امامان گنجینه های علم خداوند
از فرازهای زیارت جامعه کبیره در معرفی امامان(ع) «عیبة علمه» است یعنی سلام بر امامان(ع) که گنجینه های علم او هستند:
واژه عیبه
این واژه به معنای جائی است که لباسها را در آن می نهند، بهترین لباسها را. «العیبة مستودع الثیاب او مستودع افضل الثیاب»(1) «عیبة علمه» یعنی امامان گنجینه علوم الهی اند.
علم بی پایان خداوند
علم خداوند علم بی پایان است:
«و عنده مفاتح الغیب لایعلمها الّا هو و یعلم ما فی البرّ و البحر و ما تسقط من ورقة الّا یعلمها ولاحبة فی ظلمات الارض ولارطب ولایابس الّا فی کتاب مبین»(2)
و کلیدهای غیب تنها نزد اوست و جز او کسی آنرا نمی داند او آنچه را در خشکی و دریاست می داند هیچ برگی از درختی نمی افتد مگر اینکه از آن آگاه است و نه هیچ دانه ای در تاریکیهای زمین و نه هیچ تر و خشکی وجود دارد جز آنکه در کتابی آشکار(در کتاب علم خداوند) ثبت است.
این آیه از جمله گویاترین آیات قرآن کریم در حوزه گستردگی علم ذات مقدّس ربوبی است «یعنی او از جنبش میلیاردها موجود زنده کوچک و بزرگ در اعماق دریاها، از لرزش برگ درختان در تمام جنگلها و کوهها، از تاریخچه قطعی شکفتن هر غنچه و باز شدن گلبرگها، از جریان امواج نسیم در بیابانها و خمیدگی دره ها، از شماره واقعی سلولهای بدن هر انسان و گلبولهای خون، از حرکات مرموز تمام الکترون ها در دل اتمها و بالأخره از تمام اندیشه هایی که از لابلای پرده های مغز ما می گذرد و تا اعماق روح ما نفوذ می کند آری از همه اینها بطور یکسان با خبر است.»(3)
«یعلم ما یلج فی الارض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها و هو الرحیم الغفور.»(4)
آنچه در زمین فرو می رود و آنچه را از آن بر می آید می داند و همچنین آنچه از آسمان نازل می شود و او مهربان و آمرزنده است.
او از تمام قطرات باران و امواج سیلاب که در اعماق زمین فرو می رود و به طبقه نفوذناپذیر می رسند و در آنجا متمرکز و برای انسانها ذخیره می شوند، آگاه است.
او از دانه های گیاهان که با کمک باد یا حشرات در پهنه زمین پراکنده می شوند و در زمین فرو می روند و روزی به درخت سرسبز یا گیاه پرطراوتی تبدیل می گردند باخبر است. از ریشه های درختان به هنگامی که در جستجوی آب و غذا به اعماق زمین پیشروی می کنند، از امواج الکتریسیته از گازهای مختلف و ذرات هوا، که به داخل زمین نفوذ می کنند، از جاندارانی که در زمین فرو می روند و به آن حیات می بخشند و نیز از گنجها و دفینه ها و اجساد مردگان اعم از انسانها و غیر انسانها که در این زمین گسترده دفن می شوند آری از همه اینها باخبر است. همچنین از گیاهانی که از زمین خارج می شوند، از انسانها که از آن برخاسته اند، از چشمه هایی که از آن می جوشد، از گازهایی که از آن بر می خیزد، از آتشفشانهایی که در آن زبانه می کشد و ازحشراتی که در درون زمین لانه دارند و از آن سر بر می دارند و خلاصه از تمام موجوداتی که از اعماق زمین بیرون می ریزد اعم از آنچه ما می دانیم و نمی دانیم او از همه آنها مطلع و آگاه است.(5)
آیات در زمینه علم گسترده خداوند بویژه از اعمال و رفتار، اندیشه های انسان، بسیار زیاد است. این آیات را تنها برای این آوردیم که ابتدا حوزه گسترده علم حضرتش را بیابیم تا معنای «عیبة علمه» گنجینه های علم خداوند را دریابیم در پاورقی آدرس برخی از این آیات را آورده ایم.(6)
برای آنکه در حوزه علم خداوند از محضر عترت هم بهره مند شده باشیم دو جمله از حضرت مولی علی(ع) در حوزه گسترده علم خداوند می آوریم: «... ولایعزب عنه عدد قطر الماء و لانجوم السماء ولاسوا فی الریح فی الهواء ولادبیب النمل علی الصفا ولامقیل الذّر فی اللیلة الظلماء یعلم مساقط الاوراق و خفیّ طرف الاحداق...»(7)
...( چیزی از خدا پنهان نیست)نه تعداد قطرات آب ها و نه ستارگان انبوه آسمان و نه ذرات خاک همراه با گرد بادها در هوا و نه حرکات مورچگان بر سنگهای سخت و نه استراحتگاه مورچگان ریز در شب های تار خداوند از مکان ریزش برگ درختان و حرکات مخفیانه چشم ها آگاه است....
«یعلم عجیج الوحوش فی الفلوات و معاصی العباد فی الخلوات و اختلاف النینان فی البحار الغامرات وتلاطم الماء بالریاح العاصفات...»(8)
خداوند از نعره حیوانات وحشی در کوهها و بیابانها و گناه و معصیت بندگان در خلوتگاهها و آمد و رفت ماهیان در دریاهای ژرف و به هم خوردن آبها بر اثر وزش بادهای سخت آگاه است....
علم امامان(ع)
این فراز از زیارت جامعه کبیره امامان را گنجینه های علم ذات مقدّس ربوبی معرفی می کند. یعنی خداوند امامان را به بخشی از علومی که نزد ذات مقدّسش هست واقف ساخته و آنها گنجینه دار این علومند. از این رهگذر است که ما بر این باوریم که امامان معصوم(ع) به اذن خداوند علم غیب دارند. ستون فقرات این علم اذن خداوند است. به این ترتیب تفسیر برخی از آیاتی که به ظاهر نفی علم غیب از پیامبر می کند(9) روشن می گردد: علّامه طباطبائی می فرماید:
خداوند ذاتاً از غیب آگاه است و هر کس جز او از غیب آگاه باشد به تعلیم او خواهد بود و هر جا پیامبر آگاهی خود از غیب را انکار می کند و می گوید: علم غیب ندارم.
معنای آن اینست که مستقلاً و ذاتاً عالم به غیب نیستم و هر چه می دانم از جانب خدا به من آموخته شده است.(10)
از نگاه متکلمان شیعه یکی از دلائل امامت مولی علی(ع) خبرهای غیبی مولی علی(ع) است که حضرت قبل از وقوع خبر می داد و در موعد خود اتفاق می افتاد.(11)
ابن ابی الحدید معتزلی می گوید: ما علی را در خبرهای غیبی که از او صادر شده امتحان کرده ایم و همه خبرهای او را مطابق با واقع یافتیم.(12)
از قرآن کریم استفاده می شود که ذات مقدّس ربوبی علم غیب را در اختیار آنان که حضرتش از آنان راضی است و برگزیده او هستند قرار می دهد از جمله:
1ـ « عالم الغیب فلایظهر علی غیبه احداً الّا من ارتضی من رسول فانّه یسلک من بین یدیه و من خلفه رصداً»(13)
دانای غیب اوست و هیچکس را بر اسرار غیبش آگاه نمی سازد مگر رسولانی که آنان را برگزیده و مراقبینی از پیش رو و پشت سر برای آنها قرار می دهد.
از این آیه شریفه هم علم غیب گسترده خداوند استفاده می شود و هم اینکه افراد مورد رضای حق که پیامبر از زمره آنهاست و نیز معصومین به اذن خداوند با اذن حضرت حق بر بخشی از علم غیب علم پیدا می کنند، در نهج البلاغه آمده که وقتی مولی علی(ع) از حوادث آینده خبر داد یکی از یاران حضرت عرض کرد: این علم غیب است مولی علی(ع) فرمود: «لیس هو بعلم غیب و انّما هو تعلّم من ذی علم»(14) این علم غیب نیست این علمی است که از صاحب علمی (پیامبر) آموخته ام .
2ـ «ماکان اللّه لیذر المؤمنین علی ما انتم علیه حتی یمیز الخبیث من الطیب و ما کان اللّه لیطلعکم علی الغیب ولکن اللّه یجتبی من رسله من یشاء فآمنوا باللّه و رسله و ان تؤمنوا و تتقوا فلکم اجر عظیم»(15)
چنین نبود که خداوند مؤمنان را به همان گونه که شما هستید واگذارد مگر آنکه ناپاک را از پاک جدا سازد و نیز چنان نبود که خداوند شما را از اسرار غیب آگاه سازد.(تا مؤمنان و منافقان را از این راه بشناسید) ولی خداوند از میان رسولان خود هر کس را بخواهد بر می گزیند پس به خدا و رسولان او ایمان بیاورید و اگر ایمان بیاورید و تقوی پیشه سازید پاداش بزرگی برای شماست.
این آیه صریح است که خداوند هر زمان بخواهد از میان پیامبرانش کسانی را انتخاب می کند و گوشه ای از علم غیب بی پایان خود و اسرار درون مردم را که شناخت آن برای تکمیل رهبری آنان لازم است در اختیار آنان قرار دهد و البته این با اذن خداوند است. در روایات ما صدها مورد از پیشگوییهای امامان آمده است که بخشی در زمان خود تحقق یافته و بخشی که مربوط به آینده است در آخرالزمان و عصر ظهور حضرت اتفاق خواهد افتاد. این بخش از روایات غیبی است، بخش دیگر روایاتی است که امامان از باطن این و آن خبر دادند و نیز روایات دیگر پیرامون غیب.
خوشبختانه در سالیان اخیر کتابی نفیس در این زمینه نگاشته شده تحت عنوان «الاحادیث الغیبیه» در سه جلد که توسط مؤسسه المعارف الاسلامیة قم منتشر شده است. در این کتاب مجموعه ای از احادیث غیبی معصومان علیهم السلام آمده است، در روایات اهل بیت(ع) احادیث متعددی پیرامون غیب امامان(ع) آمده است مرحوم علامه مجلسی در جلد بیست وششم بحارالانوار بیش از 22 حدیث در این زمینه آورده است.
در مجموع روایاتی که گویای علم غیب معصومین(ع) در حد تواتر است و جای انکار نیست.
امامان سلام اللّه علیهم اجمعین گنجینه های علم ذات مقدّس ربوبی است و این افتخاری است که نصیب غیر معصومین نمی شود.(16)
