دیابت در سالمندان

دکتر نسرین عاقلی؛ متخصص تغذیه

حداقل 10 درصد افراد بالای 65 سال به دیابت مبتلا هستند و این رقم روز به روز در حال افزایش است.

با مصرف مواد غذایی کمترو مناسب و انجام ورزش‌های مناسب قند خون کنترل می‌شود.

اندازه گیری قند خون حد اقل دو بار یا بیشتر در سال برای سالمندان سالم توصیه می‌گردد.

سالمندانی که دچار دیابت هستند، باید به طور مرتب تحت کنترل باشند.

در حال حاضر، دیابت یکی از شایعترین بیماری‌های متابولیکی است. اگر در حالت ناشتا میزان قند خون فرد بالای 110 میلی‌گرم و کمتر از 126 میلی‌گرم در صد میلی‌لیتر سرم باشد، شخص به اختلال گلوکز ناشتا (Impaired Fasting Glucose IFG) مبتلا است.

چنانچه میزان قند خون، 2 ساعت پس از صبحانه، بین 140 تا 200 میلی‌گرم در صد میلی‌لیتر سرم باشد، شخص به اختلال تحمل گلوکز (Impaired Glucose Tolerance IGT) مبتلا می‌باشد.

در صورت بی‌توجهی و عدم رعایت رژیم غذایی، هر دو مورد تبدیل به دیابت می‌شوند.

شخص مبتلا به دیابت دچار پرادراری و تشنگی زیاد است زیرا برای دفع زیادی قند خون احتیاج به دریافت آب دارد.

در این بیماران علت بیماری این است که یا انسولین کمترشح می‌شود و یا به دلائل مختلف از جمله اضافه وزن و چاقی، انسولین موجود مورد استفاده سلول‌ها قرار نمی‌گیرد.

عوامل خطر دیابت عبارت از، چاقی، فشار خون بالای حداکثر 140 و حد اقل 90، تری گلیسریدهای بالای 250، HDL کمتر یا مساوی 35 میلی‌گرم در صد، دارا بودن فامیل درجه یک مبتلا به دیابت، سابقه دیابت بارداری، به دنیا آوردن نوزاد بالای 4 کیلو، داشتن اختلال در تحمل گلوکز و اختلال در گلوکز ناشتا می‌باشند.

الف) انواع دیابت

دیابت دارای انواع گوناگونی می‌باشد که به دیابت نوع 1 (وابسته به انسولین)، دیابت نوع 2 (غیروابسته به انسولین) و دیابت بارداری تقسیم می‌شود. در حال حاضر تقسیم بندی‌های دیگری نیز شده است.

دیابت نوع 1: این نوع دیابت، در کودکی یا جوانی بروز می‌کند. علت آن فقدان انسولین است.

دیابت نوع 2: در این نوع دیابت که در بزرگسالی دیده می‌شود، یاترشح انسولین ناکافی است و یا سلول‌های بدن قادر به استفاده از انسولین نیستند.

در 80 درصد موارد فرد دیابتی چاق می‌باشد. در این افراد ازدیاد چربی‌های خون نیز مشاهده می‌شود.

بین 50 تا 60 درصد مرگ و میرهایی که در نزد این بیماران اتفاق می‌افتد، مربوط به نارسایی قلبی- عروقی و انفارکتوس می‌باشد.

بیماری دیابت باعث می‌شود تا مصونیت نسبی که زنان قبل از سن 50 سالگی در مقابل بیماری‌های قلبی  دارند از بین برود.

در افراد دیابتی، تری‌گلیسریدهای خون زیاد است. انسولین خون نیز بالا می‌باشد که تجمع چربی‌ها را در دیواره رگ‌ها تحریک می‌کند و گرفتگی رگ‌ها را باعث می‌شود.

دیابت بارداری: نوع دیگری از دیابت است که در دوران بارداری در افراد مستعد به وجود می‌آید.

افراد دیابتی در معرض اختلالات متعددی از جمله اختلالات بینایی هستند و دید آنها به تدریج کاهش می‌یابد.

این بیماران در معرض اختلالات کلیوی و نارسایی کلیه نیزمی باشند و به همین علت دچار ورم در پاها می‌شوند. و از ادرار آنها آلبومین دفع می‌شود.

از لحاظ عصبی نیز رفلکس‌ها در آنها از بین می‌ر‌ود و حساسیت پاها از بین رفته و در پاها زخم به وجود می‌آید که مشکلات زیادی را باعث شده و بالاخره به قطع انگشتان پا و یا حتی خود پا منجر می‌شود.

شخص دیابتی باید مرتب تحت کنترل چشم پزشک و سایر متخصصین باشد تا این عوارض بروز نکنند.

ب)  رژیم غذایی در دیابت

رژیم غذایی در این بیماری از اهمیت خاصی بر خوردار است. جهت درمان، همراه با مصرف دارو و مصرف انسولین باید از رژیم غذایی نیز پیروی کرد.

در این بیماران وزن باید به شدت کنترل شود و همچنین مقدار قند خون باید حتی الامکان نوسان نداشته باشد.

مقدار و زمان دریافت مواد غذایی باید در طول روز محاسبه شده و مشخص باشد. سه وعده غذا و سه وعده میان وعده مصرف شود.

در غیر این صورت با توجه به مصرف قرص یا انسولین دچار افت قند می‌شوند، به خصوص قبل از خواب باید یک میان وعده دریافت نمایند.

مقدار قند دریافتی در این بیماران باید 50 تا 55 درصد کالری دریافتی را تشکیل دهد که برای یک رژیم با 2000 کیلوکالری معادل 300 گرم می‌شود و باید از نوع قندهای پیچیده یا با جذب کند (غلات) باشد.

اگر قند خون کنترل باشد، می‌توان 10 تا 15 درصد قند ساده ( قند، شکر، عسل، مربا، شیرینی) نیز مصرف کرد.

در غیر این صورت قندهای ساده باید از برنامه غذایی حذف شوند.

نمایه گلایسمی: مواد غذایی که دارای قندهستند، پس از مصرف، قند خون را بالا میبرند. هر چه میزان بالا بردن قند خون بیشتر باشد، می‌گویند اندیس یا نمایه گلایسمی آن ماده غذایی بیشتر است.

این نمایه علاوه بر میزان قند موجود در ماده غذایی، به نوع قند، به میزان هضم و جذب، به میزان فیبر موجود در ماده غذایی، به میزان خالی بودن دستگاه گوارشی و عوامل دیگری بستگی دارد.

افراد دیابتی نباید موادی را که دارای نمایه بالا هستند، همزمان مصرف کنند و موادی را که دارای نمایه بالا می‌باشند، به مقدار زیاد دریافت کنند.

در جدول زیر نمایه گلایسمی چند ماده غذایی نشان داده شده است.

افراد مبتلا به دیابت، برای تأمین مقدار قند مورد نیاز روزانه خود، باید در هر سه وعده غذایی، نان به خصوص نان‌های سبوسدار، روزانه، مقدار کمی برنج، میوه‌هایی که خیلی شیرین نباشند (میوه‌های خیلی شیرین مانند موز، زردآلو، انجیر، برخی از انواع انگور)،  انواع سبزی جات خام و پخته (در مصرف نخود فرنگی، چغندر، هویج نباید افراط کرد) و لبنیات کم چرب دریافت کنند.

چون اکثر این بیماران دارای ازدیاد چربی‌های خون نیزهستند، باید به چربی دریافتی آنها هم توجه شود. چربیها باید از 25 تا 30 درصد کالری دریافتی را تشکیل دهند.

چربی‌های اشباع (به خصوص کره، روغن جامد، چربی‌های همراه گوشت و گوشت‌های چرب) کمتر از 10 درصد کل چربی‌ها و کلسترول کمتر از 300 میلی‌گرم و در مواردی حتی کمتر از 200 میلی‌گرم باشند.

غذاهای غنی از کلسترول عبارت از: مغز، دل، قلوه، جگر، زبان، کله پاچه، لبنیات پرچرب، خامه، زرده تخم‌مرغ، مایونز، کره، روغن نارگیل، روغن حیوانی، شکلات، شیرینی‌های خامه‌دار، کالباس و سوسیس می‌باشند.

بیماران دیابتی باید حتماً مقداری مواد غذایی دارای فیبر دریافت نمایند.

مقدار فیبر دریافتی باید روزانه حدود 40 گرم باشد، که این مقدار با مصرف حبوبات، انواع میوه و سبزیجات تأمین می‌شود.

دریافت مواد دارای فیبر باعث می‌شود تا جذب مواد قندی کمتر شود و در عین حال شخص دچار یبوست نگردد.

به طور کلی مواد غذایی غنی از فیبر عبارت‌اند از: میوه‌های خشک، حبوبات، آجیل و انواع تخمه‌ها، آرد با سبوس، نان‌های سبوسدار.

مصرف کم مواد غذایی در هر وعده و پیاده‌روی، میزان احتیاج به انسولین را کاهش می‌دهد.

برای کسانی که قند خون کنترل شده دارند، ورزش‌های سبک توصیه می‌شود.

حداقل روزی 30 دقیقه پیاده‌روی با سرعت متوسط قند خون را تنظیم می‌کند.