گلگشتی در زندگی بانو امین اصفهانی

اشاره :با ظهور خورشید اسلام، تحول بسیار بزرگی در نوع نگرش به حقایق عالم پدید آمد و نظام ارزشی جامعه به‏طور کلی از بنیان تغییر یافت . از جمله‏ی این تحولات، اصلاح و ارتقاء سطح بینش مردم در توجه به جایگاه زن و حقوق او بود . . . .
علامه طباطبائی (ره) می‏نویسد: زنان در زمان جاهلیت از مزایای اجتماعی محروم بودند و از خود اراده نداشتند و کارشان برای دیگران بود . . . در سایر جوامع نیز زن‏ها به صورت کنیز حاکمان و کارگران زحمت کش و بی مزد آن‏ها در آمده بودند . . . (1)
"گوستاولبون" فرانسوی نیز در این باره می‏نویسد: . . . اسلام وضع اجتماعی و شئونات زن را برخلاف پندارهای باطل برخی اروپاییان به مقدار بسیار زیادی بالا برده . . . پیش از آمدن اسلام مردها زن را موجودی متوسط میان حیوان و انسان می‏دانستند . . . . اسلام مقام زن را ارجمند ساخته و برتری داده است . . . اسلام نخستین دینی است که اقدام به این کار کرد . (2)
بسیاری از ملل پیشین چنین معتقد بودند که عبادت زن در پیشگاه خداوند، مقبول نیست . رومی‏ها و بعضی یونانی‏ها اعتقاد داشتند که اصولا زن دارای روح انسانی نیست . . . در این اواخر علمای مسیحی در این باره بحث می‏کردند و پس از مباحثه‏های بسیاری به این تصمیم رسیدند که بگویند چون روح زن برزخی است، میان انسان و حیوان، جاویدان نیست جز روح مریم ( علیها السلام) (3)
در هر حال با تصویری که اسلام از زن ارائه کرد و جایگاهی که برای او مشخص نمود، هر روز بیش از پیش، زمینه‏ی پرورش زنان اندیشمند و با تقوای بزرگی در دامن جامعه اسلام فراهم گشت و هریک از آنان به‏مانند ستاره‏ای درخشان در آسمان فرهنگ اسلامی به تلالو و نور افشانی می‏پردازند . در راس همه‏ی آن‏ها بانوی بزرگ اسلام حضرت فاطمه زهرا ( علیها السلام) قرار دارند که نه تنها الگوی زنان مسلمان، بلکه حجت کامله‏ی الهی برای جامعه‏ی بشریت است و لحظه لحظه‏های زندگیش درس انسانیت و بزرگواری می‏آموزد . همواره در طول تاریخ، بانوان پرهیز کار زیادی بوده‏اند که با تاسی به شیر زنانی چون حضرت فاطمه ( علیها السلام) و حضرت زینب ( علیها السلام) و . . . به گونه‏ای عمل کرده‏اند که سر آمد دوره‏ی خود به حساب می‏آیند . از جمله‏ی این بانوان که در عصر ما زندگی می‏کردند، بانوی مجتهده خانم نصرت امین اصفهانی بودند . . . .

زندگی

علویه دانشور، سرکار خانم امین از جمله بانوان باتقوا و سخت کوشی است که در نتیجه‏ی پیروی از آموزه‏های نورانی اسلام به مرتبه‏ای از کمال و فضیلت دست‏یافت که مؤسس حوزه‏ی علمیه‏ی قم مرحوم آیت الله شیخ عبدالکریم حائری درباره‏ی او نوشتند: «امیدوارم آن بانو در جاهایی که گمان اجابت دعا می‏رود مرا از دعای خیر فراموش نکند، همان طور که بنده ایشان را از دعای خیر فراموش نمی‏کنم‏» . وی در سال 1274 ش (برابر با 1308 ق) در اصفهان چشم به جهان گشود . آثار نبوغ و تیزهوشی از دوران کودکی در سیمایش نمایان بود . از چهار سالگی به فراگرفتن قرآن پرداخت . با این که در پانزده سالگی ازدواج کرد، هرگز همسرداری و تربیت فرزندان، او را از تحصیل علم بازنداشت . در بیست‏سالگی به تحصیل ادبیات عرب و علوم دینی پرداخت و علی رغم تمام مشکلاتی که در دوران ایشان برای تحصیل بانوان متدین وجود داشت، درچهل سالگی به دنبال سال‏ها تلاش شبانه روزی به اخذ درجه اجتهاد نائل آمد . بانوی پرهیزگار، خانم نصرت امین، پس از پشت‏سر نهادن مدارج علمی در حضور استادانی چون شیخ ابوالقاسم زفره‏ای، حسین نظام الدین کچویی، سیدابوالقاسم دهکردی، میرزاعلی آقا شیرازی، میرسید علی نجف آبادی، از دو شخصیت‏بزرگوار شیخ محمد کاظم شیرازی و شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه‏ی علمیه‏ی قم، اجازه اجتهاد دریافت کردند . در قسمتی از اجازه نامه‏ی مرحوم آیت الله شیرازی در توصیف بانو امین چنین آمده است:
«دختر مرحوم حاج سید محمد علی امین التجار اصفهانی که بانویی بزرگوار، شریف، اصیل، عالم و فرزانه، برگزیده‏ی زنان زمان و مایه‏ی شگفتی دورانش می‏باشد، از کسانی است که مدت مدیدی از عمرش و زمان درازی از زندگیش را صرف تحصیل علم نموده است .»
بانو امین از چهل سالگی تا پایان عمر به تالیف کتاب، تدریس و پاسخ گویی به پرسش‏های دینی و تاسیس مؤسسات فرهنگی مشغول بودند . در این زمینه می‏توان به تالیف بیش از سی عنوان کتاب اشاره کرد که از جمله‏ی آن‏هاست‏یک دوره تفسیر قرآن کریم در پانزده جلد تحت عنوان مخزن العرفان . تاسیس مدرسه علمیه‏ای به نام مکتب فاطمه ( علیها السلام) که بابیش از 600 تا 1000 شاگرد در سال 1346 آغاز کرد، از دیگر کارهای مهم فرهنگی بانو امین است که در اوضاع بسیار سخت فرهنگی و سیاسی جامعه صورت گرفت و زمینه تحصیل بانوان علاقه‏مند به آموختن معارف اسلامی را فراهم ساخت . گذشته از این، تاسیس چند دبیرستان دخترانه و تربیت‏شاگردان برجسته که هر یک هم‏چون ستاره‏ای درخشان در آسمان دانش به پرتو افکنی مشغول بودند، بخشی از فعالیت‏های این اسوه‏ی دانش و تقوا محسوب می‏شود . پس از یک عمر تدریس و تحقیق و تلاش فرهنگی سرانجام بانو نصرت امین، معروف به «بانوی ایرانی‏» در شب دوشنبه اول رمضان المبارک 1403 ق (مصادف با 23 خرداد 1362 ش) دار فانی را به سوی جهان ابدی ترک کردند . جنازه‏ی مطهر ایشان در بقعه‏ی خانوادگی خاندان امین در تخت فولاد اصفهان، به دنبال تشییع کم نظیر مردم دانش دوست‏به خاک سپرده شد .

فضیلت

بانو امین از دوران کودکی علاقه‏ی زیادی به آموختن داشتند . ایشان خود در این باره می‏گویند: «تقریبا از نه سالگی عشق خواندن و نوشتن درمن پیدا شده بود . هم بازی‏هایم به من ایراد می‏گرفتند که چراتو نمی‏آیی بازی کنی، ولی من عشقم فقط درس بود» . درجای دیگر از استاد معروف خانم امین، آیت الله حاج میر سید علی نجف آبادی، در این باره نقل شده است: «روزی شنیدم فرزند ایشان فوت کرده، فکر کردم خانم دیگر درس را تعطیل خواهد کرد، ولی برعکس، دو روز بعد دیدم خدمت کار ایشان به سراغ من آمد و از من خواست که برای تدریس به منزل ایشان بروم و من از این علاقه‏ی او به تحصیل سخت‏حیرت کردم و وقتی رفتم با کمال تعجب او را آماده‏تر از همیشه دیدم‏» . (4)

فرصت‏ها

بانو امین در زمینه‏ی استفاده از فرصت‏های عمر خود می‏نویسند: «من در کودکی و اوایل جوانی بسیار مایل و حریص به مطالعه‏ی کتاب‏های علمی و گوش دادن به مواعظ دینی بودم و هرگاه نزدیکان من مشغول تفریح می‏شدند، من به مطالعه‏ی علمی و گوش دادن به مواعظ دینی مشغول می‏شدم و آن‏ها بیشتر اوقات به من اعتراض می‏کردند و می‏گفتند: چگونه تو مشغول مطالعه می‏شوی و تفریح را رها می‏کنی؟ این کار علاقه نیست; بلکه از بطالت و کسالت است و من به جهت اشتیاق شدیدی که به مطالعه داشتم سخنان ناروا و استهزاهای آنان را تحمل می‏کردم وچنان خود را می‏یافتم که گویا از امور لهو ومزخرف دنیا اعراض دارد و به این‏ها انس نمی‏گیرد; بلکه قلبم به چیز دیگری بستگی دارد . هرگاه از یک عالم یا واعظی چیزی از اوصاف حق تعالی می‏شنیدم، قلبم به سخن او میل مفرطی می‏نمود . گویا سر تاپاگوش می‏شدم‏» . (5)

رنج

خانم امین به مراتب بالایی از عرفان دست‏یافته بودند و تمام پیشامدها و گرفتاری‏های را مایه امتحان و تهذیب نفس انسان می‏دانستند . یکی از فرزندان ایشان می‏گوید: «مرحوم والده متاسفانه در طول زندگی درد و رنج جسمی فراوان کشیدند . به یاد دارم که پادرد خیلی شدیدی داشتند که بر اثر آن گاهی مواقع فریادشان به آسمان بلند می‏شد . . . ولی یک کلمه حرفی که بوی ناشکری بدهد، هرگز از ایشان شنیده نشد . روزی به ایشان گفتم: شماکه یک زن عالمه‏ی موحد به تمام معنا هستید، چرا باید این قدر زجر و درد بکشید؟ ایشان در پاسخ فرمودند: صوفی نشود صافی تا در نکشد جامی . من باید خالص بشوم . این‏ها امتحان است، من باید امتحان بدهم‏» . (6)

آثار

اربعین الهاشمیه

اربعین الهاشمیه اولین اثر قلمی بانو امین است . وی این کتاب را در سال 1315 ش در پنجاه سالگی به نگارش درآوردند . ایشان در آن به شرح و توضیح چهل حدیث از احادیث گران قدر اهل بیت ( علیهم السلام) می‏پردازند .

کتاب سیر و سلوک

این اثر همان گونه که از نام آن معلوم است‏به راه و روش سیر الی الله می‏پردازد .

روش خوشبختی

بانو امین این کتاب را در سال 1331 ش نگاشته‏اند . مجموعه‏ی مباحث این اثر بر مبنای اخلاق اسلامی و باهدف تبیین شیوه‏های درست نیل به کمال مطلوب و سعادت واقعی نوشته شده است .

نفحات رحمانیه

از آن‏جایی که بانوی پرهیزکار، خانم نصرت امین (ره)، در طول زندگی بابرکتش مشغول جهاد نفس بودند و با سلاح علم و عمل باخواهش‏های نفسانی مبارزه می‏کردند، خداوند متعال نیز حجاب‏ها را از برابر قلب او برطرف ساخته، او را با حقایق نهان عالم آشنا ساخت . در حقیقت نفحات رحمانیه حکایتی از یافته‏های عرفانی و واردات قلبی ایشان است .

تفسیر مخزن العرفان

یکی دیگر از آثار خانم مجتهده امین، تفسیر مخزن العرفان که مشتمل بر پانزده جلد می‏باشد و تفسیر جامعی از قرآن کریم است .

اخلاق

کتاب اخلاق بانو امین، اقتباسی است از تهذیب الاخلاق وتطهیر الاعراق‏ابن مسکویه . توضیح آن که مؤلف پس از ترجمه‏ی این کتاب دیدگاه‏های خود را به همراه توضیحاتی که در نظر داشته‏اند، بیان می‏کنند .

جامع الشتات

محتوای کتاب جامع الشتات بانو امین، عبارت است از پاسخ‏های مبسوط، و در عین حال متقن بانو نصرت امین (ره) به بخشی از سؤال‏های عمیق فقهی و علمی و اعتقادی شماری از استادان و علمای فرزانه‏ی حوزوی .

معاد یا آخرین سیر بشر

در کتاب معاد یاآخرین سیر بشر، بانو نصرت امین مباحث مربوط به معاد و سیر تکامل انسان را در قالب نه مقاله‏ی علمی بررسی می‏کنند .

مخزن الآلی فی فضائل مولی الموالی

کتاب ارزشمند مخزن الآلی فی فضائل مولی الموالی تالیف دیگر بانو امین است، همان‏گونه که از عنوان آن مشخص می‏شود، به معرفی قسمتی از فضائل و مناقب مولای متقیان علی بن ابی طالب ( علیه السلام) اختصاص داده شده است .

سخنانی از بانو مجتهده اصفهانی

بیداری از خواب غفلت

بانو امین در وصیت نامه‏ی خود می‏نویسد: «ای اولاد؟ و خویشان و اقوام من، عمده‏ی غرض این جانب گنهکار، توصیه به حق است . توصیه می‏کنم شمارا که تقوا را شعار خود گردانید و از نافرمانی حق تعالی و متابعت هوای نفسانی خودداری کنید و بدانید راه پرخطری در پیش دارید . قدری از خواب غفلت‏بیدار شوید و خانه‏ی خود را از غیر خدا خالی گردانید و به تمام قوا روی خود را به طرف آن معبود که یگانه ملجا و پناهنده ما اوست، بکنید و قلب خود را از اوصاف ذمیمه و صفات نکوهیده تخلیه کنید و خود را آراسته گردانید، به صفات نیکو» . (7)

اصول سعادت

بانوامین در وصیت نامه‏ی خود می‏نویسد: «بدانید که اصول سعادت از سه چیز تحقق‏پذیر است . اول ایمان کامل، دوم اخلاق و صفات نیکو، سوم اعمال خوب که مطابق باشد با دستورات شرع اسلام و در تمام حالات در خوشی و غم، در صحت و مرض، و در نعمت و بلا، به دل و زبان شکر گزار حق و گویای ذکر او باشید و در هر حال مراقب حال خود باشید و احکام و دستورات شرع مطهر اسلام را محترم دارید . راضی نشوید، ساعتی از عمر شما بیهوده و یا در گناه صرف شود و مرتکب نافرمانی حق تعالی گردید» . (8)

توصیه به محبت‏خدا

بانو امین در وصیت نامه‏ی خود می‏نویسد: «نیز توصیه می‏کنم شما راکه در تحصیل معرفت و شناسایی حق تعالی کوشش کنید و محبت آن یگانه‏ی معبود را در قلب خود بپرورید; زیرا یگانه چیزی که باعث‏سعادت و رستگاری است، معرفت‏به خدای تعالی و دوستی و محبت آن خرد ازلی است و تمام بدبختی‏ها و بلاها ناشی از جهل و فقدان معرفت است . باز توصیه می‏کنم شمارا که پیشوایان دین و پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله) و علی ( علیه السلام) وزهرا ( علیها السلام) و ائمه را به دل و زبان خود وست‏بدارید و نیز از علمایی که مروج دینند، متابعت نمایید و اطاعت رسول و اطاعت‏خدا و اطاعت اولیای خدا را بر خود فرض و واجب گردانید و اعمال و افعال آنان را سرمشق خود قرار دهید و به همان رویه عمل کنید تاسعادتمند و رستگار شوید» . (9)

توصیه به رعایت رضای خدا

بانو امین می‏نویسد: «نیز توصیه می‏کنم شمارا که تمام اعمال نیت‏خود را خالص گردانید و در هر کاری اول فکر کنید آیارضای حق تعالی در آن هست‏یا نه . اگر مطابق رضا و دستور پیامبران است‏بدان عمل کنید و الا آن را ترک کنید» .

توصیف زندگی

بانو امین در توصیف زندگی می‏نویسند: «بدان که زندگی عبارت از مجموعه‏ی افکار و احساساتی است که انسان را به جاده‏ی سعادت یا شقاوت می‏کشاند . پس از مراقبت کامل اگر دیدی فکر تو مصروف در امور نفسانی و خیالات شیطانی است و پرهای عقل تو چنان با آتش شهوت و غضب سوخته شده‏است که قداست پرواز کردن به عالم معقولات به کلی از وی مسلوب گردیده، بدان که تو در آب و گل طبیعت غوطه وری ودر عداد سفها و بهما به شمار خواهی رفت‏» .

اولین گام در تهذیب

درباره‏ی چگونگی تهذیب، بانو امین می‏گویند: «اول چیزی که بایستی متذکر شویم و در اطراف آن کنجکاوی نماییم این است که آیا ما کی هستیم و از کجا آمده‏ایم؟ خدا رحمت کند کسی را که بداند از کجاآمده و در کجا نشوو نما می‏کند و به کجا بازگشت می‏نماید . زیرا کسی که خود را شناخت البته مبدا و منتها و خط سیر و نقطه‏ی قرارگاه وجود خود را هم می‏شناسد و می‏داند که در نردبان ترقی و تکامل حائز چه مقام و مرتبه‏ای گشته و در چه پله‏ای از درجات و مراتب صعود به سوی حق تعالی سیر می‏نماید» . (10)

پی‏نوشت:

1 . المیزان، ج 4، ص 163 .
2 . تمدن اسلام و عرب، ص 501 تا505 .
3 . زنان مرد آفرین تاریخ، ص 24 .
4 . یادنامه‏ی عالمه مجتهد، حاجیه خانم امین، ص 13 .
5 . نفحات الرحمانیه، ص 9 و 10 .
6 . مجموعه مقالات و سخنرانی‏های کنگره بزرگداشت، ص 24 .
7 . وصیت نامه بانوامین، ص 24، مجموعه مقالات .
8 . وصیت نامه بانوامین، ص 24، مجموعه مقالات .
9 . همان، ص 25 .
10 . سیر و سلوک، ص 35 و 48 .