انتقاد در روابط بین فردی چگونه است و چه پیامدهایی دارد؟
قبل از مطرح کردن انتقاد ابتدا باید مشخص کرد که فرد مورد انتقاد چه ویژگی هایی دارد؛ به عبارت دیگر او در چه گروه سنی و چه جایگاهی از ارتباط است. به عنوان مثال در ارتباط میان فرزند / والد نحوه ی بیان انتقاد و واکنش نسبت به آن متفاوت از رابطه ی میان زوج ها یا کارفرما / کارمند و ... است.
انتقاد در رابطه ی والد - فرزند چه پیامدهایی دارد؟
اگر فرزند ما وسایل خود را گم کرده است، انتقاد از عملکرد او نتیجه ی منفی دربر خواهد داشت. در حالی که می توان در این موقعیت او را با کلمات تشویق کرد و به او یاد داد چگونه از وسایل خود مراقبت کند.
تحقیقات بسیاری مشخص کرده است که بین سبک های والدین انتقاد کننده با اضطراب کودکان رابطه ای وجود دارد. الگوهای سبب شناسی اضطراب بر اهمیت عوامل فرزند پروری موثر بر رشد و بروز اختلالات اضطرابی کودکان تأکید دارد. طبق این نظریه ها، سبک والدین بسیار کنترل کننده ( حمایت های افراطی) و والدین بسیار طرد کننده ( منفی گرا و انتقادی) با نشانه های اضطراب در کودکان همراه است.
والدین کودکان مضطرب احتمالاً خود نیز اضطراب زیادی را تجربه کرده اند و این اضطراب به صورت مداخله و حمایت افراطی و انتقاد گسترش می یابد. به عبارت دیگر، سبک های والدین ناکارآمد احتمالاً انعکاسی از اضطراب خود والدین است. یک والد مضطرب بیش از حد از کودک خود مراقبت می کند زیرا نسبت به تهدیدهای محیطی، سوگیری های شناختی دارد و بیش تر احساس خطر می کند. هم چنین والدین مضطرب نسبت به کودک خود منفی گراتر هستند.
محققان بر این باورند که سطوح بالای اضطراب در والدین موجب رفتارهای مضطربانه ( مداخله ی زیاد/ انتقاد) والدین می شود که کودک را در برابر اختلالات اضطرابی آسیب پذیرتر می کند. بنابراین والد و کودک هر دو در یک رابطه ی تقابلی درگیر هستند که در این رابطه کودک بیش تر در معرض عوامل خطرناک قرار می گیرد.
تحقیقات نشان داده است که مادران مضطرب، انتقادکننده تر هستند و در طول تعامل با کودک، خودمختاری کودک را کم تر تشویق می کنند و نسبت به مادران غیرمضطرب، صمیمیت کم تری با فرزندان خود دارند، در نتیجه مادران انتقاد کننده، کودکان مضطربی دارند.
انتقاد بیش از حد والدین از کودک موجب تضعیف اعتماد به نفس او می شود.
همان طور که والدین از فرزندان خود انتقاد می کنند، گاهی اوقات کودکان نیز از والدین خود انتقاد می کنند. وقتی فرزندان با صدای تند و خشن با شما صحبت می کند یا با انتقاد کردن از شما در شما احساس گناه ایجاد می کند، چگونه رفتار می کنید؟
والدین معمولاً کودک خود را بسیار دوست دارند و در برآورده کردن نیازهای او، معمولاً احساس ناکارآمدی می کنند. کودکان نیز از این احساس آگاه هستند و اغلب یاد می گیرند برای رسیدن به خواسته های خود، در والدین احساس گناه ایجاد کنند. بسیاری از کودکان با لحن تند و پرخاشگرانه ای با والدین خود صحبت می کنند، مثلاً کودکی به مادر خود می گوید: « تو می دانی، این غذا را دوست ندارم باز هم آن را درست می کنی!» والدین در پاسخ به انتقاد کودک خود ممکن است بر اساس احساس پاسخ دهند یا حتی از او معذرت خواهی کنند. اما می توان لحن قضاوت و موضوع مورد انتقاد را از هم جدا کرد و برخورد مناسبی با آن کرد. مثلاً در پاسخ به سؤال فوق می توان گفت: « اگر این غذا را دوست نداری می توانی با لحن بهتری این را به من بگویی» یا « اگر تند و خشن صحبت کنی جوابت را نمی دهم» یا « اگر محترمانه با من صحبت کنی من هم احترام آمیز با تو رفتار می کنم».
اگر کودک بدون خشونت و قضاوت خواسته اش را بیان کند، می توانیم به او پیشنهاد کنیم که در فرصت مناسبی درباره موضوع با او صحبت می کنیم. به این ترتیب نه فقط از فرورفتن در انتقادی نابجا پرهیز می کنیم بلکه می توانیم برای کودک خود الگوی مناسبی باشیم تا او یاد بگیرد به شیوه ای مناسب درباره ی نیازها و احساساتش صحبت کند و پذیرای پاسخ باشد.
انتقاد در روابط میان زوج ها چگونه است؟
انتقاد یکی از شایع ترین و مشکل زاترین موضوعات در روابط میان زوج هاست. معمولاً واکنش زوج ها نسبت به انتقاد به شیوه ای تلافی جویانه است. به طور طبیعی در روابط صمیمانه، اغلب مجموعه ای از رنجش ها و دلخوری ها به وجود می آید.
در میان زوج ها معمولاً وقتی یکی از طرفین از دیگری انتقاد می کند، طرف مقابل بلافاصله تلافی می کند و متقابلاً انتقادی را مطرح می کند، شاید بتوان گفت نوعی ضد حمله شروع می شود. در حالی که اگر زوج ها به انتقاد مطرح شده به دقت گوش کنند و بلافاصله به طرف مقابل حمله نکنند، روابط زناشویی صمیمانه تر و پایدارتری خواهند داشت. شاید در اغلب اوقات اولین قدم در مقابله با انتقاد، پرسیدن این سؤال باشد « آیا شما فکر می کنید ...؟»
اگر می خواهید برخورد دفاعی نداشته باشیم باید خود را از آن چه دیگران در آن لحظه انجام می دهند، جدا کنیم. وقتی سعی می کنیم به همسرمان بگوییم: « اگر من بدم، تو از من بدتری» در تلاش بیهوده ای درگیر شده ایم.
انتقاد در روابط زناشویی عامل استرس آوری محسوب می شود. تحقیقات انجام شده در این خصوص نشان می دهد که میزان انتقاد و انتقادپذیری سطح سازگاری زناشویی را نشان می دهد. حتی انتقاد را به عنوان یکی از عوامل پیش بینی کننده ی طلاق مطرح کرده اند.
انتقاد در میان زوج ها با اختلافات زناشویی و خلق افسرده مرتبط است. مطالعات طولی نشان داده است که نشانه های افسردگی به مرور زمان سطح سازگاری زناشویی را پایین می آورد و سازگاری زناشویی نیز سطح خلق افسرده یا غیرافسرده را در طول زندگی پیش بینی می کند.
طبق الگوی افسردگی اختلاف زناشویی و سطح پایین سازگاری زناشویی، احتمالاً موجب افسردگی در میان زوج ها می شود زیرا حمایت یکی از زوج ها به تدریج کم می شود و سطح استرس و انتقاد افزایش می یابد.
با توجه به ارتباط بین افسردگی و اختلافات زناشویی و انتقاد هنوز مشخص نیست آیا در معرض انتقاد زیاد همسر قرار گرفتن موجب افسردگی می شود یا اختلافات زناشویی به دلیل دیدگاه های منفی افراد افسرده به وجود می آید یا به طور کلی ترکیبی از انتقاد بیش از حد و سوگیری نقادانه است. نتایج تحقیقات نشان داده است که انتقاد با عود افسردگی رابطه دارد. احتمالاً انتقاد از دیگران و خود، شناخت های افسرده وار را تقویت می کند.
منبع مقاله :
دلالی، نیره؛ (1388)، انتقاد: انتقاد و نحوه ی مواجهه با آن، تهران: انتشارات نشر قطره، چاپ اول.
