ولادت کسایی مروزی، شاعر اهل بیت علیهم السلام

کسایی مروزی، از شاعران بزرگ قرن چهارم هجری است که استواری و زیبایی اشعارش به ویژه منسوب بودن آنها به اهل بیت علیهم السلام ، شعر او را تا بدین روز ماندگار ساخته است

اشاره

کسایی مروزی، از شاعران بزرگ قرن چهارم هجری است که استواری و زیبایی اشعارش به ویژه منسوب بودن آنها به اهل بیت علیهم السلام ، شعر او را تا بدین روز ماندگار ساخته است. او نخستین شاعر مدیحه و مرثیه اهل بیت علیهم السلام در زبان فارسی است و پرچم دار شعر فارسی شیعی شناخته می شود. کسایی مروزی که از او با عنوان حکیم یاد شده است، در دوران خفقان سیاسی و اجتماعی عصر خود، با اشعارش، اسلحه قلم و اندیشه را به سوی بیدادگران زمانش نشانه رفت. بیدارگری، آزادی طلبی و سرزنش دشمنان اهل بیت علیهم السلام ، مهم ترین ویژگی فکری شعر او به شمار می آید. در این مقاله، به زندگی و شعر این شاعر بزرگ می پردازیم.

کسایی مروزی

ابوالحسن علی بن محمد کسایی مروزی، از استادان شعر و ادب فارسی است. وی در روز چهارشنبه، بیست و هفتم شوال سال 341 هـ . ق در مرو دیده به جهان گشود. کسایی مروزی از شاعران بزرگ نخستین دوره شعر فارسی و از معاصران فردوسی است. آثار او افزون بر اهمیتی که از نظر شعر، ادب و زبان فارسی دارد، نکته های ارزنده ای را نیز از وضع اجتماعی و فرهنگی فراموش شده آن دوره بیان می کند.

ترویج مذهب تشیع، ظلم ستیزی، مداحی و مرثیه سرایی اهل بیت علیهم السلام ، پند و اندرزهای حکیمانه، نگرشی متعالی به جهان هستی و زبان شیوا و شیرین او، مهم ترین ویژگی های ماندگاری شعر اوست. محققان، علت تخلص او را به کسایی، برگرفته از مذهب شیعی او و برداشتی از حدیث شریف کسا می دانند. از وضعیت زندگانی این شاعر حکیم، نه تنها منابعی در دست نیست، بلکه از مجموعه دیوان اشعار او نیز تنها سیصد بیت باقی مانده است.

پرچم دار شعر فارسی شیعی

فرهنگ ها و مکتب ها با نوشته های به جا مانده از بزرگان، پایدار و استوار می شوند. در این میان، شعر، ماندگارترین زبانی است که بیشترین تأثیر را در روان انسان ها به جای می گذارد. در قرن چهار و پنج هجری که تعصب های شدید مذهبی میان فرقه های گوناگون وجود داشت، سخن از مدح امیرمؤمنان علی علیه السلام و فرزندان او، کاری آسان به نظر نمی رسید. این کار، ایمانی راسخ و شهامتی کم نظیر می طلبید که کسایی از آن برخوردار بود. او می سراید:

آن کیست بدین حال که بوده است و که باشد	جز شیر خداوند جهان، حیدر کرّار
علم همه عالم به علی داد پیمبر	چون ابر بهاری که دهد سیل به گلزار

کسایی مروزی، نخستین شاعری است که ادب پارسی را با درون مایه ای از غدیر زینت بخشیده است. وی رسالت خود را تا بدانجا ادامه می دهد که نخستین سوگ نامه کربلا به زبان فارسی را با نام خود ماندگار می سازد:

میراث مصطفی را، فرزند مرتضی را	مقتول کربلا را، تازه کنم تولا

دیوان کسایی

دیوان کسایی مروزی، تا نیمه قرن ششم موجود و معروف بوده، ولی بعدها همانند هزاران گنج ادب و دانش به تاراج روزگار رفته است. آنچه اکنون از اشعار وی باقی مانده، شامل دو قصیده، چهار غزل و 25 قطعه چند بیتی است که مجموع آنها از سیصد بیت نمی گذرد.

درباره درون مایه اشعار دیوان او، گواهی نویسندگان و استادان کهن که دیوان کسایی را در اختیار داشته اند، شایان توجه است. عوفی می نویسد: «بیشتر اشعار او در زهد و وعظ است و در مناقب اهل بیت نبوت.» او در جای دیگری آورده است: «همه دیوان او، مدایح و مناقب حضرت مصطفی و آل اوست».

از همین مایه اندک که از شعرهای او باقی است، وسعت فکر و حسن بلاغت او را می توان دریافت. تصویرسازی، احاطه بر قرآن و حدیث، توجه به طبیعت، دل سوختگی از ستم هایی که بر خاندان رسول شده است و بیزاری از دشمنان این خاندان، ویژگی هایی است که اشعار او را ممتاز می سازد.

امیرمؤمنان علی علیه السلام

فهم کن گر مؤمنی فضل امیرالمؤمنین	فضل حیدر، شیر یزدان، مرتضای پاک دین
فضل آن کس کز پیمبر بگذری فاضل تر اوست	فضل آن رکن مسلمانی، امام المتقین
فضل زین الاصفیا، داماد فخر انبیا	کافریدش خالق خلق آفرین از آفرین
ای نواصب گر ندانی فضل سرّ ذوالجلال	آیت «قربی» نگه کن و آنِ «اصحاب الیمین»
«لافتی الاّ علی» برخوان و تفسیرش بدان	یا که گفت و یا که داند گفت جز «روح الامین»
آن نبی، وز انبیا کس نی به علم او را نظیر	وین ولی، وز اولیا کس نی به فضل او را قرین
آن چراغ عالم آمد وز همه عالم بدیع	وین امام امت آمد وز همه امت گزین

نخستین شعر فارسی عاشورا

نخستین سوگ نامه عاشورایی در زبان فارسی، به نام کسایی مروزی ثبت شده است. در اینجا، بخشی از آن سوگ نامه را می خوانیم:

باد صبا درآمد، فردوس گشت صحرا	آراست بوستان را نیسان به فرش دیبا
میراث مصطفی را فرزند مرتضی را	مقتول کربلا را تازه کنم تولا
پاکیزه آل یاسین، گمراه و زار و مسکین	وان کینه های پیشین آن روز گشته پیدا
آن پنج ماهه کودک باری چه کرد ویحک!	کز پای تا به تارک مجروح شد مفاجا
آن زینب غریوان اندر میان دیوان	آل زیاد و مروان نظّاره گشته عمدا