا درمان‌هایی هستند که سبب ایجاد مو به‌طور دائم می‌شوند.

مهمترین این روش‌ها پیوند سلول‌های درمال پاپیلا و یا سلول‌های اپیتلیالی مو است. مهم‌ترین مزیتی که برای این روش در نظر گرفته می‌شود این است که این سلول‌ها در آزمایشگاه کشت و تکثیر شده و از تعداد اندکی مو می‌توان تعداد زیادی سلول در آزمایشگاه ایجاد کرد.

7- آیا کاشت مو باعث تاثیر بر موهای کرکی (ظریف) موجود روی سر می‌‌شود؟

ریزش موی مردانه یک روند رو به جلو و دائمی است. برای تقویت موهای موجود فرد که در ارتباط با وضعیت هورمونی-ژنتیکی او هستند و امکان ریزش آنها در آینده وجود دارد راهی به جز استفاده از ماینوکسیدیل و فیناستراید نیست.

البته لازم به ذکر است که اگر کاشت مو توسط افراد فاقد صلاحیت علمی انجام شود احتمال آسیب رسیدن به موهای موجود فرد وجود داشته و ممکن است این موها بدلیل آسیب دچار ریزش شوند.

8- به عنوان رییس مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی و مجری پروژه سلول‌های بنیادی فولیکول مو در مورد روند این پروژه توضیح بفرمایید.

 تکنیک کاشت سلول‌های بنیادی فولیکول مو همزمان در آمریکا و در 2 مؤسسه  تحقیقاتی در حال انجام است که یکی از آنها ISHRS آمریکا (انجمن بین‌المللی  پیوند مو) است و با همکاری مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی دانشگاه  تهران و مؤسسه رویان در حال انجام این پروژه می‌‌باشیم.

این پروژه در سال 2011 موفق به کسب گرانت ISHRS گردید.

در پروژه پیوند سلول‌های درمال پاپیلای انسانی، نمونه کوچکی از فولیکول‌های مو در طول یک پروسه جراحی تحت بی‌حسی موضعی از پوست سر بیمار برداشته می‌‌شود. این سلول‌ها از بقایای فولیکول مو جدا می‌‌گردد. و در یک محیط کشت مناسب در طول 3 هفته تکثیر شده و به صورت سوسپانسیون استریل در یک محیط انتقال مخصوص تزریق می‌گردد.

تزریقات بصورت سطحی انجام شده و به دنبال این عمل، رویش موی جدید بعد از تقریباً 3 ماه اتفاق می‌‌افتد.

این پروژه در حال حاضر در فاز حیوانی با رویش موهای نازک در موش‌های بدون مو همراه بوده است و فاز انسانی آن پس از اخذ موافقت کمیته اخلاق بر روی 5 بیمار انجام شده است و امید است در آینده نزدیک بتوان تحولی در درمان ریزش مو ایجاد کرد.

9- تا آنجا که می‌دانیم از زمان شروع سلول درمانی توسط شما 10 سال می‌‌گذرد، دستاوردهایی که تاکنون در این زمینه داشتید چه بوده‌اند؟

از اولین تزریق سلول‌های بنیادی پوست (فیبروبلاست) به منظور جوانسازی پوست نزدیک به 10 سال می‌گذرد. انجام موفقیت‌آمیز این پروژه بر روی 44 بیمار و چاپ مقاله آن در ژورنال‌‌های معتبر خارجی در سال 2010 باعث شد تیم ما بیش از پیش به این درمان توجه کنند، کاربرد سلول‌های بنیادی ملانوسیت به روش ابداعی از دیگر دستاوردهای ما بود.

با گسترش تحقیقات در این زمینه به تدریج ازسلول‌های کراتینوسیت و فیبروبلاست در درمان سوختگی و اسکار سالک استفاده شد که نتایج آن در دو ژورنال خارجی چاپ شد.

سپس از کاربرد سلول بنیادی در درمان زخم پای دیابتی و زخم‌های مزمن بهبود نیافته بهره گرفته شد که همچنان در دست اجراست و باعث شد مرکز تحقیقاتی پوست و سلول بنیادی به عنوان مرکز پیشرو در سلول درمانی پوست شناخته شوند و برخی شرکت‌های دانش بنیان خارجی از جمله Bio Science Institute با استناد به مقالات ذکر شده اقدام به ساخت کیتهای سلولی پوست کنند. در همین راستا پروژه سلول‌‌های بنیادی فولیکول مو با همکاری ISHRS آمریکا و پژوهشکده رویان کلید خورد و در سال 2011 موفق به دریافت گرانت شد. در سال 2014 فاز حیوانی به اتمام رسید و در سال 2015 فاز انسانی آغاز گردید.

10- به گفته بیماران، برخی مراکز و کلینیک‌های ادعایی در مورد تزریق سلول‌های بنیادی یا کشت فولیکول‌های مو و انتقال مو به روش سلول‌های بنیادی داشته‌اند. آیا این موارد را واقعی می‌دانید؟

متاسفانه موفقیت کاربرد سلول‌های بنیادی در پزشکی و پیشرو بودن کشور ایران در این زمینه دست آویزی برای برخی افراد سود جو شده است کما اینکه مشاهده می‌کنیم برخی کلینیک‌ها با ادعای تزریق سلول‌های بنیادی برای جوانسازی یا درمان قطعی ریزش مو و اعلام کشت و تکثیر فولیکول‌های مو باعث گمراهی بیماران و دریافت هزینه‌های گزاف از بیماران می‌کنند در حالی‌که راه اندازی بخش سلول‌های بنیادی نیازمند تجهیزات و امکاناتی است که صرفا در قالب سیستم‌های دانشگاهی و تن‌ها با دریافت مجوز اخلاقی از مراجع ذیصلاح امکان‌پذیر است بعضی از این کلینیک‌ها با تبلیغات در رسانه‌های ماهواره‌ای اقدام به تبلیغات وسیع در این زمینه کرده‌اند و حتی در چند مورد با پیگیری و اقدام وزارت بهداشت و نظام پزشکی منجر به عدم فعالیت افراد متخلف شده است و همین‌جا از بیماران محترم تقاضا می‌کنیم در صورتی‌که با موارد مشابه مواجه شدند، به مراجع قانونی اعلام کنند.

11- آیا تجهیزات و امکانات لازم برای انجام پروژه‌‌های سلول بنیادی در مرکز شما وجود دارد؟

بله. راه اندازی اولین Clean Room پوست و بدنبال آن تاسیس دو اتاق پاک با بالاترین استانداردهای جهانی و همچنین گروه بالینی سلول درمانی در مرکز تحقیقات پوست و سلول‌‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان نماد آموزش عالی و مرجع تمامی مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی در کشور گام مؤثری در دستیابی به روش‌های درمانی نوین مشکلات پوست و مو می‌باشد.

با توجه به ظرفیت بالای اعضای هیات علمی رشته پوست کشور و امکان دست‌یابی به بالاترین سطح فن‌آوری به شرط ایجاد بسترهای حمایتی، پژوهشی و آزمایشگاهی نزدیک و قابل دسترس خواهد بود.

تیمی متشکل از اساتید، پژوهشگران و دانشجویان دکترای پژوهشی در دانشگاه علوم پزشکی تهران در قالب مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی آماده طراحی و اجرای عملیات این جهش بزرگ علمی بوده و به عنوان قطب تولید دانش در زمینه سلول درمانی در بیماری‌های پوستی در بخش‌های آزمایشگاهی، بالینی و اتاق تمیز می‌تواند ظرفیت‌های متعدد سایر مراکز داخل کشور و حتی منطقه خاورمیانه را در زمینه سلول درمانی در بیماری‌های پوستی هدایت و راهبری نماید.

12- با توجه به مواردی که ذکر نمودید چه بیماری‌های پوستی با بهره‌گیری از روش سلول بنیادی در مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی پذیرش می‌شوند؟

خدمات پزشکی مرکز سلول درمانی مرکز تحقیقات پوست و سلول‌‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران جهت درمان بیماری‌های پوست و مو در حال حاضر در موارد زیر قابل انجام است:

1- استفاده از سلول‌های ملانوسیت و کراتینوسیت در درمان بیماری‌های رنگدانه‌ای (ویتیلیگو، لک و درمای ناشی از سوختگی و...)

2- استفاده از سلول‌های بنیادی مزانشیمی بافت چربی و سلول‌‌های فیبروبلاست در جوانسازی پوست

3- استفاده از سلول‌های فیبروبلاست و کراتینوسیت در درمان زخم‌های مزمن و بهبود نیافته از جمله در بیماران دیابتی و بیماران سوختگی

4- بهبودی انواع زخم و اسکار با استفاده از مهندسی بافت