کتابشناسی توصیفی فلسفه اسلامی

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4

مقدمه

فلسفه اسلامی، که حاصل تلاش شخصیتهای بزرگی همچون ابن سینا، سهروردی و صدرالمتالهین است، در عصر حاضر، توسعه قابل ملاحظه ای یافته است و تعداد کتابهایی که در این زمینه در سالهای اخیر منتشر شده بسیار فراوان می باشد. آثاری که در فلسفه اسلامی نگاشته شده یا می شود دو دسته است: دسته ای به تحلیل و بررسی عناصر درونی این علم و ارتباط میان آنها پرداخته و دسته ای دیگر به بحثهای تطبیقی میان فلسفه اسلامی و دیگر فلسفه ها رو آورده اند.

چون تعداد کتابهایی که در سالهای اخیر، در این زمینه، منتشر شده بسیار زیاد است لذا، به صورت گزینشی، نگاهی گذرا به برخی از آنها خواهیم داشت. در معرفی کتابها، ترتیب خاصی لحاظ نشده و تنها کتابهای فارسی و عربی مورد نظر است.

1- آیت الله عبدالله جوادی آملی، شرح حکمت متعالیه، بخش یکم، دوم، سوم و چهارم از جلد ششم، تهران، انتشارات الزهراء(ع)، 1368

بخش یکم (498 صفحه) شامل پیشگفتاری است از شارح درباره حکمت متعالیه و حکیم متاله، تمایز حکمت متعالیه از سایر علوم الهی، ظهور عدالت کبری در حکمت متعالیه، تفسیر حیات معقول صدرالمتالهین رحمه الله کیفیت تطور فکری صدرالمتالهین، تصویری از سفر چهارم صدرالمتالهین، تفاوت مبنای فلسفی و مبنای تفسیری صدرالمتالهین. این بخش حاوی تقریرهای گوناگون برهان صدیقین و تقریر برهان امکان و بیان راه های دیگر در اثبات واجب الوجود و بیان توحید حق تعالی است.

بخش دوم: (480 صفحه) شامل مباحثی در دنباله مطالب گذشته و بحث در اقسام گوناگون توحید و اثبات بساطت حق تعالی و نفی ترکیب، مشارکت نداشتن واجب در مفاهیم، بحث در بسیط الحقیقه کل الاشیاء، این بخش با بحث در صفات واجب تعالی پایان می پذیرد.

بخش سوم (422 صفحه)به بحث در عمل واجب تعالی اختصاص دارد و شامل: اصول و مقدمات واجب، نحوه وجود بودن علم، بحث در علم حضوری و حصولی، بحث در علم نفس به قوای خود، بحث در اتحاد عاقل و معقول و اثبات علم واجب به ذات خود، اثبات علم واجب به غیر خود همراه با نقد نظرات گوناگون در این زمینه و دیگر مطالب مفید است.

بخش چهارم(473 صفحه) دنباله بحث در علم واجب است و شامل مطالب زیر می باشد: مراتب علم واجب به اشیاء، عمل سرمدی و دهری و زمانی، علم فوق التمام و تام و مستکفی و ناقص، سر محسوب نشدن موجود مادی از مراتب علم، علم واجب و علم ممکن، راه های اثبات و مساوقت وجود با علم و...

2- آیت الله حسن حسن زاده آملی، خیرالاثر در رد جبر و قدر و دو رساله دیگر،1369،209 ص، قطع وزیری.

این کتاب، شامل بحثی در اختیار و اراده و قدرت و دو رساله دیگر درباره کسب و اقسام فاعل است و در نهایت با این حث خاتمه می یابد که کدام قسم از اقسام فاعل را بر حق سبحانه باید اطلاق کرد.

3- آیت الله مصباح یزدی، ترجمه و شرح برهان شفاء، نگارش: محسن غرویان، جلد اول، انتشارات امیرکبیر،1373، 348 ص، قطع وزیری.

این کتاب حاصل درسهای استاد محمد تقی مصباح است و در دوازده فصل مطابق فصول برهان بوعلی سینا تنظیم شده است. کتاب برهان بوعلی پیچیده ترین بخش منطق است و این مشکل با بیان شیوای استاد و تنظیم و تحقیق نگارنده رفع شده است.

4- هانری کوربن، تاریخ فلسفه اسلامی (متن کامل)، ترجمه جواد طباطبائی، انتشارات کویر1373

این کتاب نخستین ترجمه متن کامل تاریخ فلسفه اسلامی هانری کوربن به فارسی است. ترجمه بر اساس متن فرانسوی است که در آن از ترجمه های عربی، ایتالیایی و انگلیسی نیز استفاده شده است. کتاب مذکور در دو بخش تنظیم شده است که بخش اول آن شامل هشت فصل است، فصل اول: منابع تامل فلسفی در اسلام، فصل دوم: تشیع و حکمت نبوی، فصل سوم: کلام اهل سنت، فصل چهارم: فلسفه و علوم طبیعی، فصل پنجم: فیلسوفان یونانی مشرب، فصل ششم: تصوف، فصل هفتم: سهروردی و حکمت اشراق، فصل هشتم: در اندلس. بخش دوم این کتاب با عنوان «از مرگ ابن رشد تا زمان حاضر» شامل این مطالب است: فصل اول: اندیشه اهل سنت، فصل دوم: الهیات صوفیانه، فصل سوم: اندیشه شیعی.

5- آیت الله رفیعی قزوینی، مجموعه رسائل و مقالات فلسفی با تصحیح و مقدمه غلامحسین نوشین نژاد، انتشارات الزهراء1367، قطع وزیری، 210 ص.

این کتاب مجموعه ای از مقالات و رسائل علامه فقید رفیعی قزوینی است و شامل این مطالب است: مقدمه گردآورنده، مساله رجعت، در بیان تجلیه و تخلیه و تحلیه و فناء، سخن در حرکت جوهریه و تحولات ذاتیه، بیان اتحاد عاقل به معقول، سخن در وحدت وجود، در بیان حقیقت عمل، سخن در حدوث دهری و تفسیر دهر و سرمد و زمان، در بیان حقیقت شب قدر، سخن در معاد، فی شرح دعاء السحر، معراج، فی الوجود الرابط و الرابطی من الاسفار، تحقیق حکمی برهانی فی تشریح الاجزاء الحملیه، وجوب الوجود، تعلیقه در باب اراده از کتاب جوامع الکلم، مقاله فی اتحاد العاقل و المعقول، تفسیر حکمی علی الآیتین الاولیین من سورة یونس، تحقیق فی الاسفار الاربعه، فی ان الدور یستلزم التسلسل، حاشیة علی قضایا الضروریه الذاتیه من الاسفار الاربعه، رساله در بیان قوه مولده.

6- آیت الله حسن حسن زاده آملی، رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، 1362، انتشارات فجر، 142 صفحه، قطع وزیری.

این اثر به تحقیق در مساله وحدت از دیدگاه فلسفه و عرفان پرداخته و شامل وحدت و کثرت، توحید از دیدگاه عارف و حکیم، مقاله ابن کمونه در مبدء و معاد، تبیین لقاءالله با برهان صدیقین، تفسیر کلمه بسم الله الرحمن الرحیم، تفسیر سوره مبارکه توحید است.

7- عبدالجواد ابراهیمی، تحریر بدایة الحکمة، 1374، انتشارات شفق قم، 242 صفحه.

این اثر تحریر «بدایة الحکمة » مرحوم علامه طباطبائی است که به صورت 65 درس تنظیم شده است و در پایان هر فصل سؤالاتی مطرح شده است. در آخر کتاب هم اصطلاحات فلسفی به عربی - انگلیسی جمع آوری شده است.

8- آیت الله عبدالله جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا، مرکز نشر اسراء،316 صفحه، قطع وزیری.

این اثر جمع آوری سلسله بحثهای حکیم متاله آیت الله جوادی در یکی از مهم ترین مباحث فلسفه دین، یعنی براهین اثبات خدا است. در این کتاب، علاوه بربحث از یک سری مقدمات، به تفصیل از برهان نظم و برهان امکان وجوب و برهان حدوث و حرکت و برهان امکان فقری، برهان وجودی آنسلم، برهان صدیقین، برهان معجزه، برهان تجربه دینی، براهین اخلاقی و برهان فطرت بحث شده است.

9- آیة الله مصباح یزدی، شرح نهایة الحکمة، نگارش: ع. عبودیت، جلد اول، انتشارات امیرکبیر، 1374، 280 ص، قطع وزیری.

این کتاب، در واقع تقریر درسهای استاد مصباح یزدی است و شامل مرحله اول و دوم نهایة الحکمة است. مباحث آن چنین است: مقدمه مدخل، (شامل: 1- موضوع فلسفه، 2- مبادی تصوریة و تصدیقیه فلسفه اولی،3- هدف فلسفه، 4- روش تحقیق در فلسفه، 5- محمولات فلسفی،6- نتایج فرعی بحث)

مرحله اول در مسائل کلی وجود در پنج فصل: فصل اول در اشتراک معنوی وجود، فصل دوم در اصالت وجود، فصل سوم در تشکیک وجود، فصل چهارم در احکام عدم، فصل پنجم در عدم تکرر وجود.

مرحله دوم پیرامون وجود مستقل و وجود رابط در سه فصل; فصل اول در و جود مستقل و رابط، فصل دوم در نحوه اختلاف آن دو، فصل سوم در تقسیم وجود فی نفسه به وجود لنفسه و وجود لغیره.

کتاب مذکور به سبکی شیوا و روان تنظیم شده و قبل از ورود به هر بحث، توضیحی پیرامون آن دارد.

10- آیت الله عبدالله جوادی آملی، علی بن موسی الرضاعلیه السلام و الفلسفة الالهیه، دارالاسراء للنشر،193 ص، قطع وزیری.

این اثر ارزشمند به زبان عربی نگاشته شده است و شامل مباحثی درباره: ماهیت فلسفه الهی، فضل عقل، و بحثهایی فلسفی در روایاتی از امام علی بن موسی الرضا(ع) در توحید و نبوت است.

11- آیت الله حسن حسن زاده آملی، عیون مسائل النفس و شرح العیون فی شرح العیون; 1371، انتشارات امیرکبیر،819 ص، قطع وزیری.

این اثر به زبان عربی نوشته شده و شامل بحثی مبسوط در مباحث علم النفس فلسفه است و با قلمی شیوا و رسا نگاشته شده است.

12- سعید شیخ، مطالعات تطبیقی در فلسفه اسلامی، ترجمه مصطفی محقق داماد،1369، انتشارات خوارزمی،287 ص، رقعی.

این کتاب از متن انگلیسی به فارسی ترجمه شده است و شامل مطالبی درباره نظریات: معتزله، اشعریه، منشا تاریخی و منابع تصوف، فلسفه اخوان الصفا، کندی، ابوبکر رازی، فارابی، ابن سنیا، غزالی، ابن باجه، ابن طفیل، ابن رشد، ابن خلدون است. در واقع، در این کتاب، بیشتر به بحث در آراء متکلمین پرداخته تا فلاسفه. و از فلاسفه برجسته اسلام تنها از ابن سینا و فارابی سخن به میان آمده است. ولی در عین حال، کتاب خوبی است و بحثهای تطبیقی خوبی دارد.

13- آیت الله حسن حسن زاده آملی، اتحاد عاقل به معقول، انتشارات حکمت، 484 ص، قطع وزیری.

این کتاب حاصل درسهای استاد حسن زاده آملی درباره یکی از مهمترین مباحث فلسفه اسلامی، یعنی اتحاد عاقل به معقول است و در23 درس تنظیم شده است. نگارنده نخست به تنقیح موضوع در اتحاد عاقل به معقول و ریشه های تاریخی بحث پرداخته است و سپس به نقض های صدرالمتالهین به شیح و توجیه قول افلاطون در قدم نفوس، بیان شیخ در اتحاد عاقل و معقول و تجرد نفس ناطقه و دیگر مباحث ضروری بحث پرداخته است. درس هجدهم به مقالاتی از اساتید مؤلف در اتحاد عاقل با معقول اختصاص دارد. در درس بیستم از نتایج حرکت جوهریه در بحث اتحاد بحث شده است. کتاب با مقاله دیگری از علامه شعرانی در اتحاد خاتمه می یابد.

14- آیت الله حسن حسن زاده آملی، رساله فارسی انه الحق،1373، انتشارات قیام، 168 ص، قطع رقعی.

این رساله حاوی مطالبی از امهات معارف علمی و عملی سائر بین اهل تحقیق و اهل نظر است که عبارتند از: فرق میان علم اهل تحقیق و موضوع فن اهل نظر، ناظر بودن بحث حق از نظری به تبکیت سوفسطایی، معانی حق، این است محض بودن حق تعالی. تشکیک وجود از دیدگاه دو دسته، صمد بودن حق تعالی، وحدانیت حق، سبق بالحق، مرتبه در لسان دو دسته، تمییز محیط از محاط، طرق اقتنای معارف، نفس ناطقه انسانی و شؤون و اطوار وجودیه او، بحث در مقام فوق تجرد نفس ناطقه، معرفت نفس.

15- آیت الله میرزا علی اکبر مدرس یزدی، رسائل حکمیه، 1365، انتشارات وزارت اسلامی،176 ص، قطع وزیری.

این اثر حاوی شرح حال مؤلف و سه رساله است که عبارتند از رساله بدیعیه الهیه دربیان مفهوم ماهیت و وجود، شرح فارسی مؤلف بر رساله مساله وجودعبدالرحمن جامی،رساله معرفة النفس و معرفة الرب. رساله بدیعیه شامل مطالب زیراست: تقسیم ماهیت،تقسیم برهان، غیب هویت ذات، وحدت نوعیه، احدیت ذات و اسماء و صفات، بیان عرفاء در باب چگونگی علم، بیان مراتب وجود و شبهه ابن کمونه، مساله اشراق و مشاء، فرق وجود ذهنی و خارجی، توحید واجب الوجود وشبهه ابن کمونه، مساله تناهی و لاتناهی عالم، مساله لاخلاء و لاملاء، بحث در علم، بحث در علم باری تعالی، اختیار عباد در افعال، توضیحات در باب دور و تسلسل.

16- آیت الله حسن حسن زاده آملی، نصوص الحکم بر فصوص الحکم، سال 65، مرکز نشر فرهنگی رجاء،616 ص، قطع وزیری.

این اثر شرحی بر فصوص الحکم فارابی است که در 74 فصل تنظیم شده است و به سبک نو افلاطونی و اشراقی بحث کرده است و مطالبی عرفانی در آن به چشم می خورد. مطالب زیادی در این اثر مورد بحث قرار گرفته که برخی عبارتند از: زیادت وجود بر ماهیت، اثبات حدوث ذاتی ماهیات ممکنه،تنزیه حقیقت وجود،تنزیه واجب الوجود از داشتن ند و ضد، علم احاطی حق سبحانه تعالی، پیدایش کثرت از وحدت، اثبات وجود واجب، عجز قوای مدرک ظاهر و باطن از احاطه علمی به حق سبحانه، بیان احوال عارف، تعریف قوای پنجگانه باطنی، بحث در علم باری تعالی، تفسیر بعضی از اسماء الهی از قبیل اول و آخر و... .

17- آیت الله عبدالله جوادی آملی، شناخت شناسی در قرآن، 1370، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 510 ص، قطع وزیری.

این اثر شامل یک مقدمه و شانزده فصل است. مقدمه دارای این مطالب است:

جایگاه شناخت شناسی، منطق، فلسفه و شناخت شناسی، آراء صاحب نظران پیرامون شناخت،احکام شناخت شناسی، کیفیت حصول نتیجه بعد از مقدمات، شناخت در نزد اسماعیلیه، آمیختگی مسائل فقهی و اصولی با برریسهای کلامی شناخت، پندارهای پیشینی و دانشهای نوین، تفاوت بررسیهای کلامی و فلسفی و عرفانی در مساله شناخت، سر رکود شناخت شناسی در نزد پیشینیان از اهل سنت، تقسیم علم به حصولی و حضوری، اتحاد عالم، علم و معلوم بالذات، مساله وجود ذهنی و نقش آن در شناخت شناسی، رابطه کلی با شخص، چگونگی وصول به کلیات، مساوقت شناخت با هستی، نقطه آغازین معرفت و شناخت شهودی نفس، غفلت از شهود نفس و خلط بین مفاهیم با حقایق فطری، کار منطق، نقش فلسفه، فطری بودن برخی از مفاهیم، آراء صاحب نظران در باب منطق و...

عناوین فصول آن نیز چنین است: ارکان و مبانی شناخت، طرح مساله شناخت در آیات قرآن، طرح دعاوی منکرین شناخت در قرآن، وجود خطا و راههای تشخیص اشتباه، شناخت عقلی و میزان منطقی، مصادرات اصول موضوعه و شناختهای فرضی، ثبات قضایای یقینی و حرکتهای علمی، شناخت شهودی و دانش موضوعی، علم و ایمان، منابع شناخت، ابزارهای شناخت، راههای شناخت، مراحل شناخت، ریشه شناخت، شرائط و موانع شناخت، معیار شناخت.

18- ابن سینا، المباحثات، تحقیق و تطبیق محسن بیدار ، 1371، انتشارات بیدار، 400 ص، قطع وزیری.

این کتاب نظیر تعلیقات شیخ است و حاصل جوابهای شیخ به سؤالهای گوناگونی است که شاگردانش از او پرسیده اند.