فصل های مهم در شناخت امامان

اشاره

علی بن احمد بن عبدالله المکی المالکی معروف به «ابن صباغ» (784-884 ق) یکی از علمای بزرگ اسلام و از افراد برجسته مذهبی مالکی در نیمه اول قرن نهم هجری به شمار می آیدکه در ذیقعده سال هشتصد و پنجاه و پنج در گذشت ،وی در علوم و فنون مختلفی به ویژه در علم زبان عربی و اصول فقه و علوم قرآن و حدیث و تاریخ، تبحر داشت، و در تالیف و تدوین از قدرت بالایی بر خوردار بود. آثار و مولفات ارزشمندی به ویژه در عرصه تاریخ و حدیث از خود به جای گذاشت که تاکنون علماء و محدثین از آن بهره مندمی شوند. وی بعضی از تألیفهای خود را به ذکر صفات عالی و خصلتهای نیکو واخلاق پسندیده و فضایل و زندگی نامه ائمه اطهار اختصاص داد . از جمله تألیفات ایشان، مواردی است که در ذیل بدان ها اشاره می شود:

الف. الفصول المهمه فی معرفه الائمه «فصلهای مهم در شناخت امامان»؛

ب. تحریر النقول فی مناقب امنا حواء و فاطمه البتول (س) «تدوین احادیث روایت شده پیرامون مادرمان حواءو فاطمه زهرا (س)»؛

ج. قصاید فی مدح امیر المومنین (ع) «قصایدی در مدح امیر المومنین (ع)»؛

د. العبره فی من شفّه النظر.

کتاب« الفصول المهمه فی معرفه الائمه» از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ چرا که این کتاب دارای محتوای بسیار قوی و شیوه بسیار مستحکم و دقیق می باشد، و علاوه بر آن، مطالب و بخشهای آن، به صورت بسیار منظم عرضه شده است، و به همین خاطر این کتاب مورد توجه و عنایت همه فرق و مذاهب اسلامی گشته و عنوان منبع مطمئنی در میراث اسلامی مطرح گردیده است.

تالیف این کتاب بنا به درخواست بعضی از دوستان مؤلف صورت گرفت و ایشان این کتاب را در دوازده بخش مرتب کرد. هر بخش دارای سه فصل می باشد و هر فصل به ذکر فضایل یکی از دوازده امام و بیان گزیده ای از زندگی نامه و تاریخ ولادت و به شهادت رسیدن آن امام اختصاص دارد.

یکی از برترین علوم که از جایگاه خاص و منزلت والا و بیان کامل برخوردار است، علم حدیث است.

و می توان به صراحت گفت : «ابن صباغ مالکی» از افراد مجاهد پیشرو و پیشگامی بود که حافظ میراث اسلامی و سنت پیامبر بود ، در علم حدیث در زمان خود، بی نظیر بود. این بود که توانست در گفتاری گزیده و کلامی کوتاه، زیباترین احساسات انسان در محبت به حق و دفاع از آن و تبلیغ برای آن را نشان دهد .

و علاوه بر آن، شیوه ایشان در مطرح کردن مطالب، از شادابی بر خوردار است. وی با شیوه و بیان مفید و کوتاه، همه معانی مورد نظرش را در اذهان منعکس می سازد، و با شیوه بسیار زیبایی اطلاعات ر ا منتقل می کند.

«زرکلی» در «الاعلام » می نویسد: ابن صباغ (784-855 ه)(1383-1451م) علی ابن احمد نورالدین ابن صباغ فقیه مالکی بود، و در مکه به دنیا آمد و در آنجا هم درگذشت ، و اصلش به «سفاقس» باز می گردد.

از خاندانی است که در «صعده» به اهل علم معروف هستند ، کتاب «الفصول» و کتاب «العقود اللؤلؤیه و للآلی الثمینه فی فضائل العتره الامیته» را ذکر کردند.

از کسانی که به شرح حال ایشان پرداخته اند:

_ مولانا محمد اعجاز حسن، فرزند مولانا محمد جعفر حسن پاکستانی ، متوفی ( 1350 ه)؛

_« اسماعیل باشا » در « هدایة العارفین»؛

_« حبشی» در « مصادر الفکر العربیة الاسلامی فی الیمن» و« قصائد در مدح امیر المنین»، می باشند.

« ابن صباغ» پس از اتمام مقدمات در دروس علمی زمان خود حاضر شد.استادان علمی او عبارتند از :

1. علامه عبد الرحمن فارسی؛

2. فاضل عبد الوهاب بن عفیف یافعی؛

3. جلال الدین بن ظهیره؛

4. علامه ابن السعود؛

5. علامه سعد نووی؛

6. علامه علی بن محمد بن ابی بکر شیبی؛

7. علامه محمد بن سلیمان بن ابی بکر بکری؛

8. علامه حلال عبد الواحد مرشدی؛

9. علامه زین مراغی.

شهرت کتاب الفصول المهمه

 

کتاب از شهرت والایی بر خوردار است و بهترین دلیل این است که پژوهشگران دو فرقه اهل تسنن و شیعیان، هنگام ذکر فضایل اهل بیت عصمت و طهارت، بر این اثر اعتماد کرده اندو بخشهای بزرگ و مهمی از آن را در کتابهای خود ذکر نموده اند.

در این مقام، به ذکر راویان معتبری می پردازیم که در تألیفات خود بر این کتاب اعتماد کرده اند وآن را به عنوان یکی از مهم ترین منابع علمی به شمار آورده اند:

_ شیخ شمس الدین محمد بن عبد الرحمن سخاوی، شاگرد، مولف و نویسنده کتاب ›الضوء اللامع لاهل القرن التاسع»؛

_ سیدی احمد بابا تنکتبی،نویسنده کتاب « نیل الابتحاج بتطریز الدیباج»؛

_ شیخ علامه علی بن عبد الله سمهودی شافعی، نویسنده کتاب « جواهر العقدین»؛

_شیخ فاضل علامه عبد الرحمن بن عبد السلام صفوری شافعی، نویسنده کتاب « نزهه المجالس و منتخب النفائس»؛

_ ملا کاتب چلبی، نویسنده کتاب «کشف الظنون»؛

_ شیخ فاضل علامه محمد بن علی صبان، نویسنده کتاب « اسعاف الراغبین»؛

_ شیخ کامل علامه نورالدین علی بن ابراهیم حلبی شافعی، نویسنده کتاب « انسان العیون فی سیرة الامین المأمون»؛

_ شیخ فاضل علامه احمد ابن عبد القادر عجیلی شافعی ، نویسنده کتاب ‹ ذخیرة الامال»؛

_ علامه بزرگوار سید مومن بن حسن مومن شبلنجی شافعی، نویسنده کتاب »نور الابصار»؛

_ علامه شیخ نجم الدین عمر بن فهد مکی، نویسنده کتاب « اتحاد الوری بأخبار أم القری »؛

_ عالم بزرگوار شیخ عبدالله بن محمد مطیری، نویسنده کتاب » الریاض الزاهرة فی فضائل آل بیت النبی و عترته الطاهره»؛

_ علامه بزرگوار شیخانی قادری، نویسنده کتاب «الصراط السوی فی مناقب آل النبی»؛

_ علامه بزرگوار اکرام الدین بن نظام الدین محب الحق دهلوی، نویسنده کتاب «سعاده الکونین فی بیان فضائل الحسنین»؛

_ علامه بزرگوار شیخ حسن العدوی الخمراوی و به قولی« الحمزاوی»، نویسنده کتاب «مشارق الانوار»؛

_ علامه متبحر شیخ محمد محبوب، نویسنده کتاب « تفسیر شاهی»؛

_ علامه محقق و بزرگوار متکلم سید محمد سعید نوه، صاحب « عبقات الانوار»، نویسنده «کتاب الام الثانی عشر» ،

« معراج البلاغه » و کتاب« مدینه العلم».منابع کتاب

مولف در این کتاب، بر علمای بزرگ شیعه و اهل سنت اعتماد کرده است، و این علما بیشتر کسانی هستند که آثار بسیار موفقی از خود به جای گذاشته اند و موجب غنی شدن میراث اسلامی شده اند. به همین خاطر می بینیم افرادی که در تاریخ تخصص دارند و به تحقیق و پژوهش علاقه مند هستند. هنگامی که یادی از مولفات این علمای بزرگ می کنند، آنها را با تعظیم و تجلیل ذکر می کنند ومدح و قدر دانی خویش را نسبت به این علما ابراز می دارند. از جمله آنان می توان به شخصیت های ذیل اشاره نمود:

1.نعمانی؛ 2 شیخ مفید؛ 3. قطب الدین راوندی؛ 4. ابن جوزی؛ 5 . ابن خالویه؛ 6. ابن خشاب؛ 7. ابو نعیم اصبهانی؛ 8. واحدی؛ 9. مسعودی؛ 10. زمخشری.راویان احادیث از صحابه:

مولف در نقل احادیث شریف و اخباری که پیرامون فضایل اهل بیت آمده است، بر روایت ائمه معصوم و سپس بر صحابه معروف اعتماد نموده است. از جمله صحابه ای که مولف از آنان روایت نقل کرده است:

1. ابورافع؛ 2 جابر بن عبدالله؛ 3. حذیفه بن الیمان؛ 4. عبدالله بن عباس؛ 5. قیس بن سعد؛ 6. ام سلمه؛ 7 . طاووس بن گیسان؛ 8. سعید بن مسیب؛ 9. عبدالله بن مسعود؛ 10 . ابوذر غفاری؛ 11. عمار بن یاسر؛ 12 . زید بن ارقم؛ 13 . ابو ابوب انصاری؛ 14. البراء بن عازب؛ 15 . حذیفه بن اسید غفاری؛ 16 . عمر بن خطاب؛ 17 . انس بن مالک؛ 18 . اسامه بن زید.

محدثین مشهور :

 

مولف در کتابش بر کتابهای معتبر و اساسی که داری سند صحیح هستند و اهل سنت آنها را قبول دارند. اعتماد کرده و در این میان، بر بزرگان علم رجال مانند افراد ذیل استناد نموده است: 1. بخاری؛ 2. مسلم؛ 3. نسائی؛ 4 . بیهقی؛ 5 . طبرانی؛ 6. دارقطنی؛ 7. مکحول؛ 8. احمد بن حنبل؛ 9. زهری.

نسخه های خطی کتاب :

 

1. نسخه ای خطی از قرن دهم به همراه « مناقب أمیر المومنین (ع)» تالیف خطیب خوارزمی، متوفی سال (568 هـ ) در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شماره 6665 و در فهرست کتابخانه با تسلسل 16/329 ذکر شده است .

2. نسخه هایی که از قرن نهم در کتابخانه مرکزی فوق الذکر با شماره 7009، ودر فهرست کتابخانه با تسلسل 16/427، ذکر شده است.

3. نسخه ای خطی که در سال ( 988 هـ ) نوشته شده است، و هم اکنو ن در کتابخانه مجلس در تهران موجود است .

4. نسخه ای خطی که آن را علی بن احمد احسایی در سال (1118 هـ ) نوشت. این نسخه نیز هم اکنون درکتابخانه سابق مجلس موجود است، و شماره آن 2944، و در فهرست کتابخانه با تسلسل 10/376 ذکر شده است.

5. نسخه ای خطی که همچنین در کتابخانه سابق مجلس واقع است و شماره آن 5825 می باشد و آن را علی بن جعفر حلبی نارنجی حلی در سال (1058هـ) در 370 صفحه نوشت. این نسخه تصحیح شده است و با نسخه اصلی تطبیق داده شده است و تسلسل آن در فهرست کتابخانه، 17/242 می باشد.

6. نسخه دیگری نیز در این کتابخانه وجود دارد و شماره آن 1364 و تسلسل آن در فهرست کتابخانه 4/154 می باشد .

7. نسخه خطی دیگری نیز در این کتابخانه وجود دارد که آن را علی طبسی نوشت و آن را در محرم سال (983 هـ ) به اتمام رساند و این نسخه در ضمن مجموعه ای به شماره 4413 واقع است و تسلسل آن در فهرست کتابخانه 12/ 109 می باشد.

8. نسخه ای خطی از قرن یازدهم که درکتابخانه مدرسه مروی در تهران با شماره 340 واقع است

9. نسخه ای خطی از قرن نهم یا دهم که به همراه آن، کتاب «مناقب السادات» به زبان فارسی می باشد و مولف این کتاب ‹ قاضی شهاب الدین ابن شمس الدین›، ‹عمر زاولی دولت آبادی هندی دهلوی› مولف «توضیح الدلائل» و متوفی سال (849 هـ ) می باشد . و این کتاب دارای چهل حدیث است که در فضل اهل بیت جمع آوری شده است و این مجموعه در مرکز اسناد در وزارت ارشاد ایران موجود است .

10. نسخه خطی قدیمی در کتابخانه امام رضا در مشهد مقدس، شماره 1758 که آن را سلطان نادر شاه وقف این کتابخانه کرد، و تسلسل این نسخه در فهرست قدیم 1/ 63 می باشد.

11. نسخه خطی دیگری نیز در این کتابخانه موجود است که شماره آن 2094 می باشد و آنرا میرزا رضا خان نایینی در سال(1311 هـ ) وقف کرده است.

12. نسخه ای خطی در کتابخانه عمومی مرعشی در قم به شماره 3253 که نویسنده آن در 15 ماه رمضان سال 977 هـ ، نوشتن و آن را به اتمام رساند و تسلسل این نسخه در فهرست کتابخانه 9/ 44 می باشد .

13. نسخه ای خطی در کتابخانه دانشکده الهیات در دانشگاه فردوسی مشهد که در آخر مجموعه شماره 456 آمده است و این نسخه در سال 1082 نوشته شده است و تسلسل آن در فهرست این کتابخانه

1/362 می باشد.

14.نسخه ای خطی به خط‹ ابراهیم بن مظفر دماوندی› که در دهه آخر ماه صفر سال(1093 هـ) نوشتن آن را به اتمام رساند واین نسخه اکنون در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است و شماره آن 3270 و تسلسل آن در فهرست این کتابخانه 11/ 2229 می باشد.

15 . نسخه خطی دیگری نیز در این کتابخانه موجود است که شماره آن 3633 می باشد و آن را ‹عامر بن محمد بن عبدالله بن عامر هدوی› در سال( 1114 ه) در شهر مدینه منوره نوشت وتسلسل این نسخه در فهرست این کتابخانه 12/ 2639 می باشد .

16 . نسخه ای خطی از قرن نهم که به زمان مولف نزدیک است و این نسخه در کتابخانه ‹ سلطان احمد ثالث ›در «طوبقبو سرای» در استانبول موجود است و شماره آن 2872 می باشد.

17. نسخه ای خطی در کتابخانه‹ بایزید› در استابنو ل از کتابخانه‹ ولی الدین› و شماره آن 1614 می باشد. و در سال (988 ه) نوشته شده است.

18 . نسخه ای خطی از کتابخانه ‹ سلیمانیه › در استانبول که از نسخه های خطی رئیس الکتاب است و شماره آن 4583 می باشد.

19 . نسخه خطی دیگری نیز در این کتابخانه وجود داردکه از کتابهای رئیس الکتاب است و در سال‹ 967 ه› نوشته شده است و در ابتدای مجموعه( 1185 )از( اب-94 ب) قرار دارد .

20 . نسخه ای خطی در کتابخانه آثار عراقی ازکتابهای‹ انستاس کرملی› که در سال (1105 ه) نوشته شده است که بر طبق آن، چاپ اول نجف تصحیح شد.

21. نسخه ای خطی از کتابخانه اوقاف در موصل که از نسخه های خطی ‹حسن پاشا جلیلی ›می باشد و در سال (1202 هـ) نوشته شده است و تسلسل آن در فهرست کتابخانه 1/119 می باشد .

22. نسخه ای خطی که آن را‹علی بن محمد شروانی› در سا ل (1135 ه) نوشت و این نسخه در کتابخانه ‹اوقاف› در بغداد موجود است و شماره آن 2/7072 مجموعه است .و تسلسل آن در فهرست کتابخانه 4/255 می باشد .

23 نسخه ای خطی در کتابخانه‹ عارف حکمت› شهر مدینه منوره که در سال (973 هـ) نوشته شده است و شماره آن 168 می باشد .

24. نسخه ای خطی در کتابخانه‹ الاسد› در دمشق که از کتابهای‹ احمدیه› است و شماره آن 266 می باشد .

25 نسخه ای خطی در کتابخانه‹ مسجد جامع کبیر› در صنعا که شماره آن 2188 می باشد و نویسنده آن در 5 صفر سال (1171 هـ) نوشتن آن را به اتمام رساند و تسلسل این نسخه در فهرست کتابخانه 4/1796 می باشد .

26. نسخه خطی دیگری نیز در این کتابخانه وجود دارد که شماره آن 2183 و تسلسل این نسخه در فهرست کتابخانه 4/1796 می باشد .

27 . نسخه ای خطی در کتابخانه ‹خدا بخش› در بتنه هند که در سال (1100 ه) نوشته شده وشماره آن 2301 می باشد .

28 . نسخه ای خطی در‹ امبروزیانای› ‹ ایتالیا› که شماره آن 318 می باشد و در سال (1144 )نوشته شده است و آن را‹ دکتر منجد› در فهرست امبروزیانا تسلسل 2 / 69 را برای آن ذکر کرده است و فیلمی در ‹آموزشگاه نسخه های خطی› در قاهره درباره آن وجود دارد که شماره آن 1157 می باشد و در فهرست اموشگاه ج3 تاریخ ص 277 ذکر شده است

29 . نسخه ای خطی در‹ کتابخانه ملی› در برلین که شماره آن 9672 می باشد و در سال( 950 ه) نوشته شده است و ‹ آلورث› آن را در فهرست کتابخانه با تسلسل 9/212 ذکر کرد.

30 . نسخه خطی دیگری نیز در این کتابخانه وجود دارد که شماره آن 9671 می باشد و در سا ل (1232 ه) نوشته شده است و ‹آلورث› آن را در فهرست کتابخانه با تسلسل 9/213 ذکر کرده است.

31. نسخه ای خطی در کتابخانه‹دانشگاه برنستون ›در ایالات متحده که شماره آن 24 می باشد و درسا ل

(1064 ه) نوشته شده است و در مجموعه ‹یهودا› واقع شده است و‹ ماخ› آن را در فهرست کتابخانه ای: 364 با شماره (4589 )ذکر کرده است .

32. نسخه ای خطی در کتابخانه دانشگاه‹ لوس آنجلس ›که شماره آن(881120) می باشد و در سال

(1119 ه) نوشته شده است و در نشریة کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با تسلسل 11/312 ذکر شده است.