القاب و نام های حضرت زهرا(س)
حضرت زهرا دارای القاب و نام های متعددی است که هر یک بیانگر بخشی از کرامات نفسانی و مقامات معنوی ایشان می باشد.
ششمین پیشوای شیعیان، امام صادق(ع) می فرمایند: حضرت زهرا(س) نزد خداوند نُه نام داشت: فاطمه، صدّیقه، مبارکه، طاهره، زکیّه، راضیه، مرضیّه، مُحَدّثه و زهرا. سپس امام(ع) فرمودند: فاطمه یعنی جدا شده از هر بدی.
عظمت شخصیت حضرت زهرا(س)
بدون شک وجود مبارک حضرت زهرا(س) از شگفتی های عالم خلقت و ارزشمندترین و گرانبهاترین هدیه خداوند متعال به پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) است. مقام و موقعیت این بانوی بزرگ در آن حد از عظمت و رفعت است که بنا بر روایات معتبر، در طول مدت هفتاد و پنج روزی که حضرت زهرا(س) پس از مرگ پیامبر در قید حیات بودند، جبرئیل فرشته مقرّب الهی به خدمت ایشان می آمد و به آن حضرت تعزیت می گفت. در این باره امام خمینی(ره) می فرمایند: «مسأله آمدن جبرئیل برای کسی، یک مسأله ساده نیست. خیال نکنید که جبرئیل برای هر کسی می آید و امکان دارد بیاید. این یک تناسب لازم است بین روح آن کسی که جبرئیل می خواهد بیاید و مقام جبرئیل که روح اعظم است.»
رمز توجه به حضرت زهرا(س)
در طول چهارده قرن که از نزول قرآن کریم و ظهور آیین جاودانی اسلام می گذرد، شخصیت های اندیشمند و نامور بسیاری در دامان این مکتب پرورش یافته و علما، فقها و عرفای زیادی از محضر تعالیم ارزشمند آن برخاسته اند اما مسلمنان هنوز در فرصت ها و موقعیت های مختلف به تجلیل و بزرگداشت شخصیت حضرت زهرا(س) می پردازند و در پرتو این وجود نورانی راهِ کمال و رشد می پیمایند. رمز این انتخاب خردمندانه را مقام معظم رهبری چنین توجیه می نمایند: «تجلیل از مقام فاطمه(س) تکریم ایمان، تقوا، علم، ادب، شجاعت، ایثار، جهاد، شهادت و در یک کلمه مکارم اخلاق است.»
ممتازترین زنان جهان
از میان زنان صالح و پرهیزگار جهان، چهار شخصیت زیر از فضایل و امتیازات ویژه ای برخوردارند و بیش از سایرین معروف می باشند: 1 ـ آسیه همسر فرعون 2 ـ مریم مادر حضرت عیسی 3 ـ خدیجه همسر گرامی پیامبر 4 ـ فاطمه زهرا(س). این چهار بانوی نمونه چنان در راه کمال و قرب به حضرت حق پیش رفته اند که در برخی از روایات در وصف آنها آمده است که بهشت شیفته دیدار این چهار انسان متعالی است. با این همه رفیع ترین قلّه کمال و فضیلت، تنها به تسخیر بانوی بزرگ اسلام حضرت زهرا(س) در آمده است و همانگونه که در احادیث پیشوایان دین تأکید شده است، لقب «سیدة نساء العالمین» یعنی سرور زنان هر دو جهان، صرفا به آن حضرت اختصاص دارد.
فضیلت تسبیحات حضرت زهرا(س)
چنانکه می دانیم در پایان هر فریضه پرداختن به تعقیبات و خواندن اَدعیه و اَذکار مستحب است و مؤمنان پس از هر نماز واجب به این مهم می پردازند. اما از میان مجموعه گفتارها و افعالی که تحت عنوان تعقیبات نماز وارد شده است، تسبیحات حضرت زهرا(س) از فضیلت و پاداش معنوی ویژه ای برخوردار است. امام خمینی(ره) در کتاب ارزشمند «تحریر الوسیله» در این باره می فرمایند: «شاید افضل از همه اَذکار، تسبیحات حضرت صدیقه زهرا(س) باشد و کیفیت تسبیحات آن حضرت، بنا بر احتیاط، سی و چهار مرتبه «الله اکبر» و سپس سی و سه «الحمد الله» و پس از آن سی و سه «سبحان الله» است.»
فاطمه مادر اسلام
در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که: کُنیه دختر رسول خدا(ص) «امّ ابیها» بود. فاطمه جان، پدر بزرگوارت تو را مادر خود نامید، اما تو مادر اسلامی؛ چرا که دامن توست که اسلام ناب محمدی(ص) را پرورده است. ای «امّ ابیها»، تو با دست های نوازشگر و قلب مهربانت با پدر چه کردی و با او چه گفتی که پاره تن او شدی، و شادی تو شادی او، و اندوه تو اندوه او بود. او هر روز به خانه تو می آمد و آخرین وداعش نیز تو بودی، او تو را می بوسید و می بویید و بر جای خویش می نشاند و تو نیز او را می بوسیدی و بر جای خویش می نشاندی. تو عزیزترین مردم نزد پدر بودی و چهره گشاده و خانه کوچک و محقرّت، آرامش بخش قلب نازنین او بود.
شکوفایی هنر در محضر فاطمه(س)
تاریخ هزار و چهار صد ساله اسلام به برکت وجود صدیقه کبری(س) شاهد شکوفایی هنر مقدس و والا بوده است و هنرمندان متعهد همواره به خلق آثار هنری شگفت انگیزی دست زده اند که در مدح و سپاس حضرت زهرا(س) و معرفی چهره تابان آن حضرت به جهانیان فراهم آمده است. از جمله شاعر دل سوخته، اقبال لاهوری، در مدح آن گوهر بی همتا چنین سروده است:
| مزرع تسلیم را حاصل بتول |
مادران را اسوه کامل بتول |
| بَهْر محتاجی دلش آنگونه سوخت |
با یهودی چادر خود را فروخت |
| نوری و هم آتشی فرمان برش |
گُم رضایش در رضای شوهرش |
| آن ادب پرورده صبر و رضا |
آسیاگردان و لب قرآنْ سَرا |
فاطمه مظهر نوع دوستی
امام حسن مجتبی(ع) می فرماید: در شب جمعه ای مادرم فاطمه(س) را دیدم که با رکوع و سجود، شب را به صبح رساند. مادرم در آن شب تا سحرگاه دعا می کرد و عده زیادی از مردان و زنان مؤمن را نام می برد و در حق آنان دعا می فرمود. من به او عرض کردم: چرا برای خود دعا نمی کنی؟ فرمود: ای فرزندم «اَلْجار ثُمَّ الدّار، ابتدا برای همسایگان و سپس برای خود.»
| ز شب تا به سحر بیدار بودی |
بیاد دیگران بسیار بودی |
| همیشه ذکر یا ربّ بر لب تو |
به یا سبّوح و یا غفّار بودی |
| دعایت از برای دیگران بود |
نمودِ کامل ستّار بودی |
فاطمه و مسئولیّت خانه داری
هر چند که فاطمه زهرا(س) بخشی از ساعات زندگی خود را به عبادت و راز و نیاز با حضرت حق سپری می کرد، اما آن بانوی نمونه، هیچ گاه از مسئولیت خانه داری وظایفی که در قبال همسر و فرزندان بر عهده داشت غافل نمی گردید. در آن دوران که انجام دادنِ کارهای خانه با رنج و مشقت فراوان همراه بود، حضرت لحظه ای از کار و تلاش باز نمی ایستاد تا آنجا که درمنابع تاریخی آمده است: «فاطمه دختر رسول خدا آنقدر آسیاب کرد که دستش تاول زد و ورم کرد و چوب آسیاب باعث شد دستانش پینه بزند.»
فاطمه، وجود پر فیض و برکت
زندگانی حضرت زهرا(س) هر چند که از لحاظ ظاهری، بسیار کوتاه و توأم با درد و رنج فراوان بوده است، اما آثار و برکات ارزشمندی که بر جامعه انسانی و به ویژه بانوان نهاد، بر کسی پوشیده نیست. بدون تردید احیای مقام زن و شکوه و عظمتی که اسلام در آن اوضاع سخت تاریخی برای زن به ارمغان آورد، تا حد بسیاری وامدار تلاش های گسترده و مجاهدت های عملی این شخصیت بزرگ است.
ویژگی های حضرت فاطمه(س)
ابعاد زندگانی کوثر ولایت و دخت نبوت، حضرت زهرا(س) بسیار گسترده و شگفت انگیز است. زهرا(س) در صحنه های خونین نبرد پرستار مجروحان و جانبازان، در خانه، همسری دلسوز و مادری مهربان، و در محراب عبادت، عاشقی پر شور است. او در میدان علم و فصاحت، بی همتا و در هنگامه ایثار و شجاعت، یگانه روزگار است.
| در آسمان دانش و تقوا و برتری |
پیدا نشد چو فاطمه تابنده اختری |
| در زهد و پاکدامنی و عفت و وقار |
دارد به بانوان جهان فضل و برتری |
زمزمه های فاطمه(س)
عالم و اندیشور بزرگ مرحوم علامه مجلسی در کتاب گرانسنگ بحار الانوار، بخشی از دعاها و نیایش های حضرت زهرا(س) را به درگاه خالق یکتا نقل کرده است. در این قسمت به فرازهایی از این زمزمه های عارفانه توجه فرمایید:
پروردگارا، حمد و سپاس و منت و برتری، از آن توست، نعمت و شکوه و فرمانروایی و ملکوت ویژه توست و قدرت و افتخار، سروری و منت و بزرگواری تنها تو راست. بار الها، جز ذات یگانه و بی شریک تو معبودی نیست، زنده می کنی و می میرانی و خود زنده نامیرایی، نیکی به دست توست و بر هر چیز توانایی. خداوندا، بر محمد(ص) و دودمان پاک و اصحاب برگزیده اش درود فرست.
قرآن و فاطمه زهرا(س)
مفسران و قرآن پژوهان بر این عقیده اند که برخی از آیات شریف قرآن کریم در شأن بانوی بزرگ اسلام فاطمه زهرا(س) نازل شده است و به فضایل و کمالات این الگوی کامل انسانی اشاره دارد.
از جمله می توان به سوره کوثر، سوره قدر، آیات آغازین سوره هَلْ اَتی، آیه تطهیر، آیه مباهله و چندین آیه دیگر اشاره کرد که بر اساس روایات متقن اسلامی، جملگی ترسیم کننده مقامات معنوی حضرت زهرا(س) هستند.
| بر عالمیان رحمت رحمان زهراست |
در هر دو جهان سَرور نِسوان زهراست |
| نوری که دهد شاخه طوبی از اوست |
کوثر که خدا گفته به قرآن زهراست |
فاطمه(س) و انجام کارهای منزل
از نکات قابل توجه در زندگانی خردمندانه حضرت زهرا(س)، کیفیت انجام دادن وظایف خانگی و نقشی است که آن حضرت در خانواده به عهده داشت. آن بزرگوار در ابتدای زندگی مشترک خود با حضرت علی(ع)، بر اساس رهنمودهای ارزشمند پدر گرامی اش، مسئولیت کارهای درون خانه را بر عهده گرفت تا در کنار همسر وفادارش که مسئولیت کارهای بیرون از خانه را عهده دار شده بود، زندگی نمونه ای پی ریزی کند. حضرت زهرا(س) در پی این تدبیر عاقلانه تا پایان عمر زیباترین نحوه حضور و فعالیت زن را در خانواده ترسیم، و الگوی کاملی از همکاری در خانواده را ارائه کرد.
فاطمه(س) و اذان ناتمام
در برخی از منابع تاریخی آمده است: روزی فاطمه(س) فرمود: خیلی دوست دارم که صدای اذان مؤذّن پدرم (یعنی بلال حبشی) را بشنوم. بلال که بعد از رحلت پیامبر(ص) دیگر اذان نمی گفت، وقتی این خبر را شنید مشغول اذان گفتن شد. فاطمه(س) با شنیدن اذان بلال به یاد خاطرات زمان پدر افتاد و گریست. وقتی بلال گفت: «اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدا رَسُولُ اللّه» فاطمه(س) ضجه زد و بی هوش روی زمین افتاد. مردم به بلال گفتند اذان را قطع کن که فاطمه(س) از دنیا رفت. بلال اذان را ناتمام گذاشت و وقتی آن حضرت به هوش آمد، از بلال خواست که اذان را تمام کند، اما بلال تقاضا کرد که آن حضرت او را معاف بدارد و فاطمه(س) نیز او را معاف داشت.
تاریخ شهادت حضرت زهرا(س)
چنان که می دانید در مورد تاریخ دقیق شهادت حضرت زهرا(س) اختلاف است و در مقابل گروهی از صاحب نظران که معتقدند آن حضرت تنها 75 روز بعد از رحلت جانگداز پیامبر اکرم(ص) در قید حیات بودند، برخی دیگر از محققان بر این باورند که حضرت زهرا(س) 95 روز پس از رحلت پیامبر و در روز سوم جمادی الثانی، به شهادت رسید. لذا شیعیان و دوستداران زهرای اطهر(س) هر سال در دو نوبت به عزاداری و سوگواری برای آن حضرت می پردازند و از این بانوی کرامت و الگوی فضیلت تجلیل می کنند.
| ای خاک ره تو تاج سرها زهرا |
ای قبر تو مخفی ز نظرها زهرا |
| تا باب شفاعت تو باز است چه غم |
گر بسته شود تمام درها زهرا |
لحظه هجران فاطمه(س)
اسماء بنت عُمَیس می گوید: هنگامی که فاطمه(س) در حالت احتضار قرار گرفت، به من فرمود: ای اسماء باقیمانده کافوری را که جبرئیل از بهشت برای پدرم آورده بود، بیاور و کنار سرم بگذار. آن گاه، جامه اش را به سر کشید و فرمود: اندکی صبر کن و سپس مرا صدا بزن، اگر جواب ندادم بدان که به پدرم پیوسته ام. اسماء مدتی صبر کرد، سپس فاطمه را صدا زد، اما جوابی نشنید، صدا زد: ای دختر محمد مصطفی، ای دختر بهترینِ انسانها، باز جوابی نشنید. رو پوش را کنار زد؛ ناگاه دید که فاطمه(س) به لقاء اللّه پیوسته است.
| با نام تو دل چه با صفا می گردد |
با مهر تو دل ز غم رها می گردد |
| باشی تو کلید راز هستی زهرا |
با نام تو قفل بسته وا می گردد |
خاکسپاری فاطمه(س)
روایت شده آن هنگام که فاطمه(س) جان سپرد، بین مغرب و عشا بود. مسعودی نقل می کند که در آن هنگام، امام علی(ع) سخت می گریست و مرثیه می خواند و چون شب فرا رسید و خواب بر چشمها چیره گشت، علی(ع) جنازه را غسل داد و به همراه حسن، حسین، عمّار، مقداد، عقیل، زبیر، سلمان، ابوذر و چند نفر از خواصّ بنی هاشم، جنازه را از خانه بیرون آورد و بر آن نماز خواندند و در نیمه های شب آن را به خاک سپردند.
قبر فاطمه(س) مخفی از نظره
محل دفن حضرت زهرا(س) به نحو دقیق مشخص نیست و آن گونه که برخی از بزرگان فرموده اند این امر تا هنگام ظهور حضرت مهدی(عج) مخفی خواهد ماند. برخی معتقدند که آرامگاه آن حضرت در روضه مطهر پیامبر اکرم(ص) و بین قبر و منبر است. ولی عدّه ای دیگر مرقد مطهر حضرت را در بقیع می دانند. و قول سوم آن است که قبر فاطمه(س) در خانه خود اوست.
| یا فاطمه از تو دل بریدن سخت است |
پا از سر کوی تو کشیدن سخت است |
| بر زایر تو که از ره دور آید |
برگشتن و قبر تو ندیدن سخت است |
آثار و برکات اخلاص
اخلاص و پالایش روان از هواهای نفسانی و دنیوی، از برجسته ترین صفات اخلاقی است و اسلام، که برنامه جامع رشد و سعادت انسانی است، بر این نکته اصرار دارد که انسان در انجام هر کار، باید انگیزه خود را خالص کند و با پرهیز از هر آلودگی، تنها به رضایت الهی بیندیشد.
حضرت فاطمه زهرا(س) درباره آثار معنوی «اخلاص» می فرمایند:
«هر کس که عبادت های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، خداوند نیز بهترین مصلحتش را به سوی او فرو خواهد فرستاد.»
از این رو شایسته است که مسلمانان، گوهر گرانبهای جان را به زیور اخلاص بیارایند و آلودگی ها و دل بستگی ها را از وجود خویش بزدایند تا باران رحمت الهی بر سرزمین جانشان ببارد و مصالح زندگی شان به بهترین وجه تأمین گردد.
ضرورت نشر و ترویج معارف توحیدی
حضرت فاطمه زهرا(س) همواره و در هر فرصتی تلاش می کردند تا تشنگان وادی حیرت و ضلالت را به سرچشمه های زلال علم و معارف توحیدی، رهنمون سازند. از جمله سخنرانی معروفی که در مسجد مدینه ایراد فرمودند، مطلع سخن را این گونه به معارف بلند توحیدی اختصاص داده اند: «گواهی می دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، آن خدای یکتایی که با چشم دیده نشود و با زبان وصف نشود و چگونگی اش در وهم نگنجد. موجودات جهان را از عدم و بدون مایه قبلی به وجود آورد و بی الگو و نمونه ای، آنها را آفرید، بلکه به قدرت خویش هستی شان داد و به مشیت خود خلقشان فرمود، بی آنکه نیازی به آفریدن آنها داشته باشد و یا فایده ای در تصویرشان بجوید.»
لزوم بازگشت به قرآن
امروزه علی رغم تغییر و تحولات گسترده در علم و تکنولوژی و پیشرفت های شگفت انگیز در زمینه هنر، ارتباطات، ابزارهای تأمین رفاه و شیوه های تولید، هنوز بشر به درد و رنج های فراوان مبتلا، و با چالش های متعددی دست به گریبان است.
فاطمه زهرا(س) به عنوان انسانی که دردهای بشریت را می شناسد و با راه های اصلاح و درمان آن آشناست، بازگشت به قرآن و دل سپردن به آموزه های گرانبهای آن را تنها راه نجات از همه این مشکلات دانسته و می فرماید:
«رهبر واقعی شما پس از پیامبر، کتاب ناطق خدا و قرآن راستگو و روشنایی آ شکار اوست. قرآنی که برهانش روشن، باطنش آشکار و ظواهرش پر نور است و پیروانش سرافرازند. این کتاب هر که را به آن عمل کند، به سوی بهشت می برد و آنان را که شنوای گفتارش می باشند، به سوی ساحل نجات سوق می دهد.»
فلسفه احکام از زبان حضرت زهرا(س)
از منظر فرهنگ ناب اسلامی، هر یک از احکام و آموزه های دینی، مبتنی بر علت و فلسفه خاصی است و عمل کردن به آن، آثار ویژه ای را به دنبال دارد. از این رو نباید پنداشت دستورات وحیانی دین، صرفا به منظور تقویت روح عبودیت و بندگی در انسان ها بیان شده است و هیچ اثر و پی آمد مشخصی به همراه ندارد.
البته شناخت دقیق و کاملِ فلسفه احکام، برای همگان امکان پذیر نیست و برای آگاهی از آن باید به سراغ صاحبان علم و بصیرت الهی، یعنی امامان معصوم(ع) رفت و رمز و راز هر حکم را از معدن علم و معرفت آنها فرا گرفت.
حضرت زهرا(س) به منظور آشنا ساختن مردم با علل و فلسفه برخی از احکام می فرمایند:
«خداوند سبحان، ایمان را برایتان وسیله پاک شدن از شرک قرار داده است، و نماز را برای جلوگیری از تکبر، و زکات را وسیله تزکیه نفس و افزایش روزی، و روزه را برای تحکیم پایه های اخلاص، و حج را برای استوار ساختن بنیان دین، و عدالت را برای انتظام و نزدیکی دلها، و جهاد را برای سربلندی اسلام و امر به معروف را برای مصلحت عموم، و قصاص را برای پاسداری از خون مردم مقرّر فرموده است.»
