سرمقاله ؛ جهان غرب و اسلام

1. تاریخ خزانه خیر و شر بشری است، هر تمدنی یک سرگذشت تاریخی دارد. آنچه که در تاریخ عمیق تر و دیریاب تر است و سخت پیچیده، بررسی روح و گرایش ها و افکار و عقاید و تضادهای درونی و عقده های پنهان در بطون متعدد آن است. تاریخ اطلاع بر گذشته ها نیست. تاریخ مجموعه حوادثی که روی داده نیست و حتی مطالعه فرهنگ ها و تمدن های مستقل در یک عصر خاص نیست. تاریخ گذشته ای است که زمان حال را پدید آورده است، حرکتی است که به سوی آینده در جریان است و به عبارتی تاریخ را می توان عمر نوع انسان دانست.

تاریخی که از آن بحث می کنیم آفریننده چگونگی انسان است در واقع سرگذشت انسان گشتن است، واقعیتی پیوسته که در طول زمان حرکت دارد و تحول می یابد و از قوانین معین و ثابت پیروی می کند.

2. در عرصه تاریخ نمی توان تنها به یک یا چند بخش از آن نگاهی انداخت و از سایر پدیده ها درگذشت، تاریخ در پیوندی که با انسان دارد، تمامی پدیده های عصرها و دوران های زیستن بشر را دربر می گیرد، فرهنگ، اقتصاد، سیاست، اجتماع و تمام آنچه که با نام انسانیت پیوند ابدی دارد.

بخشی از تاریخ که جز لاینفک آن است و بی توجه به آن نمی توان بر بطون و لایه های خم اندرخم تاریخ نفوذ کرد، فرهنگ است. درواقع ارتباط تاریخ و فرهنگ چنان درهم تنیده و گاه پیچیده می نماید که به دشواری می توان در بحث از یکی از دیگری صرف نظر کرد و به آن وقعی ننهاد.

فرهنگ نیز چون تاریخ از مفاهیمی گسترده است که در علوم اجتماعی و انسانی کاربردها و کارکردهای فراوان دارد. مجموعه ای از آداب و رسوم و ارزش ها که در بستر تاریخ تعریف می شوند و ارزش می یابند. وقتی که اعتقادمان بر آن است که تاریخ هر قوم و ملتی سند و شناسه هویت آن است، لاجرم نمی توان فرهنگ را فراموش کرد. چراکه هویت تاریخی ملت ها با فرهنگ آنها قابل تعریف و فهم می شود.

3. به سختی می توان تاریخ و فرهنگ یک ملتی را از حاکمیت های حاکم بر آن جدا ساخت. در طول تاریخ به دفعات شنیده ایم که اندیشه حاکمان جامعه، اندیشه حاکم بر جامعه است. بنابراین در گذار از تاریخ نمی توان به سیاست و حکومت پشت کرد و بی توجه به عرصه سیاسی و سیاست های حاکم بر آن جامعه از تاریخ آن ملت سخن گفت. در این میان تفاوتی ندارد که از چه منظری به تاریخ و احوال آن می نگریم، از هر زاویه که تاریخ را به تماشا بنشینیم، سیاست های حاکمان آن جامعه حضور خود را بر ما و در تاریخ آشکار می کنند. ما نیز به عنوان زیست کنندگان عصر حاضر، مورخان دوره خود برای فردایی هستیم که سیاست های آن، پدیدآورنده روزگاری خواهد بود که ما شاهد آن نیستیم، اما در آن موثریم. هم چنان که گذشتگان ما در پهنه تاریخ آنچنان کردند که ما امروز وارثان آن هستیم.

نگرش در تاریخ از پنجره سیاست و فرهنگ، لاجرم دریچه های بسیاری را بر ما خواهد گشود. از لابه لای لایه های تودرتوی تاریخ وقتی به تماشای سیاست ها و وقایع سیاسی و حتی نظامی، تعاملات و روابط مردم دوره ای خاص، می ایستیم، چنان می نماید که ما نیز هم عصر آنانی هستیم که از آنان سخن می گوییم.

4. سه مقوله تاریخ، سیاست و فرهنگ، چنان درهم تنیده شده اند که در بحث از یکی دیگری نیز پای خود را به میان می کشد. ماهنامه زمانه در عنوان خود حامل این سه عنوان است.

تاریخ در قالب های مختلف و در روابط گوناگونی در اختیار قرار می گیرد. تمامی این قوالب روایت و تحلیل و حتی تحقیق در تاریخ برآیند زمینه های ذهنی و باورهای سیاسی و فرهنگی مورخان است و در این میان هر تاریخ نگاری درصدد آن برمی آید که یافته های خود را از دل تاریخ به مخاطب خود بباوراند.

ما در دهه سوم انقلاب و در شرایط فعلی جامعه و با مطرح شدن مبحث توسعه سیاسی و فضای باز فرهنگی رو در رو هستیم. در این عرصه تلاش گسترده ای در پهنه تاریخ نگاری دوران معاصر در حال انجام است. تمامی این تلاش ها، از این جهت است که فصلی از تاریخ از همان منظر و دیدگاه برای مخاطب گشوده شود. ما در همین دوره نیز از تبعات مثبت و منفی در دهه گذشته بی بهره نیستیم. در این حالت تاریخ، حتی یک دهه پیش را هم در دل خود جای می دهد.

زمانه، تاریخ معاصر ایران را می کاود تا به همان لایه های تودرتویی دست یابد که روزگارانی بر بسیاری پوشیده بود. بسیاری از مباحثی که هم اکنون با آنها درگیر هستیم از جمله غربی شدن، سکولاریسم، دموکراسی، حکومت دینی و... ریشه در همین دوران دارد که با نام تاریخ معاصر از آن یاد می کنیم. در بخشی از صفحات این دوران که مقارن با تلاش های استعماری در نفوذ بر ارکان جوامع دیگر بوده است تحریف های آشکار و خودخواسته ای در بیان تاریخ معاصر رخ داده است.

در عرصه فرهنگ، که بالطبع تحقیق در تاریخ و سیاست را نیز دربر می گیرد. برنامه ای منسجم و دقیق را شاهد نیستیم. این عدم هماهنگی در عرصه تاریخ نگاری نیز مشکلات بسیاری را از جهت بیان حقایق تاریخی ایجاد کرده است. و این میدان جولانگاه فکری بسیار شده است. هنگامی که نیروها و کانون های فکری و فرهنگی انقلاب در سکوت و کم تحرکی باشند، لاجرم تلاش گسترده ای از سوی تاریخ نگاران بازمانده از عصر پهلوی با گرایش های ناسیونالیستی و باستان گرایانه و حتی نیروهای صف کشیده در برابر انقلاب به چشم می خورد. این گروه برای اعاده تاریخ از دست رفته، و دفاع از دورانی که در آن قدرتمند بودند به میدان آمده اند و در تولید تاریخ در تلاش و تکاپو هستند.

در چنین فضایی، «زمانه» با یاری اندیشمندان و فرهیختگان و محققان تاریخ معاصر، مباحث تاریخی و سیاسی مطرح را به بحث و تحلیل و نقد می نشیند تا با تباین میان سره از ناسره یاری گر و مددرسان نسل انقلاب در فهم و درک تاریخ و سیاست باشد.

فعالیت زمانه در حوزه مباحث فرهنگی، سیاسی و تاریخی است. در این مسیر تبیین مبانی نظری، پیشینه و علل اجتماعی و تاریخی حوادث تاریخی، روش شناسی نقل و تحلیل تاریخ، تحلیل نقاط عطف تاریخ معاصر، بررسی و پژوهش درباره تاریخ روابط خارجی ایران معاصر، جامعه شناسی و جریان شناسی سیاسی معاصر، از جمله مباحثی است که در این حوزه مطرح می شود.

ماهنامه زمانه، متولد شده از «ایران معاصر» است، که به دلایلی تغییر نام داد و به زمانه مسمی شد. در «ایران معاصر» که به نوعی پیش شماره زمانه بود، مقالاتی از جمله جنگ های صلیبی به نام مسیح به کام شیطان، با اشاره به سخن بوش رییس جمهور امریکا پس از حادثه 11 سپتامبر، رژیم حقوقی و سیاسی خزر، سیمای خانوادگی جرج بوش، نقد تاریخ نگاری انقلاب اسلامی، آسیب شناسی انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی، نقد کتاب معمای هویدا و معرفی کتاب زرسالاران یهود و پارسی، منتشر شد.

تعدادی از این مقالات که بخش اول آنها در ایران معاصر آمده بود، به زمانه راه یافته اند در این شماره ماهنامه نیز مقالات و گزارش هایی از تاریخ و حوادث اخیر، آمده است. بخش دوم سیمای خانوادگی جرج بوش که به ارتباط این خانواده با یهودیان زرسالار می پردازد مقاله تداوم جنگ های صلیبی و فرمان تقسیم جهان که با اشاره به حوادث اخیر، درواقع بخش دوم مقاله جنگ های صلیبی به نام مسیح و به کام شیطان است.

در مقاله ای دیگر پیشینه ارتباطات سیاسی و نظامی ایران و عراق بررسی شده است و به مناسبت تقارن با سالروز کودتای 28 مرداد، جریانات این کودتا بازخوانی شده است بنابه حساسیت موضوع رابطه با امریکا در گفتگویی با دو تن از استادان دانشگاه از دو طیف فکری متفاوت، این موضوع را به بحث و بررسی گذاشته ایم.

بخش دوم مقاله نقد تاریخ نگاری و همچنین بخش سم نقد کتاب معمای هویدا نیز در این شماره به طبع رسیده اند. در بخش معرفی کتاب نیز کتاب ایران و تحولات فلسطین برای خوانندگان معرفی شده است.

در بخش دیگری از نشریه گزارشی از موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران آمده است و در بخش اخبار و رویدادها نیز، از بیانیه اخیر رییس جمهور امریکا سخن به میان آمده است.

تعدادی نیز از کتاب های منتشر شده در زمینه تاریخ فرهنگ و سیاست نیز در بخش معرفی تازه های نشر معرفی شده اند.

در پایان متذکر می شویم که به دست گیری ابتکار عمل و جهت دهی مثبت از رهگذر اقدام به موقع و پیشتازانه در طرح مسایل فکری و کوشش در جهت ایجاد خودباوری و اعتماد به نفس با ارائه صحیح مسایل ارزشی دینی و ملی و همچنین سعی و تلاش در جذب عناصر خلاق و ایجاد زمینه برای بروز خلاقیت، اهداف و سیاست های نشریه است که در این میسر پرخطر دست پر مهر اندیشمندان و نویسندگان و محققان در عرصه تاریخ و فرهنگ و سیاست را می فشاریم و در انتظار یاری آنان هستیم.

سردبیر