رازیانه ، داروی طبیعت

رازیانه، میوه‌های خشک شدۀ گیاه Foenicelum vulgare miller از خانوادۀ Apiaceae است که حداقل واجد 4 درصد اسانس (حجم / وزن) می‌باشد.

نامهای گیاه:

لاتین Foeniculum vulgare miller subsp vulgare :
فارسی: رازیانه، بادیان، بادیان سبز، راجومه، رزنه
عربی: رازیانج، شهره، شمار، بسباس، بارهلیا، برهلیا
انگلیسیFennel :
آلمان : Fenchel, Frauenfenchel, Fenekel, Echter Fenchel, Susser Fenchel
فرانسه : Fenouil, Aneth doux
رازیانه گیاهی است معطر‌، علفی و دوساله که ارتفاع آن تا 2 متر می‌رسد ساقه آن دارای شیارهای هم‌دریف و موازی می‌باشد برگ‌های آن نازک و نخی مانند شوید است گل‌های رازیانه زرد و به‌صورت خوشه در انتهای ساقه ظاهر می‌شود‌. بوته رازیانه کوچک و به طول حدود 8 میلی‌متر و عرض 3 میلی‌متر بوده و دارای بوئی معطر و طعمی شیرین می‌باشد‌.
رازیانه در مناطق مدیترانه‌ای به خوبی رشد می‌کند و در ایران در مناطق شمالی کشور در دامنه‌های کوه‌های البرز به‌طور خودرو می‌روید.
گیاهی است علفی و معطر و چند ساله که در بخش های پهناوری از اروپا و ایران یافت می شود. ظاهر کلی رازیانه مخصوصاً از نظر نوع برگ شبیه به شوید است ولی بوی معطر و مطبوع و ساق مرتفع و ریشه ضخیم گیاه، آن را به سهولت از شوید ممتاز می کند.

دیدگاه طب سنتی

رازیانه از نظر مزاج گرم و خشک است. خوردن دم کرده تخم رازیانه با پر سیاوشان و انجیر برای سرفه و تنگی نفس سودمند است.
حکیم رازی در کتاب من لایحضر الطبیب می فرماید: «جوشانده رازیانه به صورت غرغره اثر بسیار خوبی برای رفع درد گلو و گرفتگی صدا ایجاد می کند و خلط آور می باشد. همچنین دم کرده یک قاشق میوه نیم کوب در یک فنجان از این گیاه دارای اثر ضد نفخ و از بین برنده آسم و سرفه می باشد.

ترکیبات شیمیائی:

رازیانه دارای حدود 10% روغن، کمی مواد قندی و مسویلاژ و حدود 4% اسانس می‌باشد‌. روغن رازیانه دریا 4% اسید پال میتیک‌، 22% اسید اولیئک‌، 14% اسید لینوئیک و 60% اسید پتروسلینیک می‌باشد.
اسانس رازیانه که از تقطیر میوه آن به‌وسیله بخار آب به‌دست می‌آید مایعی است زرد.
در صد گرم برگ رازیانه تازه مواد زیر موجود است:
آب 90 گرم
پروتیئن 2/5 گرم
چربی 0/4 گرم
مواد نشاسته‌ای 4/5 گرم
کلسیم 100 میلی گرم
فسفر 50 میلی گرم
آهن 2/5 میلی گرم
پتاسیم 400 میلی گرم
ویتامین آ 3500 واحد
ویتامین ث 30 میلی گرم

خواص داروئی:

رازیانه از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است‌. ریشه رازیانه گرم‌تر از بقیه قسمت‌های گیاه است‌.
1) رازیانه اثر زیاد کنده شیر را در زنان شیرده دارد و بدین منظور می‌توان از دم‌کرده رازیانه استفاده کرد‌.
2) اشتها‌آور و مقوی است‌.
3) نفخ و گاز معده را از بین می‌برد.
4) قاعده‌آور است.
5) برگ‌های رازیانه ادرار‌آور است‌.
6) جوشانده ریشه رازیانه ملین مسهل است‌.
7) روغن تخم رازیانه کرم روده را از بین می‌برد‌.
8) حالت تهوع را بر طرف می‌کند‌.
9) برای برطرف کردن آسم‌، سرفه و تنگی نفس از دم‌کرده تخم رازیانه به مقدار سه فنجان در روز استفاده کنید‌.
10) برای رفع اسهال رازیانه را با زیره سبز به نسبت مساوی دم کرده و به مریض بدهید‌.
11) می‌توان از رازیانه داروی ضد نفخ به‌صورت زیر تهیه کرد‌:
5 گرم پودر انیسون و 5 گرم پودر زیره کرمان‌، 5 گرم پودر تخم گشنیز و 5 گرم پودر رازیانه را با هم مخلوط کرده در یک لیتر آب جوش بریزید و آن را به مدت 10 دقیقه دم کنید سپس آن را صاف کرده و کم کم بنوشید‌.
12) رازیانه به علت داشتن هورمون زنانه رشد دخترها را جلو می‌اندازد‌.
13) رازیانه مغز را فعال می‌کند‌.
14) ریشه رازیانه دارای کومارین Coumarin می‌باشد‌. چون این ماده رقیق‌کننده خون است بنابراین آنهائی که مبتلا به تصلب شرائین یا انسداد رگ‌ها هستند می‌توانند از جوشانده ریشه رازیانه استفاده کنند‌.
15) دردهای مفاصل را برطرف می‌کند‌.
16) اشتها را زیاد می‌کند‌.
17) برای از بین بردن درد آرتروز روغن رازیانه را در محل درد بمالید‌.

اشکال دارویی:

پودر (عرضه به صورت چای کیسه أی 25 عددی)

موارد مصرف:

از رازیانه بصورت خوراکی در درمان نفخ ، سو هاضمه و اسپاسم عضلات و همچنین به عنوان خلط آور ، مدر و افزایش دهنده شیر استفاده می گردد . به صورت موضعی نیز بعنوان ضد میکروب ( از جمله در درمان التهاب لثه ) استفاده شده است.

اجزای فراورده:

هر کیسه حاوی 3 گرم میوه گیاه رازیانه ( Foeniculum vulgare ) می باشد.

موارد استعمال در پزشکی گذشته:

در طب گذشته رازیانه به عنوان ضد نفخ، مدر، دفع کننده سنگهای مجاری ادراری و افزایش دهنده شیر مورد استفاده قرار می گرفته است.

مواد موثره:

آندوسپرم میوه های رازیانه حاوی قندها ، پروتئین ها ، 12 تا 18 درصد چربی و حدود 1 تا 6 درصد اسانس است . اسانس های موجود در این گیاه حاوی Anethol Cymene , Camphene , Carvone , می باشد.

آثار فارماکولوژیک:

میوه های رازیانه دارای نوعی اثر استروژنیک بوده و سبب افزایش وزن و چاقی می شود.میوه و اسانس رازیانه به دلیل دارا بودن آنه تول موجب کاهش یا توقف اسپاسم های دستگاه گوارش و تشدید ترشح شیرابه های گوارشی و در نتیجه بالا رفتن کیفیت هضم می گردد. مجموعه این اعمال سبب رفع سوءهاضمه شده و به تبع آن برخی از بی خوابیها که در اثر اختلالات فیزیکی دستگاه گوارش حادث شده اند ، درمان می یابند . بررسیهای دقیقتر نشان داده اند که اثر أنتی اسپا سمودیک اسانس رازیانه از طریق مهار انقباضات ناشی از استیل کولین و هیستامین صورت می گیرد .عصاره أبی به دست أمده از برگهای رازیانه قادر است فشار خون سرخرگی را بدون أنکه برتعداد ضربانات قلب یا تنفس تاثیر داشته باشد & به طرز چشمگیری کاهش دهد.

مقدار مصرف:

2 بار در روز
نکته قابل توجه:
چنانچه پیش از غذا میل شود اثر مشهی خواهد داشت.
دستور مصرف:
یک کیسه را نیم ساعت قبل از غذا در یک فنجان آب جوش قرار داده 5 دقیقه صبر کنید سپس کیسه را پس از فشردن خارج نموده محتوی فنجان را که مایعی سبز رنگ با بوی مطبوعی می باشد میل نمایید.
عوارض جانبی:
رازیانه شیرین محرک و التهاب آور نبوده و نسبتا غیر سمی می باشد. فنچن موجود در رازیانه تلخ اثر محرک موضعی داشته و ممکن است در برخی افراد موجب بروز حساسیت شود.همچنین اسانس رازیانه بیش از 1 میلی لیتر سبب التهاب ریه ها ، اختلالات تنفسی و تشنج می شود.
طرز استفاده:
1)دم کرده رازیانه : مقدر یک قاشق چایخوری رازیانه را کوبیده و در یک لیوان آب جوش بریزید و آنرا بمدت 10 دقیقه دم کنید .
2)شراب رازیانه : 40 گرم رازیانه را در یک لیتر شراب بریزید و بمدت یک هفته بگذاریدب ماند سپس آنرا صاف کرده و در شیشه دربست نگهدری کنید .مقدر مصرف شراب رازیانه دو قاشق چایخوری بعد از غذا است .
3)دم کرده برگ رازیانه : 30 گرم برگ رازیانه را در یک لیتر آب جوش ریخته و بمدت ده دقیقه دم کنید . این دم کرده مقوی اعصاب بوده و هضم غذا را سریع می کند .
موارد استعمال:
از رازیانه به صورت خوراکی در درمان نفخ، سوء هاضمه و اسپاسم عضلات، همچنین به عنوان خلط‌آور و افزایندۀ شیر استفاده می‌گردد. به صورت موضعی نیز بعنوان ضد میکروب (از جمله در درمان التهاب لثه) استفاده شده است. ریشه رازیانه اثر مدر قوی دارد، اوره و اسید اوریک را دفع می‌کند. بعلاوه اشتهاآور و قاعده‌آور است. برگ رازیانه و کلیۀ قسمتهای گیاه اگر به مقدار زیاد مصرف شود، اثر قاعده‌آور ظاهر می‌کند. میوۀ رازیانه اثر نیرو دهنده، مقوی معده، اشتهاآور، آرام کننده، قاعده‌آور، زیاد کنندۀ ترشحات شیر و بادشکن دارد. در استعمال خارجی جوشانده‌های آن به صورت غرغره اثرات خوب در رفع درد گلو و گرفتگی صدا ظاهر می‌کند. اعراب، آب مقطر رازیانه را از داروهای مؤثر قوه باه می‌دانند. در دامپزشکی از میوۀ رازیانه در مصارف داخلی و استعمال خارجی استفاده بعمل می‌آورند و در فرمول گردهای اشتهاآور هضم‌ کننده و زیاد کنندۀ شیر وارد می‌گردد. باقیماندۀ تقطیر یعنی تفاله‌ای که بجا می‌ماند پس از خشک شدن غذای مناسبی برای حیوانات می‌باشد. زیرا دارای 22ـ14 درصد مواد پروتیدی و 20ـ12 درصد مواد چرب است.
موارد استعمال در پزشکی گذشته: در طب گذشته رازیانه به عنوان ضد نفخ، مدر، دفع‌کننده سنگ‌های مجاری ادراری و افزایندۀ شیر مورد استفاده قرار گرفته است. در قرن پنجم برای آن اثر مسکن سرفه قائل بودند. رازیانه دارای شهرت باستانی برای تقویت دید چشم است و به صورت موضعی برای درمان ورم ملتحمه و التهاب پلک‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.
آثار فارماکولوژیکی:
میوه‌های رازیانه دارای نوعی اثر استروژنیک بوده و سبب افزایش وزن و چاقی می‌شود (. میوه و اسانس رازیانه به دلیل دارا بودن آنتول موجب کاهش یا توقف اسپاسم‌های دستگاه گوارش و تشدید ترشح شیرابه‌های گوارشی و در نتیجه بالا رفتن کیفیت هضم می‌گردد. مجموعۀ این اعمال سبب رفع سوء هاضمه و به تبع آن برخی بی‌خوابی‌ها که در اثر اختلالات فیزیکی دستگاه گوارش حادث شده‌اند درمان می‌یابند (. بررسی‌های دقیق‌تر نشان داده‌اند که اثر آنتی‌اسپامودیک اسانس رازیانه از طریق مهار انقباضات ناشی از استیل کولین و هیستامین صورت می‌گیرد . عصاره‌های بدست آمده از برگهای رازیانه قادر است فشار خون سرخرگی را بدون آنکه بر تعداد ضربانات قلب یا تنفس تأثیر داشته به طرز چشم‌گیری کاهش دهد. بررسی فعالیت ضد میکروبی آن در برابر S.aureus و جنس سالمونلا و E. coli و P.aeruginosa نشان می‌دهد که اسانس گیاه رازیانه فقط در مقابل E. coli مؤثر است . آنتول موجود در رازیانه فعالیت مژه‌ای را در برونش تحریک می‌کند. آنتول به سرعت از طریق دستگاه گوارش جذب می‌شود و مقداری از آن از طریق ادرار و بخشی از آن از طریق تنفس دفع می‌گردد. رازیانه اسفنکترها را شل و اسپاسم دستگاه گوارش را کاهش می‌دهد. این گیاه در دستگاه گوارش بعنوان یک خلط آور عمل می‌کند و فعالیت موکوسیلیاری اپی‌تلیوم مژکهای تنفسی را افزایش می‌دهد. رازیانه فعالیت استروژنی دارد و جریان شیر را زیاد می‌کند.
مضرات :
رازیانه چون گرم است بنابراین برای گرم مزاجها خوب نیست و اینگونه افراد باید آنرا با سکنجبین بخورند بطور زیاده روی در مصرف رازیانه معده راسست کرده و تشنج می آورد .

شرایط مورد نیاز جهت پرورش گیاه رازیانه :

نیاز های اکولوژیکی

رازیانه گیاهی است مدیترانه ای ، هوای گرم برای رشد ونمو آن مطلوب می باشد بطور کلی کشت این گیاه درمناطق باهوای گرم ( که تابستان طولانی وزمستان سرد زیاد نداشته باشند ) موفقیت آمیز است . جوانه زنی بزودی در دمای 6 تا8 درجه سانتی گراد انجام می گیرد ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی 65 تا 16 درجه سانتی گراد می باشد . PH خاک برای رازیانه بین 8/4 تا8 مناسب است. خاکهای لوم رسی با مواد وعناصرغذایی وترکیبات هوموسی کافی خاکهای مناسبی برای رویش این گیاه می باشند کشت باید درزمینهای باآب کافی باشد. دمای مطلوب درطول رویش ودرطی زمان تشکیل میوه 20تا22 درجه سانتی گراد است.در زمستانهای طولانی و بسیار سرد ریشه گیاه دچار سرمازدگی می شوند . آبیاری درزمان مناسب تاثیر مثبتی برکمیت و کیفیت مواد موثر رازیانه دارد.بهترین زمان برای ابتکار ابتدای رویش گیاه ، مرحله تشکیل ساقه و همچنین مرحله نمو گلها می باشد.

آماده سازی خاک

رازبانه درطول رویش به مواد غذایی نسبتاً زیادی نیاز دارد کود های حیوانی کاملا نپوسیده تاثیر نامناسبی برریشه این گیاه دارند. ازاین رو نهایت دقت درافزودن کودهای حیوانی به زمینهای که درآنها رازیانه کشت می شود الزامی است. دقت دراضافه کردن کودهای ازته به آین گیاه نیز ضرورت دارد زیرا کودهای ازته به مقدار زیاد سبب تحریک رشد رویشی گیاه می شوند رشد زایشی ( گل دهی وتشکیل میوه ) گیاه را مختل می کند وسبب کاهش شدید عملکرد می گردند ضمناً افزایش نامناسب ازت خاک علاوه بر کاهش و عملکرد سبب کاهش مقاومت گیاه درمقابل سرمای زمستان نیز خواهد شد . پس اواخر تابستان کودهای کاملا پوسیده رابه زمین می افزایند سپس شخم عمیقی زده می شود وکودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه را به خاک می افزایند وآنرا به وسیله دیسک به عمق 20 تا25 سانتی متری خاک می فرستند سپس زمین راتسطیح نموده وبستر خاک رابرای کاشت آماده می نمایند .

تاریخ و فواصل کاشت

رازیانه دوره رویش نسبتاً بلندی دارد. لذا کاشت این گیاه باید اوایل سال ( اواخر زمستان ، اوایل بهار ) انجام پذیرد. بذوری که درپاییز کاشته شده اند (دربهار سال بعد دردرجه حرارت 6 تا 8 درجه سانتی گراد درشرایط مناسب ازنظر رطوبت خاک و... ) رویش می نمایند. بذور درردیفهایی به فاصله 36 تا 48 سانتی متر کشت می شوند چانچه فاصله ردیفها کمتراز اندازه ذکر شده باشد نقش موثری درکاهش عملکرد دارد. عمق بذر رازیانه درموقع کاشت 2تا 3 سانتی متر باید باشد تعداد بذردردرهرمتر طول ردیف 60تا80 عدد ومقدار بذر برای هرهکتارزمین 8 تا10 کیلوگرم مناسب است.

کاشت

ازآنجا ئیکه بذررازبانه ازقوه رویشی مناسبی برخوردار است کشت مستقیم درزمین اصلی نتایج مطلوبی دارد ودراکثر کشورها برای کشت رازیانه روش کشت مستقیم استفاده میشود . کشت رازیانه به صورت ردیفی وبااستفاده ازردیف کار غلات انجام می گیرد. پس از کشت زمین را باید آبیاری نمود .

داشت(مراقبت و نگهداری)

وجین علفهای هرز درفصل بهار ( خرداد ) ضروری می باشد. بااستفاده ازعلف کشهای مناسب نیز می توان به مبارزه با علفهای هرز پرداخت. ازبین این علف کشها می توان مرکازین (Merkazin)آفالون (Afalon)را نام برد.آفات درطول رویش ممکن است خسارات سنگینی به رازبانه وارد نمایند. رازیانه را هیچگاه نباید درمجاورت گیاهان سمی مانند بذرالبنج وگیاهانی ازاین قبیل کشت نمود زیرا هنگام برداشت ممکن است بذر رازیانه با بذور این گیاهان مخلوط شوند و استفاده ازآن ایجاد مسمومیت نماید.

برداشت

میوه های رازبانه به طور همزمان نمی رسند پس ازرسیدن ازگیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند. ازاینرو قبل ازریزش باید محصول رابرداشت نمود .چون رازیانه ساقه بلند دارد معمولا برداشت محصول آن کم وبیش مشکل است بااستفاده ازماشین برداشت غلات می توان دانه های رازیانه رانیز برداشت کرد . زمان مناسب برای برداشت محصول درسال اول رویش اوایل مهر می باشد درحالیکه درسال دوم وسوم این زمان به اوایل شهریور تغییر می یابد .محصول رامی توان دردومرحله برداشت کرد . درمرحله اول شاخه ها وسر شاخه های حامل چتر ( به طول 30 تا 50 سانتی متر) رابرداشت می کنند وبه مدت 7 تا 14 روز روی زمین باقی می گذارند .(این مدت به آب و هوای منطقه بستگی دارد ). درمرحله دوم این اندامها رابا کمباین برداشت وبذور را ازسایر قسمتها جدا می نمایند .برداشت گیاهان در دو مرحله بستگی به اوضاع اقلیمی محل کشت گیاه دارد. درصورت نامساعد بودن هوا، رطوبت بالا برداشت دردو مرحله توصیه نمی شود زیرا ممکن است طی مدتی که اندامها روی زمین قرار دارند مورد حمله قارچها، باکتریها وسایر عوامل مخرب قرارگیرند واثرات نامطلوبی برکمیت وکیفیت مواد موثر آن بگذارند. ازاینرو بهتراست برداشت محصول دریک مرحله انجام شود دراینصورت شاخه ها و سرشاخه های حامل چتر برداشت می شوند . رطوبت بیش ازحد مجاز دربذر رازیانه مناسب نیست وبرکیفیت رویشی و همچنین مواد موثر آنها تاثیر منفی دارد ازاینرو پس از برداشت آنها راباید خشک کرد عمل خشک کردن بذر رامی توان درسایه یا با استفاده از خشک کن های الکتریکی انجام داد. عملکرد رازیانه متفاوت است و بستگی شرایط اقلیمی محل رویش دارد.بطور کلی عملکرد درسال اول 4/0تا 6/0 تن درهکتار درسال دوم 1تا 2 تن درهکتار دارد سال سوم رویش 6/0 تا 5/1 تن درهکتار می رسد .

دامنه انتشار(گستردگی جغرافیایی)

گرگان ، حاجی لنگ در ارتفاعات 200 متری، رحیم آباد بین فارسیان و امام شهر در550 متری ، وتپه مراوه مازندران : پنجاب دردره هراز در1000متری آذربایجان : تبریز ( پرورش یافته ) کردستان : کوه شاهو ، کوه کلیسر در2100متری کرمان : ده بکری در1900 متری خراسان : 8 کیلومتری شمال غربی علی آباد به سمت اسفک در800متری گیلان :شمال منجیل کناررود خانه .

پی نوشت :

رازیانه «داروئی» http://daneshnameh.roshd.ir
خواص رازیانه http://aftab.ir
رازیانه http://www.roham.ws
چای کیسه ای رازیانه http://www.irteb.com
رازیانه http://ostadrooyesh.blogfa.com
گیاه رازیانه http://daneshnameh.roshd.ir
رازیانه FENNEL http://www.irteb.com
رازیانه FENNEL http://aftab.ir

/س